Máy xúc Caterpillar D9 và binh lính Israel đang san phẳng địa hình ở biên giới Gaza vào tháng 12/2023. Ảnh: Getty Images
Bắt đầu từ tháng 11 năm ngoái, một đơn vị dự bị của quân đội Israel đã làm việc ngày này qua ngày khác ở khu vực phía Bắc Dải Gaza để tạo ra một vùng đất hoang.
Một người lính của đơn vị trên cho biết mệnh lệnh với họ là dọn sạch dải đất rộng 1 km dọc biên giới, như một phần trong kế hoạch của Israel nhằm xây dựng một vùng đệm an ninh ngay bên trong Gaza - nơi mà người Palestine sẽ bị cấm vào.
Với máy ủi và các thiết bị hạng nặng khác, họ đã san bằng nhiều nhà kính nông nghiệp và các công trình khác, chôn lấp các đường hầm của chiến binh Hamas và cày xới các nông trại.
“Mọi thứ đã bị san phẳng” - người lính nói - "Nơi này vốn chủ yếu là nông nghiệp. Bây giờ nó là khu quân sự, một vùng đất hoàn toàn không có người ở.”
Đối với các quan chức Israel, vùng đệm là một biện pháp an ninh quan trọng trong kế hoạch phi quân sự hóa Gaza và đảm bảo với người Israel rằng họ có thể trở về sống an toàn tại các thị trấn và cộng đồng gần biên giới đã được sơ tán sau vụ tấn công ngày 7/10 khiến 1.200 người thiệt mạng. Vùng đệm này sẽ tạo ra một không gian trống hoàn toàn để quân đội Israel có thể nhìn thấy và ngăn chặn bất kỳ kẻ nào đến gần biên giới.
Mỹ phản đối
Tuy nhiên, dự án vùng đệm là nguyên nhân khiến các quan chức Mỹ ngày càng giận dữ - những người cho biết họ lần đầu tiên lên tiếng phản đối những kế hoạch như vậy ngay sau khi cuộc chiến ở Gaza bắt đầu và ngày càng thất vọng chứng kiến Israel vẫn tiếp tục xúc tiến.
Các quan chức Mỹ cảnh báo rằng việc biến biên giới dọc theo Dải Gaza dài 40km thành vùng đất không người sẽ làm sâu sắc thêm nỗi lo sợ của người Palestine rằng Israel có ý định chiếm toàn bộ hoặc một phần vùng đất đông đúc này, đồng thời khiến việc thuyết phục các chính phủ Arab giúp tái thiết dải đất này trở nên khó khăn hơn khi chiến sự kết thúc.
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken hôm 24/1 đã lên tiếng phản đối khái niệm vùng đệm Gaza sau khi quân đội Israel cho biết 21 binh sĩ đã thiệt mạng khi phá hủy các tòa nhà trong lúc cố gắng thiết lập một khu vực an ninh.
“Chúng tôi đã nói rất rõ quan điểm phản đối việc buộc người dân phải di dời. Chúng tôi rất rõ ràng về việc duy trì sự toàn vẹn lãnh thổ của Gaza trên thực tế”, ông Blinken nói với các phóng viên.
Tuy nhiên, như một dấu hiệu cho thấy khó khăn mà Mỹ phải đối mặt trong việc gây áp lực buộc chính phủ của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu phải dừng dự án, ông Blinken cho biết Washington có thể tạm thời chấp nhận một khu vực như vậy.
Xe tăng và xe ủi đất bọc thép lăn bánh dọc biên giới Israel - Gaza. Ảnh: Getty Images
Vùng đệm tạm thời?
Các quan chức Israel đồng ý rằng vùng đệm có thể chỉ là tạm thời nhưng họ không đưa ra thời gian biểu cần thiết trong bao lâu. Họ cũng chưa mô tả công khai kích thước của dải đất được quy hoạch và các chi tiết khác.
Theo một cựu quan chức Israel quen thuộc với các kế hoạch, một số khu vực đệm có thể rộng 1 km nhưng sẽ khác nhau, tùy thuộc vào địa hình và mức độ gần xa của các cộng đồng người Palestine với biên giới.
Israel đã có vùng cấm đi lại đối với người Gaza gần các khu vực biên giới trước ngày 7/10, nhưng các hạn chế không phải lúc nào cũng được thực thi. Jonathan Conricus, cựu phát ngôn viên quân đội Israel, cho biết Hamas đã có thể cử các chiến binh đến gần hàng rào an ninh cải trang thành người biểu tình, cho phép họ tiến hành trinh sát chuẩn bị cho cuộc tấn công ngày 7/10.
Các nhà phân tích cho biết, một khu vực rộng chừng 1 km sẽ không ngăn cản được các vụ phóng tên lửa hoặc các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái từ Gaza của các chiến binh Hamas và các nhóm khác còn trụ lại sau chiến tranh.
Theo một nghiên cứu của Adi Ben Nun, giáo sư tại Đại học Hebrew ở Jerusalem, hoạt động này đã tiến triển tốt ở một số hạng mục. Ông nói, quân đội Israel có thể đã phá hủy trên 1.000 trong số 2.824 công trình nằm cách biên giới một km. Theo nghiên cứu của ông, hầu hết các công trình đều thuộc khu dân cư.
Khu vực được dọn dẹp nhiều nhất là vùng đệm tiềm năng gần Khan Younis, thành phố lớn nhất ở miền Nam Gaza và là nơi quân đội Israel đã hoạt động hơn một tháng qua. Nghiên cứu cho thấy 67%, tương đương 704 trong số 1.048 tòa nhà đã bị phá hủy trong phạm vi 1 km tính từ biên giới.
Xe tuần tra của quân đội Israel gần biên giới với Gaza. Ảnh: Reuters
Liệu có vi phạm luật pháp quốc tế
Conricus, cựu phát ngôn viên quân đội, cho rằng việc đặt vùng đệm trên lãnh thổ Israel sẽ trừng phạt các nạn nhân trong vụ tấn công ngày 7/10 của Hamas. Và thay vào đó, vùng đệm phải nằm trên đất của người Palestine.
Shaul Arieli, cựu Đại tá Israel từng phục vụ ở khu vực Gaza của Israel và hiện là chuyên gia về biên giới Israel, cho biết việc tạo ra một vùng đệm vĩnh viễn bên trong Gaza có thể sẽ là bất hợp pháp theo luật pháp quốc tế vì Israel sẽ nắm quyền kiểm soát vùng đất nằm ngoài phạm vi lãnh thổ được công nhận của họ, với tư cách là một thế lực chiếm đóng.
Ông Netanyahu và các quan chức Israel khác cho biết họ không có ý định chiếm đóng vĩnh viễn Gaza, nhưng nói sẽ duy trì “kiểm soát an ninh” trong thời gian không xác định. Thuật ngữ chưa được Israel làm rõ, nhưng ngoài vùng đệm, còn có khả năng bao gồm tùy chọn tiến hành các cuộc tấn công chống lại du kích Palestine ngay cả sau khi chiến tranh kết thúc.
Dọc theo biên giới bên trong Gaza, công việc giải phóng mặt bằng vẫn đang tiếp tục. Một người lính dự bị đang làm việc ở phía Bắc dải đất cho biết mục tiêu là dọn dẹp mọi chướng ngại vật có thể ngăn cản lực lượng Israel trong tương lai giám sát khu vực này.
Người lính này cho biết thêm trong khi anh và những người lính khác đang làm việc, tay súng Palestine đã hai lần xuất hiện từ các đường hầm dưới lòng đất, phóng lựu đạn vào các xe ủi đất bọc thép mà họ đang sử dụng để dọn dẹp khu vực.