"Chúng tôi đang thực hiện bước đi quyết định với việc ký vào đơn gia nhập NATO, đề xuất được đẩy nhanh quá trình kết nạp", ông Zelensky nói.
Lãnh đạo của 9 nước NATO đã thể hiện sự ủng hộ cho nỗ lực gia nhập liên minh của Ukraine, đồng thời hối thúc tất cả các nước thành viên "gia tăng đáng kể" hỗ trợ quân sự cho Kiev.
"Chúng tôi giữ vững quyết định của Hội nghị Thượng đỉnh NATO Bucharest năm 2008 về việc Ukraine trở thành thành viên trong tương lai", Tổng thống của các nước Cộng hòa Séc, Estonia, Latvia, Litva, Bắc Macedonia, Montenegro, Ba Lan, Romania và Slovakia cho hay.
Tổng thống Ukraine Zelensky công bố đơn xin gia nhập NATO. Ảnh: The Guardian
Tuy nhiên, Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan cho rằng bây giờ không phải thời điểm thích hợp để xem xét đơn xin gia nhập NATO của Ukraine.
"Hiện tại quan điểm của chúng tôi là tìm cách tốt nhất để có thể hỗ trợ Ukraine trên thực địa và quá trình xem xét đơn gia nhập NATO nên được thực hiện vào một thời điểm khác", ông Sullivan nói.
Ông Sullivan cũng nhắc lại những bình luận trước đó của Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg rằng tư cách thành viên đòi hỏi sự đồng thuận từ tất cả 30 thành viên của liên minh. Tổng thư ký NATO cam kết kiên định ủng hộ Ukraine nhưng khẳng định điều đó không khiến NATO trở thành bên xung đột trực tiếp với Nga.
Dưới đây là 5 lý do khiến Ukraine khó có thể sớm gia nhập NATO.
Nguy cơ xảy ra một cuộc chiến rộng lớn hơn
Việc Ukraine gia nhập NATO có thể khiến cuộc chiến hiện tại trở nên phức tạp hơn.
Theo Điều 5 Hiệp ước NATO, bất kỳ cuộc tấn công vũ trang nào vào một hay một số thành viên của liên minh đều được coi là một cuộc tấn công vào toàn bộ liên minh và tất cả các thành viên sẽ hỗ trợ nạn nhân của một cuộc tấn công như vậy ngay lập tức.
Điều này có nghĩa là nếu Ukraine gia nhập NATO trong khi vẫn xảy ra xung đột với Nga, thì Điều 5 sẽ được kích hoạt.
"Sẽ có những rủi ro leo thang nếu Ukraine trở thành thành viên NATO", John Williams, giáo sư về chính trị quốc tế, chiến tranh và chủ quyền tại Đại học Durham, cảnh báo rằng điều này có thể dẫn đến một "kịch bản ác mộng".
"NATO sẽ tham gia vào cuộc chiến hiện tại một cách trực tiếp hơn, nghĩa là các thành viên khác có biên giới với Nga, chẳng hạn như các nước Baltic và Ba Lan có khả năng trở thành tiền tuyến", ông Williams nhận định.
Khi Thụy Điển và Phần Lan chính thức nộp đơn xin gia nhập NATO, Tổng thống Vladimir Putin nhấn mạnh Nga sẽ phản ứng quyết liệt nếu NATO triển khai cơ sở hạ tầng quân sự tại hai nước này.
Tuy nhiên, tình hình hiện tại không có nghĩa là cánh cửa gia nhập NATO của Ukraine sẽ khép lại. Khi chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine kết thúc, Kiev có thể tham gia vào liên minh với tư cách là một thành viên đáng tin cậy trong tương lai.
"Trước tiên, hãy tập trung giải quyết cuộc xung đột. Tại thời điểm này, vấn đề quan trọng là bảo vệ lãnh thổ Ukraine và đẩy lùi lực lượng Nga", Jamie Shea, cựu Phó Tổng thư ký NATO, cho biết.
Tư cách thành viên NATO
Bên cạnh hàng chục tỷ euro viện trợ quân sự và tài chính từ các quốc gia thành viên NATO, liên minh cũng hỗ trợ rất nhiều cho Ukraine với việc cung cấp viện trợ nhân đạo và viện trợ quân sự phi sát thương.
"Ukraine vẫn nhận được nguồn cung cấp vũ khí nghĩa là theo một cách nào đó, Ukraine đã có bảo đảm an ninh của NATO mà không cần tư cách thành viên", cựu Phó Tổng thư ký NATO nói.
"Đôi khi bạn có thể nhận được rất nhiều lợi ích của thành viên NATO mà không cần thực sự gia nhập liên minh", ông Shea nói, trích dẫn ví dụ về Kosovo được hỗ trợ bởi lực lượng gìn giữ hòa bình của NATO vào cuối những năm 1990.
Chuyên gia Williams cho rằng, Ukraine vẫn sẽ được bảo vệ giống như tư cách của thành viên NATO đối với mối đe dọa hạt nhân.
Sau bình luận của nhà lãnh đạo Chechnya Ramzan Kadyrov nói rằng Nga nên cân nhắc sử dụng vũ khí hạt nhân quy mô nhỏ ở Ukraine, Mỹ cho biết sẽ có hành động đáp trả nghiêm khắc, với việc cựu Giám đốc CIA David Petraeus cảnh báo Mỹ và các đồng minh sẽ phá hủy quân đội và phương tiện quân sự của Nga ở Ukraine cũng như đánh chìm Hạm đội Biển Đen nếu Moscow sử dụng vũ khí hạt nhân.
Ukraine đã đủ điều kiện gia nhập NATO?
Trước khi có thể gia nhập NATO, mỗi quốc gia ứng cử viên của NATO phải đáp ứng các yêu cầu về quân sự, chính trị, kinh tế và luật pháp.
Để có thể đáp ứng được các tiêu chí trở thành thành viên của NATO, Ukraine phải thể hiện cam kết của mình với nền dân chủ, tự do cá nhân và ủng hộ các quy định pháp luật.
Trong một phân tích năm 2020, Tổ chức Minh bạch Quốc tế, một tổ chức giám sát chống tham nhũng đã xếp Ukraine ở vị trí 117 trong số 180 quốc gia, thấp hơn tất cả các nước thành viên NATO. Một câu hỏi nữa được đặt ra rằng liệu Ukraine có thể đóng góp vào khả năng phòng thủ tập thể của NATO hay không.
Nỗ lực gia nhập Liên minh châu Âu (EU) của Ukraine cũng gặp phải những khó khăn tương tự, với những lo ngại xung quanh việc liệu nước này có đáp ứng được các tiêu chuẩn và kỳ vọng của khối hay không.
Mặc dù vậy, có những hy vọng rằng cuộc chiến với Nga hiện tại sẽ cải thiện khả năng của Ukraine trong việc đáp ứng các yêu cầu của NATO, đặc biệt là về mặt quân sự.
"Ukraine có thể sẽ được cải thiện về mặt quân sự vì đã nhận được rất nhiều trang thiết bị và sự đào tạo từ phương Tây. Điều này giúp Ukraine trở thành một ứng cử viên tiềm năng gia nhập NATO trong tương lai", ông Shea nói.
Sự ủng hộ của các thành viên NATO
Người đứng đầu liên minh quân sự NATO lưu ý để được gia nhập, Ukraine cần có sự chấp thuận của tất cả 30 nước thành viên. Ngay cả khi chỉ một quốc gia không đồng ý, quá trình này sẽ phải dừng lại.
Thụy Điển và Phần Lan đã gặp phải khó khăn trên con đường trở thành thành viên NATO khi Thổ Nhĩ Kỳ phản đối 2 quốc gia Bắc Âu gia nhập liên minh, viện dẫn lí do hai nước này ủng hộ lực lượng Ankara coi là khủng bố.
Quá trình tham gia khối của Ukraine có thể cũng sẽ gặp trở ngại với một nước thành viên NATO, đó là Hungary.
Kể từ năm 2017, khi Ukraine đưa tiếng Ukraine trở thành ngôn ngữ bắt buộc trong các trường tiểu học, Hungary đã nhiều lần ngăn cản nỗ lực gia nhập cả NATO và EU của Ukraine.
Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã nhiều lần chỉ trích phương Tây vì áp đặt các biện pháp trừng phạt Nga. Quốc gia này cũng đã thực hiện các thỏa thuận khí đốt với Moscow.
Mới đây nhất, Tổng thống Bulgaria Rumen Radev cho biết, Ukraine chỉ có thể gia nhập NATO sau khi Kiev và Moscow đạt được thỏa thuận hòa bình. Theo Tổng thống Radev, quyết định về việc Ukraine gia nhập NATO chỉ nên được đưa ra sau khi xuất hiện các dấu hiệu rõ ràng về việc giải quyết hòa bình cuộc xung đột Nga - Ukraine và cả hai bên đều chấp thuận điều này.
Quan điểm của các quốc gia châu Âu khác về việc này cũng là một vấn đề quan trọng.
"Câu hỏi lớn là liệu Pháp và Đức có đồng ý để Ukraine gia nhập NATO hay không", William Alberque, Giám đốc chiến lược, công nghệ và kiểm soát vũ khí tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, nói.
Năm 2008, cả Pháp và Đức đều từ chối nỗ lực của Mỹ và các đồng minh khác nhằm đưa Ukraine gia nhập NATO. Vào tháng 2/2022, một tuần trước khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở nước láng giềng, Thủ tướng Đức Olaf Scholz cho biết việc Ukraine gia nhập NATO là điều không thể xảy ra.
Mối đe dọa đối với Nga
Kể từ khi triển khai chiến dịch quân sự ở Ukraine, Tổng thống Putin đưa ra quan điểm rằng NATO đang tạo ra mối đe dọa với Nga. Ông Putin nói việc bắt đầu hoạt động quân sự ở Ukraine là nhằm loại bỏ Nga khỏi mối đe dọa này, cho rằng đây là mối nguy hiểm đối với sự toàn vẹn lãnh thổ của Moscow.
Tiến sĩ Jamie Shea cho rằng, nếu Ukraine gia nhập NATO, điều này sẽ liên quan đến việc đưa quân đội phương Tây và các căn cứ quân sự vào Kiev.
"Điều này sẽ mang lại cho Tổng thống Putin sự thúc đẩy mạnh mẽ về mặt tuyên truyền. Ông Putin muốn chứng minh rằng Nga đang đối mặt với mối đe dọa hiện hữu từ NATO", ông Shea nói.
Trong khí đó, các quan chức NATO và các chính trị gia phương Tây đã nhiều lần nói rõ rằng cuộc chiến ở Ukraine là cuộc xung đột giữa Kiev và Moscow, với việc Tổng thống Mỹ Joe Biden nói ông sẽ không kéo liên minh vào một cuộc xung đột lớn hơn./.