Chiếc máy bay lần đầu tiên bị bắn hạ
"Chúa ơi, mình bị bắn trúng rồi", phi công Mỹ Francis Gary Powers lẩm bẩm trong sự tuyệt vọng khi một tên lửa Liên Xô bắn trúng máy bay của anh ta vào ngày 1/5/1960. Trước khi bị đánh chặn, chiếc U-2 do thám đã tiến sâu vào lãnh thổ Liên Xô, đến dãy núi Ural và thành phố Sverdlovsk (nay là Yekaterinburg).
Powers thuộc phi đội đặc biệt "10-10" của CIA, được gọi là "Phi đội trinh sát thời tiết số 2 WRS", mang nhiệm vụ náu mình. Bắt đầu từ năm 1956, máy bay trinh sát U-2 có logo của NASA thường xuyên bay qua Liên Xô, chụp ảnh các mục tiêu công nghiệp và quân sự. Máy bay của Powers là chiếc duy nhất bị bắn rơi.
Người Mỹ thường bay trên lãnh thổ Liên Xô mà không bị trừng phạt nhờ các đặc tính kỹ thuật của Lockheed U-2 (Dragon Lady), khi hoạt động ở độ cao 20.000m, nằm ngoài tầm với của hệ thống phòng không Liên Xô.
Francis Gary Powers cất cánh vào ngày 1/5/1960, từ một căn cứ không quân gần Peshawar, Pakistan, và đi vào không phận của Tajik SSR lúc 6h30 sáng.
Nhiệm vụ của anh là băng qua toàn bộ lãnh thổ Liên Xô từ nam lên bắc, đến Na Uy và chụp ảnh một số địa điểm quan trọng, bao gồm Sân bay vũ trụ Baikonur và thành phố đóng cửa Chelyabinsk-40 (nay là Ozersk), nơi sản xuất plutonium cấp độ vũ khí.
Các đài radar của Liên Xô ngay lập tức phát hiện kẻ xâm nhập, nhưng không thể đánh chặn nó ở Trung Á. Ba giờ sau, Powers đã ở trên đầu Ural.
Máy bay Mi-15 cất cánh không thể tiếp cận người Mỹ ở độ cao 20 km. Máy bay chiến đấu đánh chặn tầm cao mới nhất, Su-9, được đặt tại một trong những sân bay trên đường bay của U-2.
Về mặt lý thuyết, nó có thể tiếp cận kẻ xâm nhập, nhưng vào thời điểm đó, nó không được trang bị vũ khí và phi hành đoàn không có thiết bị tầm cao. Chỉ huy ra lệnh đâm chiếc U-2, nhưng nó cũng không thực hiện được.
Khoảng 9 giờ sáng, hai chiếc MiG-19 cất cánh từ sân bay Koltsovo. Họ nhận nhiệm vụ bắn hạ máy bay trinh sát nếu nó xuống độ cao 18.000m.
Một trong hai chiếc tiêm kích bị nhầm là kẻ địch và bị hỏa lực của Lữ đoàn tên lửa phòng không số 57 tiêu diệt, khiến phi công thiệt mạng.
Tuy nhiên, hệ thống tên lửa đất đối không S-75 Dvina được triển khai lúc ấy đã đặt dấu chấm hết cho những cuộc phiêu lưu khó tin của người Mỹ tại Liên Xô. Kết quả là chiếc máy bay, vốn đang bay gần Sverdlovsk, đã vỡ vụn và bắt đầu rơi xuống như một hòn đá.
Phi công còn sống
"Tôi nhìn lên, nhìn ra ngoài, và mọi thứ đều có màu cam, ở khắp mọi nơi. Tôi không biết liệu đó là hình ảnh phản chiếu trong vòm của chiếc máy bay hay toàn bộ bầu trời. Và tôi có thể nhớ đã nói với chính mình, 'Chúa ơi, tôi bị bắn rồi'", Powers nhớ lại.
Chiếc máy bay với phần đuôi và cánh bị xé toạc, xoay tròn không thể kiểm soát. Không thể phóng ra, phi công bắt đầu trèo lên thân máy bay. Khi cửa sổ buồng lái mở, luồng không khí kéo phi công Mỹ gần như bất tỉnh ra ngoài. Anh tỉnh lại khi chiếc dù bung ra.
"Khi họ cởi mũ bảo hiểm, anh ấy đã nói điều gì đó bằng thứ tiếng mà chúng tôi không hiểu", một trong những dân làng đến địa điểm phi công Mỹ hạ cánh nhớ lại.
"Chúng tôi hỏi anh ấy là ai, nhưng anh ấy không trả lời. Đó là khi chúng tôi nhận ra anh ấy là người nước ngoài. Điều này khiến chúng tôi không yên tâm nên Cheremisin đã tịch thu một khẩu súng lục nòng dài từ thắt lưng trong bao da.
Sau đó, chúng tôi ra hiệu cho anh ta xem liệu anh ta chỉ có một mình hay không. Anh ta cũng ra hiệu rằng anh ta đang ở một mình. Thấy người nhảy dù là người nước ngoài nên chúng tôi quyết định tạm giữ".
Gary Francis Powers đã sớm được đưa đến Moscow. Cùng với một khẩu súng lục có giảm thanh, các nhân viên an ninh nhà nước thu giữ một con dao, đồng rúp Liên Xô, la bàn, bản đồ của Liên Xô, nhẫn vàng và đồng hồ, một chiếc thuyền bơm hơi, thiết bị nổ, thiết bị chụp ảnh, đồng xu có kim tẩm độc và một tấm áp phích bằng lụa với những dòng chữ sau đây bằng 14 thứ tiếng:
"Tôi là người Mỹ và không nói được tiếng Nga. Tôi cần thức ăn, chỗ ở và sự giúp đỡ. Tôi sẽ không làm hại bạn. Tôi không có ý định xấu đối với các bạn. Nếu bạn giúp tôi, bạn sẽ được đền đáp xứng đáng".
Sự cố U-2 ngay lập tức gây ra một vụ bê bối quốc tế lớn và làm gián đoạn cuộc họp đã lên kế hoạch giữa hai nhà lãnh đạo Nikita Khrushchev và Dwight Eisenhower.
Mỹ tuyên bố Powers chỉ đang thực hiện các quan sát khí tượng cho NASA và bay vào lãnh thổ Liên Xô do nhầm lẫn, đi chệch hướng. Nhưng lời biện minh đó ngay lập tức bị người Liên Xô bác bỏ, họ đã trình bày đầy đủ các thiết bị do thám cùng với mảnh vỡ của chiếc máy bay.
Trong các cuộc thẩm vấn, Powers nói rất dài dòng và cực kỳ cẩn trọng. Anh cố gắng cẩn thận nhất có thể để xây dựng câu trả lời mà không nói bất cứ điều gì không cần thiết. Phi công đã tránh từ "gián điệp" bằng mọi cách.
Trong khi thể hiện bằng lời nói sẵn sàng hợp tác, anh cố gắng thuyết phục cuộc điều tra và tòa án rằng anh ta không có bất kỳ thông tin giá trị nào và chỉ là một người tuân theo ý chí và mệnh lệnh của cấp trên.
Ngày 19/8/1960, Tòa án quân sự tối cao Liên Xô đã kết án phi công Mỹ 10 năm tù về tội gián điệp. Tuy nhiên, anh không ở lâu trong nhà tù của Liên Xô. Vào ngày 10/2/1962, trên cầu Glienicke ở Berlin, viên phi công đã được đổi lấy một điệp viên Liên Xô Rudolf Abel, người đã rơi vào tay người Mỹ trước đó.
Một sự tiếp đón lạnh lùng đã chờ đợi Powers khi trở về quê hương. Công chúng nghi ngờ anh là kẻ phản bội, tự hỏi tại sao anh ta không tự sát hoặc tại sao anh ta không phá hủy thiết bị bí mật của mình.
Người Mỹ cũng không thích câu mà viên phi công thốt ra trong phòng xử án ở Moscow: "Tôi đã phạm trọng tội và tôi nhận ra mình phải bị trừng phạt vì điều đó".
CIA và Thượng viện đã tiến hành một loạt các cuộc kiểm tra lý lịch để minh oan cho hành động của Powers trong sự cố bầu trời và trong các cuộc thẩm vấn sau đó, không tìm thấy bằng chứng phản quốc nào.
Mặc dù vậy, Gary Francis Powers không bao giờ thoát khỏi sự nghi ngờ nhất định trong suốt phần đời còn lại. Sau khi chia tay CIA, anh tham gia vào lĩnh vực dân sự và chết trong một vụ hỏa hoạn ở California năm 1977, khi đang lái trực thăng cho một công ty truyền hình.
Năm 2000, nhân kỷ niệm lần thứ 50 sự cố U-2, Gary Francis Powers đã được truy tặng nhiều huân chương vì sự phục vụ trong quá khứ.