Trong cuộc họp trực tuyến qua video với các sỹ quan của Lực lượng vũ trang Nga ngày 3/7, Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu đã nhấn mạnh sự cần thiết phải nhanh chóng hiện đại hóa máy bay cảnh báo radar tầm xa (AWACS) A-50.
A-50 là một thành phần quan trọng của Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga (RuAF), cung cấp khả năng giám sát, chỉ huy và kiểm soát tầm xa cũng như cảnh báo sớm các mối đe dọa trên không.
Máy bay A-50 của Nga. Ảnh: Eurasian Times
Máy bay A-50 (NATO gọi là Mainstay) được chế tạo trên nền tảng Ilyushin Il-76MD, một biến thể của Il-76 - máy bay vận tải chiến lược 4 động cơ do Liên Xô phát triển những năm 1960 và 1970.
Các trạm “radar bay” này hiện đang được sử dụng trong chiến dịch quân sự đặc biệt. Hiện đại hóa kịp thời phi đội A-50 sẽ làm tăng đáng kể hiệu quả của các nhóm quân trong việc giải quyết các nhiệm vụ mà họ phải đối mặt.
Lợi thế của Ukraine nhờ AWACS E-3
Kể từ tháng 2/2022, NATO đã triển khai máy bay AWACS E-3 của Mỹ trong không phận NATO giáp Ukraine. E-3 có thể phát hiện và theo dõi đồng thời nhiều mục tiêu trên không.
Khi bay trong không phận NATO giáp với Ukraine, E-3 có thể phát hiện máy bay, tên lửa và UAV bay trong không phận Ukraine và Nga. Quan trọng hơn, nó có thể xác định các loại mục tiêu của đối phương và phân biện bạn/thù trong không phận thường xuyên đông đúc.
Kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột, các nền tảng E-3 đã cung cấp khả năng giám sát trên không cho Không quân Ukraine và nâng cao nhận thức tình huống với chất lượng rất cao.
Phạm vi giám sát và theo dõi của E-3 AWACS không được tiết lộ, nhưng được cho là có khả năng bắt đầu theo dõi các máy bay ném bom của RuAF ngay khi chúng cất cánh từ các căn cứ ở Nga để phóng tên lửa hành trình vào các mục tiêu Ukraine.
Khả năng theo dõi tên lửa hành trình bay thấp của E-3 là rất quan trọng để đảm bảo rằng không phải tất cả tên lửa của Nga đều bắn trúng mục tiêu.
E-3 AWACS của Mỹ/NATO được tích hợp chặt chẽ với các hệ thống phòng không của Ukraine do các nước NATO cung cấp – chẳng hạn như Patriot, SAMP-T, NASAMS và IRIS-T.
E-3 chuyển tiếp dữ liệu mục tiêu theo thời gian thực tới các hệ thống này, cho phép chúng theo dõi các mối đe dọa trên không của Nga một cách thụ động mà không cần bật radar tìm kiếm và làm lộ vị trí của chúng.
Cơ chế theo dõi thụ động bảo vệ các hệ thống này khỏi các cuộc tấn công SEAD (Ngăn chặn lực lượng phòng không đối phương) do máy bay chiến đấu của Nga được trang bị tên lửa chống bức xạ Kh-58UShK (ARM) thực hiện. Cơ chế theo dõi thụ động cũng gây khó khăn cho Nga khi thực hiện các cuộc tuần tra chiếm ưu thế trên không trong không phận Ukraine.
Nga hiện chưa có cách đối phó với các hệ thống phòng không của Ukraine được hệ thống AWACS hỗ trợ. Moscow phải chịu tỷ lệ tiêu hao UAV và tên lửa cao khi tấn công vào các mục tiêu bên trong Ukraine.
A-50 của Nga không có khả năng như E-3.
A-50 có chuyến bay đầu tiên vào năm 1978 và được đưa vào sử dụng năm 1985, với khoảng 40 chiếc được sản xuất vào năm 1992. Hiện Nga còn chưa đến 20 máy bay A-50 đang hoạt động. Sau khi Liên Xô tan rã, quá trình hiện đại hóa nền tảng AWACS không được chú trọng và RuAF vẫn tiếp tục sử dụng hệ thống điện tử hàng không đã trang bị cho A-50.
Nga phát triển biến thể A-50U
Việc phát triển phiên bản hiện đại hóa A-50U, bắt đầu vào năm 2003. Các cuộc thử nghiệm cấp nhà nước bắt đầu vào ngày 10/9/2008.
A-50U có bộ điện tử hàng không kỹ thuật số mới do Vega Radio Engineering Corporation sản xuất giúp tăng tốc độ xử lý dữ liệu và cải thiện khả năng theo dõi tín hiệu cũng như phát hiện mục tiêu.
A-50U có thể theo dõi hơn 300 mục tiêu trên không cùng lúc, động cơ tiết kiệm nhiên liệu hơn giúp tăng độ bền. Nền tảng này được cho là có thể phát hiện các mục tiêu như máy bay ném bom cách xa 650 km và tên lửa hành trình cách xa 215 km. A-50U thậm chí có thể theo dõi các mục tiêu nhỏ, chẳng hạn như UAV.
Máy bay A-50U. Ảnh: Eurasian Times
Theo Rostec, A-50U “có thể phát hiện các loại máy bay mới về cơ bản, có khả năng theo dõi đồng thời nhiều mục tiêu và máy bay chiến đấu hơn so với phiên bản trước đó”. A-50U được cho là có khả năng theo dõi cả UAV và tên lửa có công nghệ chống radar tầm nhìn thấp.
A-50U có thể phát hiện tên lửa đánh chặn Patriot trong vòng vài giây sau khi phóng; có thể cảnh báo phi công của chiến đấu cơ Nga đang trong tầm bị tấn công để phi công có biện pháp né tránh. Nó có thể chuyển tiếp vị trí của khẩu đội tên lửa cho các máy bay chiến đấu trên không được chỉ định cho các nhiệm vụ SEAD.
A-50U được đánh giá có khả năng tương đương với E-3 Sentry của Mỹ. Vấn đề ở chỗ Nga không có đủ số lượng A-50U.
Chiếc A-50U đầu tiên được bàn giao cho cho Không quân Nga sau khi hoàn thành các cuộc thử nghiệm cấp nhà nước ở Taganrog vào ngày 31/10/2011. Chiếc thứ 7 được bàn giao vào cuối năm 2021.
A-100 “Premier”
Ngoài A-50U, Nga cũng đang phát triển A-100 “Premier” dựa trên máy bay Il-76MD-90A với động cơ PS-90A-76 mới có độ ồn thấp và mạnh hơn. Nền tảng này có một radar AESA mới và các thiết bị điện tử được nâng cấp. Các chuyến bay thử nghiệm của A-100 bắt đầu vào năm 2019.
Theo Rostec, ngoài việc dựa trên một nền tảng hiện đại hơn, A-100 còn được trang bị các thiết bị điện tử mạnh mẽ hơn nhiều. Bộ thiết bị điện tử mới do Vega phát triển tạo điều kiện phát hiện, nhận dạng và phân loại mục tiêu tức thời. Dữ liệu được chuyển tiếp ngay lập tức qua các liên kết dữ liệu đến các trung tâm chỉ huy và kiểm soát cũng như tàu, hệ thống phòng không hoặc máy bay trên không để theo dõi và ngăn chặn mục tiêu.
Các nguồn tin của Nga cho hay, A-100 của Nga vượt trội hơn đáng kể so với các hệ thống tương tự trong và ngoài nước, có thể giúp quan sát không phận của nhiều quốc gia EU mà không cần vào đó.
Mặc dù những chiếc A-50U được nâng cấp gần đây không có radar AESA và nền tảng bay tiết kiệm nhiên liệu như A-100, nhưng nó có thể có bộ thiết bị điện tử tương tự.
Đối phó tên lửa Storm Shadow và các mối đe dọa trong tương lai
A-50U có thể theo dõi tên lửa hành trình, kể cả tên lửa hành trình có khả năng quan sát thấp như Storm Shadow của Anh.
Ngày 14/4/2018, A-50U được cho là đã được sử dụng để theo dõi một loạt tên lửa hành trình lớn liên minh Mỹ, Pháp và Anh phóng vào các mục tiêu ở Syria nhằm đáp trả cáo buộc sử dụng vũ khí hóa học.
3 nước đã phóng tổng cộng 105 quả tên lửa, bao gồm tên lửa tấn công mặt đất Tomahawk (TLAM) của Hải quân Mỹ, tên lửa hành trình Storm Shadow của Anh và tên lửa hành trình SCALP của Pháp.
Máy bay AWACS đã giúp phát hiện khoảng 20 tên lửa Storm Shadow và SCALP cho các radar trên mặt đất.
RuAF đang vận hành khoảng 7 chiếc A-50U AWACS. Tính cả bảo trì định kỳ, sẽ chỉ có khoảng 4-5 chiếc có thể sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ tại bất kỳ thời điểm nào.
Giả sử cần tối thiểu 3 chiếc tại bất kỳ thời điểm nào để giám sát hoàn toàn không phận Ukraine 24/7, Nga cần phi đội 14-15 chiếc A-50U để đảm báo có ít nhất 10-12 chiếc A-50U sẵn sàng triển khai hoạt động vào bất cứ thời điểm nào. Thực tế Nga chỉ Nga có chưa đến một nửa số lượng cần thiết ở Ukraine. Kết quả là, nhiều quả tên lửa Storm Shadow đã trượt qua hệ thống AD của Nga trên mặt đất và gây ra tổn thất.
Việc Bộ trưởng Shoigu nhấn mạnh sự cần thiết phải hiện đại hóa A-50 cho thấy Nga coi đây là nền tảng quan trọng để đối phó với tên lửa Storm Shadows và có thể cả tiêm kích F-16 và tên lửa tầm xa ATACMS trong tương lai.
Mặc dù Nga có thể đẩy mạnh sản xuất nhiều hệ thống vũ khí, bao gồm tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo tinh vi, nhưng nước này đã không thể đẩy nhanh quá trình nâng cấp A-50U.
Không giống như tên lửa và thiết giáp của Nga, A-50U phụ thuộc rất nhiều vào thiết bị điện tử. Do các biện pháp trừng phạt của phương Tây, việc nâng cấp A-50U có khả năng bị hạn chế khá nhiều do bắt buộc phải thay thế nhập khẩu./.
