Mới đây, tờ al-Monitor đăng tải bài viết nhan đề: "How will US removal of Turkestan Islamic Party from terrorism list affect Syrian file?" (tạm dịch: Mỹ loại bỏ Đảng Hồi giáo Turkestan khỏi danh sách khủng bố ảnh hưởng như thế nào đến Syria?) của tác giả Sultan al-Kanj.
Nhằm đem lại cho độc giả một cái nhìn đa chiều, đặc biệt là trong bối cảnh cuộc đối đầu Mỹ - Trung về nhiều phương diện vẫn đang tiếp diễn, chúng tôi xin được lược dịch bài viết.
Mỹ hành động lạ nhằm vào nhóm vũ trang ở Idlib, Syria
Chính quyền Mỹ gần đây đã loại bỏ Phong trào Hồi giáo Đông Turkestan (ETIM), thường được gọi là Đảng Hồi giáo Turkestan (TIP) trong xung đột ở Syria khỏi danh sách các nhóm khủng bố.
Quyết định này được ban hành ngày 20/10, với việc Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo thông báo rằng ETIM chính thức được loại khỏi danh sách khi cho rằng: "Không có bằng chứng đáng tin cậy nào cho thấy ETIM tiếp tục tồn tại".
Hành động nói trên chắc chắn sẽ khiến Bắc Kinh tức giận do nhóm vũ trang cực đoan đang hoạt động mạnh ở tây bắc Syria này vẫn nuôi hi vọng về việc thành lập một chính thể Hồi giáo ở tây bắc Trung Quốc.
Ảnh chụp màn hình thông báo liên quan đến ETIM trên trang web chính thức của Cơ quan Đăng ký Liên bang Hoa Kỳ vào ngày 5/11/2020 (Nguồn: CGTN).
Sau khi cuộc nổi dậy chuyển thành xung đột vào năm 2011, một số nhóm Hồi giáo cực đoan nước ngoài bắt đầu đến Syria.
Được khích lệ bởi các cựu thành viên nhóm khủng bố al-Qaeda người Uyghuz (Duy Ngô Nhĩ - một dân tộc thiểu số theo Hồi giáo ở Trung Quốc), một số lượng lớn người Uyghuz đã bắt đầu tràn vào Syria thông qua lãnh thổ Thổ Nhĩ Kỳ kể từ năm 2012.
Nhiều người Uyghuz đến Syria muộn hơn thông qua hành trình từ Trung Quốc tới các nước Đông Nam Á và rồi được "trung chuyển" ở Thổ Nhĩ Kỳ.
Người Uyghuz và người Thổ có chung nguồn gốc dân tộc và ngôn ngữ. Chính vì vậy họ tìm thấy sự "đồng cảm" từ người Thổ ở Thổ Nhĩ Kỳ.
Các tay súng của TIP được triển khai ở nhiều khu vực khác nhau của tỉnh Idlib của Syria, chủ yếu ở Jisr al-Shughour, thủ phủ Idlib và Jabal al-Summaq.
Theo kênh tin tức CGTN của Trung Quốc, Phong trào Hồi giáo Đông Turkestan (ETIM) có liên kết và công khai tuyên bố là đồng minh của al-Qaeda.
Nhóm này được ghi nhận có liên quan đến hơn 200 vụ tấn công vào các mục tiêu dân sự ở Tân Cương, Trung Quốc khiến hàng trăm người thiệt mạng.
Mỹ đã coi ETIM là một tổ chức khủng bố trong 18 năm. Liên minh Châu Âu (EU) và nhiều quốc gia khác cũng liệt kê ETIM là khủng bố.
TIP chủ yếu hoạt động trong khu vực Jisr al-Shughour và phía tây của cao tốc chiến lược M4 ở tỉnh Idlib, Syria.
3 giả thuyết giải thích quyết định của Mỹ
Abbas Sharifa, một nhà phân tích tập trung vào các nhóm Hồi giáo cực đoan ở Syria bình luận với al-Monitor:
"Có 3 giả thuyết có thể giải thích quyết định của Mỹ.
Đầu tiên, đây là một bước đi của Washington nhằm gây áp lực với Bắc Kinh. Động thái này sẽ là màn dạo đầu trước khi hỗ trợ các nhóm chống chính phủ Trung Quốc.
Điều này cũng sẽ gây rắc rối cho chính quyền của ông Biden trong tương lai, khi họ vốn đang tìm cách "dàn xếp" với Trung Quốc.
Giả thuyết thứ hai là bước đi này sẽ kết thúc việc Mỹ coi tây bắc Syria là khu vực do khủng bố kiểm soát và mở đường cho hoạt động phối hợp an ninh giữa Washington và Ankara trong khu vực.
Bước đi này của Mỹ cũng có thể là một phần trong nỗ lực giải quyết tình hình ở phía đông sông Euphrates và Idlib, đồng thời chấm dứt bất kỳ hành động quân sự của phía Nga (và chính phủ Syria) nhằm vào Idlib".
Một xe tăng chiến đấu chủ lực (MBT) T-90 của Quân đội Arab Syria (SAA) bị các tay súng TIP và HTS bắt sống tại thị trấn Zitan tây nam Aleppo, Syria tháng 2/2020.
Ông Sharifa nói thêm:
"Giả thuyết thứ ba đó là quyết định này là một phần của thỏa thuận đàm phán giữa lực lượng Taliban ở Afghanistan và Mỹ.
Vì ETIM có quan hệ mật thiết với thủ lĩnh Taliban Mullah Muhammad Omar, quyết định này sẽ giúp phong trào này liên lạc với nhiều quốc gia mà không gây khó xử cho chính các quốc gia đó.
Ngoài ra, các lãnh đạo (ETIM/TIP) sẽ không còn là mục tiêu ám sát của Liên minh chống khủng bố do Mỹ dẫn đầu ở Syria và các hoạt động tài chính và hậu cần của họ sẽ không bị Mỹ ngăn cản hoặc giám sát chặt chẽ như các tổ chức bị coi là khủng bố".
Nhà phân tích nhấn mạnh: "Đối với sự hiện diện của ETIM/TIP ở Idlib, Syria. Cho đến nay máy bay không người lái (UAV) của Mỹ chưa tấn công bất kỳ thủ lĩnh nào của nhóm.
Mục tiêu chủ yếu là các thủ lĩnh IS và al-Qaeda (Tabzim Hurras al-Din).
Điều đó có thể cho thấy rằng Mỹ không nhận thấy bất kỳ mối nguy hiểm nào từ sự hiện diện của nhóm vũ trang này ở Idlib và sự phối hợp trong hoạt động quân sự với Hayyat Tahrir al-Sham (HTS)".
Các lãnh đạo của ETIM/TIP không phải là mục tiêu của "Bom Ninja" - tên lửa AGM-114R9X, thứ vũ khí UAV Mỹ thường dùng để tiêu diệt các thủ lĩnh khủng bố ở Idlib, Syria.
Thổ Nhĩ Kỳ hưởng lợi?
Bình luận với al-Monitor, Abdul Wahhab Assi, một nhà nghiên cứu về Syria tại Thổ Nhĩ Kỳ cho rằng quyết định của Mỹ đã được cân nhắc:
"Loại bỏ ETIM/TIP khỏi danh sách khủng bố có nghĩa là nhóm này được coi là một nhóm vũ trang đối lập ở Trung Quốc. Điều này có thể là động lực thúc đẩy các tay súng ở Syria quay trở lại Afghanistan.
Để xử lý điều này đòi hỏi sự phối hợp an ninh ở mức cao với Thổ Nhĩ Kỳ cũng như lực lượng Taliban ỏ Afghanistan.
Thông báo của Mỹ được cho là đã được đưa ra sau khi những thỏa thuận này được thực hiện".
Ông Assi nói thêm, "Động thái này có thể giúp Thổ Nhĩ Kỳ giải quyết vấn đề của TIP (và al-Qeada) ở Idlib, có nghĩa là đảm bảo rằng Ankara không có liên hệ với bất kỳ nhóm vũ trang nào có liên kết với al-Qaeda.
Có thể nói rằng quyết định này sẽ thúc đẩy các nỗ lực của Thổ Nhĩ Kỳ trong việc giải quyết các nhóm cực đoan khác ở Idlib, đặc biệt là Hayyat Tahrir al-Sham (HTS)".
Một thủ lĩnh của TIP ở Idlib sử dụng bí danh Abu Omar al-Turkistani bình luận với Al-Monitor: "Chúng tôi đến Syria để hỗ trợ những người anh em Syria của chúng tôi. Trong trường hợp người Syria yêu cầu chúng tôi rời đi, chúng tôi chắc chắn sẽ làm điều đó.
Chúng tôi không thù địch với Mỹ hay phương Tây nhưng Trung Quốc thì có".
Sultan al-Kanj là một nhà hoạt động trong cuộc nổi dậy tại Syria và hiện là phóng viên và nhà phân tích tự do của một số trang tin Arab và quốc tế.
Một phóng sự ngắn về các chiến binh Duy Ngô Nhĩ thuộc TIP ở Idlib (Nguồn Asia Times).