Theo dữ liệu Bloomberg tổng hợp từ cơ sở dữ liệu Eurostat của EU, trong 8 tháng đầu năm 2022, lượng máy giặt xuất khẩu từ EU sang Armenia nhiều hơn hai năm qua cộng lại. Trong khi đó, lượng tủ lạnh xuất khẩu từ EU sang Kazakhstan có tổng trị giá 21,4 triệu USD, cao hơn gấp 3 lần cùng kỳ năm ngoái.
Cùng khoảng thời gian, dữ liệu của chính phủ Kazakhstan cho thấy số lượng tủ lạnh, máy giặt và máy hút sữa điện được xuất từ nước này sang Nga tăng vọt.
Theo Bloomberg, hoạt động thương mại giữa các quốc gia Á-Âu với Nga có thể xuất phát từ các doanh nghiệp tranh thủ cơ hội lấp chỗ trống trên thị trường, khi Nga thiếu hụt hàng nhập khẩu từ nơi khác. Các công ty Nga cũng có thể mua để chia nhỏ thiết bị và sử dụng các linh kiện và chất bán dẫn trong sản xuất dân dụng.
Hàng hóa tại một sân bay ở Pháp. (Ảnh: Bloomberg)
Tuy nhiên, một số quan chức châu Âu nắm rõ các số liệu lo rằng, ít nhất một phần hàng hóa và các linh kiện có thể đang được sử dụng cho mục đích quân sự. Họ đang theo dõi chặt chẽ sự gia tăng xuất khẩu các mặt hàng này sang các nước gần Nga.
Lấy linh kiện dân dụng dùng cho mục đích quân sự?
Một số quan chức tuyên bố công khai rằng, sau khi xung đột quân sự tại Ukraine bắt đầu, họ đã nhìn thấy các bộ phận từ tủ lạnh và máy giặt xuất hiện trong các thiết bị quân sự của Nga. Những người quen thuộc với các đánh giá nói rất có thể các linh kiện và vi mạch từ các mặt hàng gia dụng khác cũng đang được sử dụng cho mục đích quân sự, dù hầu hết linh kiện ở mức công nghệ thấp.
Dữ liệu thương mại cho thấy lượng xuất khẩu máy hút sữa điện từ EU sang Armenia tăng gần gấp ba lần trong nửa đầu năm 2022 so với cùng kỳ năm ngoái, mặc dù tỷ lệ sinh ở Armenia giảm 4,3%. Tương tự, nhu cầu của Kazakhstan đối với máy hút sữa từ EU tăng 633% trong nửa đầu năm 2022, mặc dù tỷ lệ sinh toàn quốc của nước này giảm 8,4% trong cùng thời kỳ.
Cuộc chiến tại Ukraine đã khiến Nga phải hứng chịu các lệnh trừng phạt đối với hầu hết mọi lĩnh vực của nền kinh tế, bao gồm bị tước quyền nhập khẩu chip và các thành phần máy móc khác mà nước này sử dụng cho các thiết bị quân sự - từ cơ bản như radio và súng đến các loại vũ khí phức tạp hơn bao gồm hệ thống tên lửa, máy bay chiến đấu và tàu ngầm.
Các nhà chức trách ở Moskva ngừng công bố số liệu thương mại sau cuộc chiến tại Ukraine. Tuy nhiên, theo dữ liệu của chính phủ Kazakhstan, nhu cầu của Nga đối với máy hút sữa điện từ Kazakhstan đã tăng hơn gấp đôi trong 8 tháng đầu năm, so với cả năm 2021. Kazakhstan cũng đã vận chuyển số máy giặt trị giá 7,5 triệu USD đến Nga từ đầu năm đến nay – trong khi hai năm trước con số gần bằng 0. Xuất khẩu tủ lạnh sang Nga cũng tăng gấp 10 lần so với năm 2021.
James Byrne, Giám đốc chương trình Nghiên cứu phân tích và tình báo nguồn Mở tại Viện Dịch vụ Hoàng gia Anh, một tổ chức tư vấn của Vương quốc Anh cho biết: “Ngay cả các hệ thống vũ khí rất tinh vi của Nga cũng thường được chế tạo với thành phần vi điện tử được tìm thấy trong nhiều loại hàng hóa thương mại. Hoàn toàn có thể là tổ hợp công nghiệp quân sự Nga đang nhập khẩu hàng hóa thương mại bán sẵn để lấy các bộ phận”.
Xe quân sự ở Lyman, Ukraine. (Ảnh: Getty)
Ngoài phạm vi lệnh trừng phạt
Việc đánh giá điểm đến cuối cùng và cách số hàng gia dụng được sử dụng rất phức tạp. Armenia, Kazakhstan và Nga đều thuộc Liên minh Kinh tế Á-Âu, nghĩa là không có biên giới hải quan giữa họ. Các công ty châu Âu có thể không muốn vận chuyển trực tiếp đến Nga, nhưng họ cũng có thể không biết hàng hóa đang được gửi đến Nga.
Các quan chức châu Âu cho biết lệnh trừng phạt khó nhắm mục tiêu vào đồ gia dụng, vì những mặt hàng này và cái gọi là thành phần dưới ngưỡng thường không bị xử phạt. EU gần đây đã cho phép trừng phạt các thực thể bên ngoài khối nếu họ giúp các công ty châu Âu né tránh các biện pháp hạn chế.
Kazakhstan tuyên bố không giúp Nga lách các lệnh trừng phạt và không có bằng chứng chính phủ nào cho thấy họ đang hỗ trợ Moskva. Các quan chức ở cả Armenia và Kazakhstan đều chưa trả lời ngay lập tức yêu cầu bình luận.
Tháng trước, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nói quân đội Nga đang sử dụng chip từ máy rửa bát và tủ lạnh trong các khí tài quân sự, vì đã hết chất bán dẫn. Chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden đưa ra tuyên bố tương tự đầu năm nay, dẫn tin về các bộ phận được tìm thấy trong các xe tăng Nga ở Ukraine.
Chưa rõ chính xác linh kiện nào có thể được tận dụng, mặc dù nhìn chung các mặt hàng gia dụng đều chứa vi mạch. Và không rõ điều này có phản ánh việc quân đội Nga đang gặp trở ngại về khí tài hay không.
Người phát ngôn Ủy ban châu Âu Miriam Garcia Ferrer nói khối đang theo dõi dòng chảy thương mại để xác định phương án có thể áp dụng các lệnh trừng phạt đối với Nga. Ủy ban cũng giám sát “các mặt hàng được quân đội Nga sử dụng ở Ukraine dựa trên phân tích các mảnh vỡ còn sót lại của vũ khí Nga bị phá hủy” , bà nói.
Bà cho biết thêm, các thành phần linh kiện ít quan trọng từ máy giặt hoặc tủ lạnh được bán trên thị trường ở nhiều quốc gia và khu vực. EU có thể xác định những thành phần nào đang được sử dụng trong vũ khí của Nga để xem xét mở rộng hạn chế thương mại. Ví dụ, một số linh kiện điện tử đã được đưa vào các biện pháp trừng phạt mới nhất áp dụng vào đầu tháng này, bà Garcia Ferrer nói.
Bloomberg News đưa tin hồi đầu tháng 10 rằng Nga đã cố gắng trong nhiều năm để giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu đối với một loạt các thiết bị quân sự của mình.
Tuy nhiên, Moskva được cho là đã có kinh nghiệm lâu năm trong việc tránh các lệnh trừng phạt để cung cấp thiết bị cho quân đội. Một nghiên cứu hồi tháng 8 về 27 hệ thống vũ khí tiên tiến của Nga phát hiện ra 450 bộ phận nổi bật do nước ngoài sản xuất, phần lớn tại Mỹ, còn lại ở châu Âu và các nước đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với Nga.