Giả sử rằng tất cả sự sống khác không bị dập tắt khi chúng ta biến mất (một điều khó có thể xảy ra) thì lịch sử sẽ cho chúng ta biết một số thay đổi cơ bản khi con người không còn là loài thống trị hành tinh.
Vậy nếu có cơ hội nhìn trộm trái đất khoảng 50 triệu năm sau khi con người biến mất thì chúng ta sẽ tìm thấy gì? Loài vật hay nhóm động vật nào sẽ "tiếp quản" sự thống trị? Chúng ta sẽ có một hành tinh vượn, như tưởng tượng trong những cuốn tiểu thuyết nổi tiếng? Hay Trái Đất sẽ bị chi phối bởi cá heo, chuột, hay gấu nước, gián hoặc cũng có thể là lợn, kiến chẳng hạn?
Câu hỏi này đã truyền cảm hứng cho rất nhiều suy đoán nổi tiếng và nhiều nhà văn đã đưa ra danh sách các loài ứng cử viên. Tuy nhiên, trước khi đưa ra bất kỳ dự đoán nào, chúng ta cần giải thích cẩn thận ý nghĩa của một loài chiếm ưu thế.
Thế giới động vật
Người ta có thể lập luận rằng thời đại hiện nay là thời đại của thực vật có hoa. Nhưng hầu hết mọi người sẽ không nghĩ đến cây ăn thịt người Audrey II trong bộ phim Little Shop of Horrors khi họ hình dung cuộc sống trong tương lai (ngay cả những cây ăn thịt hư cấu cũng có đặc điểm giống động vật - săn mồi và di chuyển).
Vì vậy, hãy thảo luận về động vật. Điều này là vì lý do thực tế chứ không phải triết học: theo một số tiêu chuẩn, thế giới hiện nay đang và sẽ luôn bị vi khuẩn thống trị mặc dù "thời đại vi khuẩn" trên danh nghĩa đã kết thúc khoảng 1,2 tỷ năm trước.
Điều này không phải là do vi khuẩn không còn hoặc giảm tỷ lệ hiện hành mà là do chúng ta có xu hướng xem các sinh vật đa bào lớn xuất hiện sau này quan trọng hơn.
Theo một số tính toán, 4 trong số 5 số động vật là loài giun tròn, do đó từ tất cả các ví dụ trên, rõ ràng rằng sự phổ biến, phong phú hay đa dạng đều không là điều kiện tiên quyết để trở thành sinh vật "thống trị". Thay vào đó, trí tưởng tượng của chúng ta bị thu hút bởi những sinh vật to lớn và hấp dẫn.
Sinh vật hiền lành sẽ "thừa kế" Trái Đất
Có một mức độ "tự yêu bản thân" không thể phủ nhận của con người trong việc lựa chọn các loài thống trị và có xu hướng trao "danh hiệu" này cho những sinh vật có họ hàng với chúng ta.
Bộ phim "Cuộc nổi dậy của hành tinh khỉ" đã xây dựng viễn cảnh những loài linh trưởng có mối quan hệ họ hàng gần nhất với loài người có thể phát triển lời nói và áp dụng công nghệ của chúng ta nếu chúng ta cho chúng thời gian và không gian để làm điều đó.
Nhưng xã hội linh trưởng không có khả năng kế thừa sự thống trị của con người bởi vì loài vượn có khả năng tuyệt chủng trước cả chúng ta.
Chúng ta là loài vượn nhân hình duy nhất sống trong tình trạng không bị đe dọa hoặc nguy cấp nghiêm trọng, khủng hoảng toàn cầu sẽ xóa sổ loài của chúng ta và cũng không chừa lại bất kì loài vượn nào.
Trên thực tế, bất kỳ sự kiện nào dẫn đến sự tuyệt chủng của con người cũng sẽ gây nguy hiểm nghiêm trọng đối với các sinh vật có nhu cầu sinh lý cơ bản giống với chúng ta.
Ngay cả khi con người phải chống chọi với đại dịch toàn cầu ảnh hưởng đến một số ít động vật có vú khác thì loài vượn là loài có nguy cơ lớn nhất mắc phải căn bệnh bất kỳ đe dọa đến sự tồn tại của con người.
Liệu có một loài khác có họ hàng xa hơn (linh trưởng, động vật có vú, hay những loài khác) sẽ phát triển trí thông minh và hình thành xã hội giống con người? Điều đó dường như là không thể.
Trong số tất cả các loài được cho là động vật thống trị ở một giai đoạn nào đó trong lịch sử Trái đất, con người là loài duy nhất có trí thông minh vượt trội và sự khéo léo thủ công. Vì thế, những đặc điểm như vậy không phải là yêu cầu để chiếm ưu thế giữa các loài động vật, cũng không phải là những đặc điểm có khả năng đặc biệt để tiến hóa.
Sự tiến hóa không chỉ ưu tiên trí thông minh vì lợi ích riêng mà nó còn mang đến khả năng sinh tồn và sinh sản cao hơn.
Do đó, sẽ là một sai lầm sâu sắc khi cho rằng thế hệ kế nhiệm của chúng ta có khả năng là những sinh vật đặc biệt thông minh, sống theo bầy hay có khả năng nói chuyện hoặc sử dụng thành thạo công nghệ của con người.
Vậy chúng ta có thể suy đoán một cách chính xác về loài thống trị khoảng 50 triệu năm sau hay không? Câu trả lời sẽ không làm thỏa mãn nhưng lại rất ly kỳ: chúng ta có thể tin tưởng rằng loài "kế nhiệm" không phải là con tinh tinh biết nói, nhưng đồng thời chúng ta cũng không biết nó sẽ là loài gì.
Trong lịch sử, thế giới đã trải qua một số sự kiện tuyệt chủng hàng loạt.
Sự đa dạng hóa cuộc sống sau mỗi sự kiện là tương đối nhanh chóng và sau khi thoát khỏi tuyệt chủng, sự lan tỏa thích ứng của các loài mới tạo ra các hình thức mới bao gồm nhiều giống loài không giống với dòng dõi tổ tiên của chúng.
Những sinh vật nhỏ bé trông như chuột chù chạy dưới chân khủng long vào cuối kỷ Phấn Trắng trông rất khác với gấu hang, hải cẩu và cá voi dù chúng là tổ tiên của các loài này trong thời đại động vật có vú.
Tương tự như vậy, các loài bò sát sống sót sau sự tuyệt chủng cuối kỷ Permi khoảng 250 triệu năm trước (giết chết 90% sinh vật biển và 70% các loài sống trên cạn) cũng không hề có dấu hiệu rõ ràng báo trước rằng thằn lằn có cánh, khủng long, động vật có vú và chim sẽ là hậu duệ của chúng.
Trong cuốn sách "Cuộc sống tuyệt vời: Đá phiến Burgess và bản chất của lịch sử", Stephen J. Gould đã lập luận rằng cơ hội đó (hoặc chỉ là sự tình cờ) đóng một vai trò quan trọng trong những bước chuyển lớn của đời sống động vật. Tuy vậy, tầm quan trọng của yếu tố ngẫu nhiên trong lịch sử sự sống vẫn là một chủ đề gây tranh cãi ngày nay.
Tuy nhiên, Gould hiểu thấu rằng việc chúng ta khó có thể báo trước sự thành công của các dòng giống hiện đại ngoài sự tuyệt chủng trong tương lai là một lời nhắc nhở khiêm tốn về sự phức tạp của quá trình chuyển đổi tiến hóa.
Nhiều suy đoán cho rằng có khả năng loài kiến sẽ làm chủ Trái Đất. Hãy thử tưởng tượng xem hành tinh này sẽ như thế nào khi lũ kiến thống trị.