Cuộc chiến tranh vẫn đang tiếp diễn tại Yemen có nguồn gốc từ sự thất bại của giai đoạn chuyển đổi chính trị được cộng đồng quốc tế hi vọng mang lại sự ổn định cho Yemen. Hay nói cách khác, cuộc chiến này bắt nguồn từ những xung đột vẫn tồn tại dai dẳng hàng chục năm nay mà càng ngày càng lan rộng do sự can thiệp của nước ngoài.
Ngay sau một loạt các hành động biểu tình mang phong cách "Mùa xuân Ả Rập", Tổng thống độc tài lâu năm Ali Abdullah Saleh, đã bàn giao quyền lực cho phó Tổng thống Abdrabbuh Mansour Hadi.
Ông Hadi ngay từ khi được nắm quyền đã phải đối mặt với nhiều vấn đề, bao gồm cả các cuộc tấn công của tổ chức khủng bố al-Qaeda, phong trào ly khai ở miền Nam Yemen, sự trung thành của lực lượng Vệ binh Cộng hòa với Saleh, cũng như nạn tham nhũng, tỉ lệ thất nghiệp cao và an ninh lương thực.
Phong trào tôn giáo Houthi đã lãnh đạo một liên minh của người Hồi giáo Shia Yemen chiến đấu chống lại chính phủ của Saleh trong gần một thập kỷ, đã tận dụng sự yếu ớt của chính phủ Hadi.
Houthi vùng dậy
Một điều đáng chú ý là cũng như các lực lượng đối lập tại Syria được Saudi Arabia tài trợ, thì Houthi được Iran tài trợ chính. Houthi đã mở rộng tấn công trên khắp các mặt trận và kiểm soát phía Bắc tỉnh Saada và các vùng lân cận.
Thất vọng với việc chính phủ Hadi không có nhiều cải cách hiệu quả so với người tiền nhiệm, mà thực tế là Yemen lại càng hỗn loạn hơn, nhiều người Yemen, bao gồm cả người theo Hồi giáo Sunni quay sang ủng hộ Houthi.
Vào cuối năm 2014 và đầu năm 2015, phiến quân Houthi đã tiến vào kiểm soát hoàn toàn thủ đô Sanaa. Tổng thống Hadi đã phải chạy trốn đến thành phố cảng phía Nam Aden.
Houthis và lực lượng Vệ binh Cộng hòa trung thành với Saleh, người được cho là đã ủng hộ kẻ địch cũ trong hi vọng giành lại quyền lực đã gần như kiểm soát toàn bộ đất nước, buộc Hadi phải chạy ra nước ngoài vào tháng 3 năm 2015.
Các diễn biến kể trên là hồi chuông báo động tại Yemen liên quan tới sự lớn mạnh của Houthi, nhóm vũ trang mà Saudi Arabia và các nước đồng minh Vùng Vịnh tin rằng được ủng hộ quân sự bởi Iran.
Lực lượng vũ trang Houthi tuyên bố có thể tự chế tạo rocket, máy bay không người lái và nhiều loại vũ khí khác cho riêng mình. Ảnh: Getty
Liên minh Saudi Arabia phản kích
Saudi Arabia và 8 nước Arab Sunni thành lập một Liên quân can thiệp mở đầu bằng một chiến dịch không kích hỗ trợ cho các lực lượng trung thành với Hadi. Liên quân Sunni này nhận được hỗ trợ hậu cần và thông tin tình báo từ Mỹ, Anh và Pháp.
Gần ba năm chiến tranh lan rộng trên mọi cấp độ dường như đã khiến cả hai phía (Houthi-Saleh và Liên quân-Hadi) lâm vào thế bế tắc trên chiến trường, 3 nỗ lực của Liên Hiệp Quốc để đưa cả hai phía vào một bàn đàm phán hòa bình đã thất bại.
Các lực lượng chính phủ Yemen bao gồm các binh sĩ trung thành với Hadi và chủ yếu là các bộ lạc ly khai miền Nam Yemen đã thành công trong việc chặn đứng cuộc tấn công của Houthi vào thành phố cảng Aden, với một trận chiến đẫm máu kéo dài bốn tháng với sự yểm trợ đáng kể của Liên quân Sunni.
Do trên mặt trận, lực lượng Houthi và Vệ binh cộng hòa trung thành với Saleh áp đảo về quân số và vũ khí. Liên quân Sunni quyết định leo thang chiến tranh, các đơn vị chiến đấu trên bộ của Liên quân đã được không vận tới Aden vào tháng 8 năm 2015 và giúp đẩy lùi Houthi ra khỏi miền nam Yemen trong vài tháng sau đó.
Những người ủng hộ Tổng thống Hadi đã thành lập một chính phủ lâm thời ở Aden, mặc dù Hadi vẫn còn đang lưu vong.
Tuy vậy, hiệu quả tác chiến của các lực lượng Hadi và Liên quân Saudi là chưa đủ để đẩy lùi Houthi ra khỏi thủ đô Sanaa và Houthi vẫn tiếp tục duy trì một cuộc bao vây thành phố phía nam Taiz và liên tục bắn đạn pháo, tên lửa qua biên giới vào các vị trí chính trị - quân sự của Saudi Arabia.
Không những vậy, các toán đột kích của Houthi liên tục tập kích các đơn vị biên phòng sâu trong lãnh thổ Saudi Arabia bằng cách đánh du kích. Gần như quân đội Saudi Arabia bị động, trang bị cơ giới, đạn dược và vũ khí của các đơn vị biên phòng hầu hết bị Houthi chiếm hoặc tiêu huỷ.
Các nhóm khủng bố al-Qaeda ở Bán đảo Ả Rập (AQAP) và chi nhánh của Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) đã lợi dụng sự hỗn loạn bằng cách chiếm một số khu vực lãnh thổ ở phía nam và thực hiện các cuộc tấn công khủng bố, đặc biệt là ở Aden.
Phòng không Saudi Arabia đánh chặn tên lửa của Houthi
Chiến tranh Trung Đông có bùng nổ?
Rút kinh nghiệm từ việc những đoàn xe cơ giới của Liên Quân Sunni liên tục bị Houthi phục kích, Bộ Quốc phòng Saudi Arabia đã quyết định trang bị hơn 200 pháo tự hành M107-A7 và hàng nghìn hệ thống tên lửa chống tăng.
Như vậy, có thể từ nay đến cuối năm 2018, sau khi vũ khí đã được đưa đến các đơn vị tại Yemen, Liên quân Sunni sẽ tổ chức các cuộc hành quân sâu vào lãnh thổ Houthi kiểm soát, thế cân bằng sẽ bị phá vỡ. Houthi sẽ nguy ngập, và có thể Iran sẽ can thiệp chính thức.
Đề nghị của Tổng thống Donald Trump với Saudi Arabia và các nước Vùng Vịnh liên quan tới việc đưa Liên quân Sunni vào khu vực phía Đông sông Euphrate tại Syria hỗ trợ cho các lực lượng đối lập người Kurd có thể là mồi lửa cho cuộc chiến tranh lan rộng ra toàn khu vực Trung Đông.
Tầm quan trọng của Syria đối với Iran và Iraq như thế nào thì Yemen với Saudi Arabia và các nước Sunni Vùng Vịnh cũng như vậy. Hiện trạng hai liên minh Shia và Sunni vẫn chưa đối địch trực tiếp trên chiến trường, vẫn chỉ là cuộc chiến bất đối xứng với các lực lượng đối lập địa phương chiến đấu ủy nhiệm với sự hỗ trợ ngầm của Iran hay Saudi Arabia.
Nhưng nếu Saudi Arabia can thiệp vào Syria, đồng nghĩa việc Iran sẽ can thiệp vào Yemen. Cho tới lúc đó, một viễn cảnh chiến tranh có thể lan rộng trên toàn Trung Đông giữa hai phía đối địch:
- Một bên là Liên quân Sunni, các lực lượng Hadi và ly khai miền Nam Yemen, Lực lượng dân chủ Syria (SDF) đa phần là người Kurd.
- Một bên là Vệ binh cộng hòa Iran, quân đội Syria, Hezbollah, các nhóm vũ trang Shia của Iraq, Afghanistan, Pakistan, Syria, Palestine cùng với Houthi.
Ở giai đoạn này, một nỗ lực trung gian hòa bình do Liên Hiệp Quốc bảo trợ là không đủ, mà cần sự cẩn trọng trong bất kỳ động thái quân sự nào của các bên liên quan tới cuộc chiến tại hai nước Syria và Yemen.
Bởi vì nếu không thể kiềm chế, cuộc Chiến tranh Trung Đông và tiếp sau đó là Chiến tranh Thế giới thứ 3 rất có thể sẽ bắt nguồn từ những cuộc nội chiến - ủy nhiệm trong khu vực Trung Đông.
Patriot của Saudi Arabia đánh chặn tên lửa của Houthi đã bị rơi?