Cú điện thoại định mệnh và thời cơ của Nga
Đầu mùa Xuân năm ngoái, ngay trước thềm hội nghị hòa bình do Mỹ bảo trợ giữa các phe phái chiến tranh ở Libya, Thống chế Khalifa Haftar - chỉ huy Lực lượng Quân đội Quốc gia Libya (LNA), đã nhấc điện thoại gọi cho ông John R. Bolton, khi đó đang là Cố vấn An ninh Quốc gia Nhà Trắng.
Thống chế Haftar không muốn nói chuyện hòa bình. Là một cựu tướng quân đội Libya và từng làm việc cho CIA, tướng Hifter muốn Nhà Trắng “bật đèn xanh” cho một cuộc tấn công quân sự bất ngờ đánh chiếm Thủ đô Tripoli đang nằm dưới sự kiểm soát của Chính phủ Hiệp định Quốc gia Libya (GNA) trước khi tiến hành các cuộc đàm phán hòa bình.
Ông Bolton đã không nói không. Cuộc tấn công sau đó diễn ra vào ngày 4/4/2019 nhưng lại đem đến tác dụng ngược và gây thiệt hại nặng nề cho tướng Haftar khi đã không chiếm được Tripoli mà còn gây ra những bất ổn mới tại khu vực, qua đó làm suy giảm nghiêm trọng ảnh hưởng của Mỹ.
Tuy nhiên, khi Washington thất bại thì vẫn xuất hiện một bên giành chiến thắng, đó là Điện Kremlin. Nga đã khôn khéo tận dụng những mâu thuẫn trong nội bộ chính quyền Donald Trump để trở thành một thế lực quan trọng ở Libya, giành lợi thế về mặt địa chính trị tại một quốc gia giàu dầu mỏ và án ngữ một vị trí chiến lược trên Địa Trung Hải.
Theo các nguồn tin của tờ New York Times, cuộc nói chuyện điện thoại của ông Bolton với tướng Haftar dường như đã rơi vào cái bẫy giăng sẵn của Nga.
Nhiều ngày trước cú điện thoại trên, “đội ngũ điệp viên” - những lính đánh thuê tư nhân của Nga ở Libya đã gửi về Moscow một báo cáo với nhận định rằng tướng Haftar là một lãnh đạo quân sự yếu kém và chắc chắn sẽ thất bại nếu ông ta cố tình đánh chiếm Thủ đô Tripoli.
Các đặc vụ Nga đã nhìn thấy cơ hội từ sự yếu kém của tướng Haftar và cho rằng Nga có thể giành được ảnh hưởng của mình nếu phái lính đánh thuê giúp tướng Haftar củng cố Quân đội Quốc gia Libya (LNA).
Sau đó, “Nga sẽ duy trì một đồng minh trung thành và mạnh mẽ trong cơ cấu tổ chức của LNA, điều tướng Haftar sẽ phải xử lý”.
Tướng Khalifa Haftar - chỉ huy Lực lượng Quân đội Quốc gia Libya (LNA)
Chính quan điểm không nhất quán của Washington đối với Libya, ngay cả khi Tổng thống Donald Trump tỏ tín hiệu hậu thuẫn cho tướng Haftar, đã đóng một vai trò lớn trong việc kéo dài sự hỗn loạn tại đây.
Việc thiếu vắng một chính sách mạnh mẽ của Mỹ đã mở ra cơ hội can thiệp từ các đối tác cạnh tranh với Washington, trong đó có cả Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Tuy nhiên, chính Nga mới là nước hiện đang có vị trí tốt nhất để thống trị Libya.
Theo tiết lộ của New York Times, một chi nhánh ngầm của Kremlin đã kiểm soát hàng chục tài khoản truyền thông xã hội quảng bá cho tướng Haftar cùng những nhân vật khác mà Nga hậu thuẫn, gồm cả con trai lớn của Đại tá Muammar el-Gaddafi, Tổng thống trước đây của Libya.
Kremlin cũng đã mua cổ phần sở hữu trong mạng lưới vệ tinh ủng hộ Gaddafi và tư vấn cho một mạng lưới khác hậu thuẫn cho tướng Haftar.
Nga đã hành động theo đúng lời khuyên của đội ngũ lính đánh thuê. Khi cuộc tấn công của tướng Haftar bị chặn lại, Moscow đã đưa hàng ngàn lính đánh thuê được đào tạo tới trợ giúp và vẫn đang tiếp tục hoạt động ở Libya.
Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ John R. Bolton tại phòng Bầu Dục năm 2018. Tướng Haftar đã nói chuyện điện thoại với ông Bolton trước khi phát động cuộc tấn công Tripoli năm 2019.
Chiến dịch vận động ngầm tại Nhà Trắng
Một chiến dịch vận động Nhà Trắng hậu thuẫn cho tướng Haftar đã bắt đầu gần như ngay khi ông Donald Trump mới đắc cử.
Người bảo trợ quan trọng nhất của tướng Haftar - Thái tử UAE Mohammed bin Zayed đã “nói tốt” cho ông với các thành viên trong đội ngũ tư vấn chính sách đối ngoại của Tổng thống Trump tại một cuộc họp bí mật ở New York vào tháng 12/2016.
Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi, người mà ông Trump đã gọi đùa là “nhà độc tài yêu thích của tôi” cũng đã vận động cho sự nghiệp của tướng Haftar 5 tháng sau đó khi ông đến thăm Nhà Trắng.
“Tướng Haftar đã trở thành chủ đề trọng tâm trong các cuộc họp với người Ai Cập và người Dubai”, ông Andrew Miller, cựu thành viên của Hội đồng An ninh Quốc gia và hiện là nhà nghiên cứu tại Dự án Dân chủ Trung Đông, một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Washington cho biết.
Cả Thái tử Mohammed và ông el-Sisi đều nói với Tổng thống Trump rằng, chính phủ lâm thời ở Libya đang yếu kém tới mức vô vọng và toan tính cấu kết với các phần tử Hồi giáo cực đoan.
Họ lập luận rằng chỉ có tướng Haftar mới có thể ngăn chặn những phần tử Hồi giáo lên nắm quyền ở Tripoli và nếu như vậy sẽ tạo ra hiệu ứng domino trên toàn khu vực.
Trong khi tích cực vận động ông chủ Nhà Trắng thì Thái tử Mohammed và ông el-Sisi cũng đồng thời hợp tác chặt chẽ với Nga. Ai Cập đã cho phép Nga mở một căn cứ bí mật để tiếp viện cho tướng Haftar khiến phương Tây phải lo ngại về tầm ảnh hưởng mở rộng của Moscow.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tiếp Thái tử UAE Mohammed bin Zayed tại Nhà Trắng năm 2017. Ảnh: The New York Times
Cú xoay chuyển tình thế ngoạn mục của Nga
Thậm chí ngay cả trước khi cuộc tấn công vào Tripoli bắt đầu, Nga đã kết luận rằng đây sẽ là một thảm họa đối với tướng Haftar dựa trên những báo cáo từ các đặc vụ - những lính đánh thuê thuộc công ty an ninh tư nhân Wagner Group hoạt động ở Libya.
Họ không chỉ cho rằng bất kỳ cuộc tiến công nào vào Tripoli cũng gần như chắc chắn sẽ thất bại mà còn cảnh báo Moscow: Tướng Haftar rất bướng bỉnh và ngày càng tỏ ra “khó khăn” với các cố vấn Nga.
“Haftar đang lợi dụng sự giúp đỡ của Nga để gia tăng tầm quan trọng của ông ta”, báo cáo của các đặc vụ Nga ở Libya viết. “Có cơ sở để tin rằng ngay cả trong trường hợp giành chiến thắng quân sự, ông Haftar sẽ không trung thành với các lợi ích của Nga”.
Lực lượng lính đánh thuê Nga đã đề nghị Kremlin nên phòng ngừa rủi ro, đừng đánh cược hoàn toàn vào tướng Haftar bằng cách liên minh với Seif al-Islam el-Gaddafi, con trai cả của cựu Tổng thống Libya Gaddafi.
Nhưng mặt khác vẫn nên đưa lực lượng lính đánh thuê trung thành với Nga vào trong tổ chức quân đội của tướng Haftar. Các lực lượng bán vũ trang Sudan sẵn sàng đảm trách nhiệm vụ này và như vậy sẽ đem đến cho Nga đòn bẩy quan trọng.
Theo các nhà ngoại giao phương Tây được New York Times trích dẫn, các đội ngũ lính đánh thuê từ Wagner Group bắt đầu đến Sudan vào tháng 9 năm ngoái.
“Đó là yếu tố thay đổi cuộc chơi lớn”, Đại sứ Richard Norland, đặc phái viên của Mỹ tại Libya cho biết. “Ngay lúc này, rõ ràng người Nga đã nhìn thấy lợi thế chiến lược ở Libya - rủi ro thấp và lợi nhuận cao”.
Để tăng cường thêm ảnh hưởng của mình, Điện Kremlin cũng đã tổ chức các cuộc họp bí mật ở Moscow giữa những người ủng hộ tướng Haftar và các cựu sĩ quan trong các đơn vị quân sự và an ninh thời Tổng thống Gaddafi. Rõ ràng, lực lượng lính đánh thuê Nga đã mặc nhiên đem về cho Moscow một quyền quyết định tới số phận cuộc chiến ở Libya.
“Đặt được bàn chân lên đất Libya: Đó là giấc mơ của Nga từ Thế chiến thứ Hai”, Fathi Bashagha - Bộ trưởng nội vụ Chính phủ Tripoli nhận xét.