Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - Mỹ trực tuyến hôm 10-9, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo thúc giục các quốc gia Đông Nam Á xem xét lại thỏa thuận với 24 công ty Trung Quốc bị Washington trừng phạt gần đây. Đây là những công ty mà Mỹ cho là có liên quan đến hoạt động xây dựng trái phép trên các đảo được Trung Quốc sử dụng để "bắt nạt" các nước ở biển Đông. Nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ kêu gọi các nước không để cho Trung Quốc lấn lướt và khẳng định Mỹ sẽ hỗ trợ các quốc gia trong khu vực. Theo hãng tin AP, Ngoại trưởng Pompeo cho rằng Trung Quốc không tôn trọng các nguyên tắc về chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ được nêu trong Hiến chương ASEAN.
Cũng về biển Đông, tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Cấp cao Đông Á (EAS) lần thứ 10 diễn ra trực tuyến tối 9-9, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết ông Pompeo cùng bộ trưởng ngoại giao các nước ASEAN và nhiều đối tác khác bày tỏ quan ngại về "những hành động hung hăng" của Trung Quốc trên vùng biển chiến lược này. Trong cuộc họp, ông Pompeo tái khẳng định rằng dựa trên phán quyết của Tòa Trọng tài thường trực hồi năm 2016 về tranh chấp biển Đông giữa Philippines và Trung Quốc, Mỹ xem hầu hết yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh trên biển Đông là phi pháp.
Về phần mình, tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - Trung Quốc trước đó vào ngày 9-9, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị cho rằng Mỹ đang can thiệp trực tiếp vào các tranh chấp lãnh thổ và hàng hải ở biển Đông vì nhu cầu chính trị của riêng mình, đồng thời cáo buộc chính Mỹ thúc đẩy quân sự hóa ở biển Đông.
Theo Đài Truyền hình quốc tế Trung Quốc (CGTN), ông Vương cho rằng Mỹ đang làm suy yếu nỗ lực của Trung Quốc và các nước ASEAN trong việc đàm phán các tranh chấp và kích động các nước đối đầu với nhau. Ông Vương đồng thời nhấn mạnh biển Đông không phải là đấu trường địa chính trị và kêu gọi Mỹ "tôn trọng mong muốn của các nước trong khu vực thay vì tạo ra căng thẳng vì lợi ích riêng". Tuy nhiên, ông Vương cho biết Trung Quốc sẵn sàng liên lạc và đối thoại với Mỹ. Cùng ngày, phía Trung Quốc kêu gọi sớm kết thúc các cuộc đàm phán về Quy tắc Ứng xử tại biển Đông (COC) với ASEAN. Theo hãng thông tấn Kyodo (Nhật Bản), giới quan sát nhận định xoa dịu căng thẳng với các nước ASEAN về vấn đề biển Đông là cách để Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình giảm bớt ảnh hưởng của Mỹ tại tuyến đường biển quan trọng này.
Theo hãng tin Reuters, bộ trưởng ngoại giao các nước tham dự hội nghị dự kiến tìm kiếm sự hợp tác để chống lại các mối đe dọa toàn cầu và nỗ lực xuống thang căng thẳng giữa hai nền kinh tế đứng đầu thế giới. Nhận định các nước trong khu vực không có ý định đứng về bên nào, chuyên gia Collin Koh tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam thuộc Trường ĐH Công nghệ Nanyang (Singapore) cho rằng các nước ASEAN sẽ cố gắng cân bằng mối quan hệ với hai cường quốc kinh tế bằng cách thảo luận với Bắc Kinh về vắc-xin ngừa dịch Covid-19 đồng thời trao đổi với Washington về việc tăng cường các khoản đầu tư từ Mỹ.
ASEAN thắt chặt quan hệ với các đối tác
Ngày 10-9, trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN 53 đã diễn ra các hội nghị bộ trưởng ngoại giao ASEAN - Mỹ, ASEAN - Canada. Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh dẫn đầu đoàn Việt Nam dự các hội nghị này.
Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - Mỹ, các nước đánh giá cao quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Mỹ, coi đây là nhân tố quan trọng trong bảo đảm hòa bình, ổn định, phát triển ở khu vực, hoan nghênh thành lập quan hệ Đối tác Mekong - Mỹ.
Phát biểu tại hội nghị, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo khẳng định việc ASEAN xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN và đóng vai trò trung tâm của khu vực là phù hợp với lợi ích của Mỹ. Ông Pompeo cũng đánh giá cao vai trò chủ động của Việt Nam trong cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, đặc biệt trong điều phối các nỗ lực khu vực cùng với các đối tác ứng phó hiệu quả với đại dịch Covid-19. Ngoại trưởng Pompeo đánh giá cao Tài liệu Quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AOIP) và tái khẳng định cam kết của Mỹ nhằm xây dựng và phát triển quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Mỹ vì hòa bình, thịnh vượng ở khu vực trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền của nhau và hợp tác cùng có lợi.
Phát biểu về tình hình quốc tế và khu vực, Ngoại trưởng Pompeo nhắc lại quan điểm của Mỹ về những vấn đề nóng trong quan hệ quốc tế và mong muốn ASEAN tăng cường đoàn kết, thống nhất, tích cực trong các vấn đề liên quan đến hòa bình, ổn định, trong đó có vấn đề biển Đông.
Kết thúc hội nghị, các bộ trưởng thông qua kế hoạch hành động nhằm triển khai Quan hệ Đối tác Chiến lược ASEAN - Mỹ (2021-2025), với các hành động cụ thể để đưa hợp tác đi vào thực chất và đúng tiến độ.
Trong khi đó, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - Canada ghi nhận những tiến triển tích cực trong quan hệ đối thoại ASEAN - Canada trên tất cả lĩnh vực. Hai bên nhất trí sớm nâng quan hệ đối thoại lên Đối tác Chiến lược.
Cùng ngày, đã diễn ra các Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - Úc và ASEAN - New Zealand.
D.Ngọc