Cũng như trong nhiều cuộc chiến tranh lớn trước đây, pháo là nhân tố gây tử vong lớn nhất trong xung đột vũ trang hiện nay giữa Nga và Ukraine. Đạn pháo gây ra ước chừng 80% thương vong của cả hai bên xung đột.
Nga đang giành được lợi thế lớn hơn trên chiến trường. Tuy nhiên dường như có một nghịch lý - Ukraine bắn ít hơn nhưng gây thiệt hại nhiều hơn (xét về tỷ lệ). Cơ sở của nhận định này là gì?
So số lượng vũ khí đạn dược đôi bên
Ngay từ đầu "chiến dịch quân sự đặc biệt" của Nga ở Ukraine (bắt đầu vào ngày 24/2/2022), Nga đã sở hữu lợi thế lớn lao về pháo, với số lượng pháo nòng và pháo phản lực xấp xỉ gấp đôi của Ukraine.
Quan trọng hơn nữa, Nga sở hữu kho đạn pháo khổng lồ. Các con số về kho pháo và đạn pháo của Nga rất đa dạng và thay đổi theo thời gian nhưng đều xác nhận Nga hơn hẳn đối phương về số lượng đạn pháo bắn đi.
Hồi tháng 11, NBC dẫn lời các quan chức Mỹ ước tính Nga dùng tới 20.000 quả đạn pháo mỗi ngày so với 4.000-7.000 quả đạn phá được phía Ukraine sử dụng.
Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg hồi tháng 2/2023 tuyên bố rằng Nga sử dụng đạn pháo nhiều gấp 4 lần Ukraine.
Đến tháng 3, tờ báo Tây Ban Nha El Pais dẫn các nguồn tin bên trong Liên minh châu Âu (EU) nói rằng Nga bắn tới 45.000 quả đạn pháo mỗi ngày, so với 5.500 đạn pháo mà Ukraine sử dụng mỗi ngày. Riêng Estonia ước tính Nga bắn từ 20.000-60.000 quả đạn pháo mỗi ngày so với 2.000-7.000 quả đạn được Ukraine dùng.
Đồng thời, phía Nga được cho là hứng chịu thương vong nhiều hơn. Chẳng hạn, theo các tài liệu của Lầu Năm Góc bị rò rỉ, số thương vong của lính Nga là vào khoảng 189.500 người so với mức 124.500 người của phía Ukraine (như vậy tỷ lệ so sánh là khoảng 1,5 : 1)
Tuy nhiên, phải lưu ý rằng Nga là bên tiến công , còn Ukraine là bên phòng thủ, mà theo lẽ thường phía tấn công sẽ có tổn thất lớn hơn. Nhưng có những lúc chiến sự diễn ra theo lối tác chiến tĩnh, không phải cơ động. Khi ấy, lợi thế của Nga về pháo binh đáng lẽ phải gây cho Ukraine nhiều thương vong hơn.
Hai khẩu pháo tự hành Giatsint-S 152mm của Nga nhả đạn. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga.
Học thuyết quân sự khác nhau và yếu tố công nghệ mới
Khác biệt ngược về thương vong trong bối cảnh lợi thế pháo khác nhau có thể nằm ở khác biệt của quân đội 2 nước trong cách sử dụng pháo.
Nga vẫn vận dụng học thuyết quân sự thời Liên Xô về hỏa lực cấp tập vào một khu vực lớn, trong khi Ukraine thiên về sử dụng hỏa lực pháo như một vũ khí bắn tỉa tầm xa để hạ các mục tiêu riêng lẻ.
Vào thời nay, cách tiếp cận của Ukraine khả thi do 2 đổi mới công nghệ: UAV loại nhỏ giúp trinh sát mục tiêu, và các máy tính bảng rẻ tiền chạy các phần mềm như hệ thống Nettle để điều hướng hỏa lực.
Hồi năm 2014, tổ chức tình nguyện Army-SOS của Ukraine thử vận dụng kỹ năng kỹ thuật của mình để hỗ trợ quân đội Ukraine.
Họ ban đầu giúp binh sĩ Ukraine điều khiển máy bay không người lái (UAV) nhưng mau chóng phát hiện ra vấn đề lớn nhất đó là sử dụng hiệu quả các dữ liệu được các trắc thủ UAV thu thập. Thế là họ phát triển phần mềm bản đồ tình báo Kropyva (“Nettle”), có thể chạy trên máy tính bảng Android.
Nettle là một hệ thống chiến thuật tương thích với liên lạc bảo mật chuẩn NATO và được sử dụng từ cấp chỉ huy sư đoàn trở xuống xe cá nhân. Nó vạch ra các chiến tuyến và mục tiêu, tính tuyến đường bắn cho pháo.
Hệ thống này được thiết kế để làm việc với UAV, tiếp nhận dữ liệu và sử dụng dữ liệu đó cho việc tính toán các điều chỉnh cần thiết. Pháo thủ thay đổi góc phương vị theo đó, và rồi đạn pháo sẽ rơi lên mục tiêu.
Một số gói phần mềm khác do Ukraine phát triển - như GIS Arta, ComBat Vision, và hệ thống quản lý chiến trường Delta, cũng được sử dụng để chia sẻ dữ liệu, định vị mục tiêu và chỉnh hướng bắn.
Các lực lượng Ukraine sử dụng nhiều loại UAV nhỏ khác nhau, bao gồm các loại quân dụng được làm tại Ukraine như là Leleka-100 và Spectator-M dùng cho phát hiện pháo, cũng như hàng ngàn UAV lên thẳng thương mại DJ.
Loại thương mại có tầm bay chỉ vài kilômet và thời gian bay nửa tiếng đồng hồ nhưng chi phí thấp của chúng đồng nghĩa với việc chúng có thể được sử dụng rộng rãi, với số lượng lớn.
Hồi tháng 3/2022, Oleksiy Arestovych - cố vấn cho Văn phòng Tổng thống Zelensky, nói với truyền thông rằng phải mất tới 69-90 quả đạn pháo mới phá hủy được một vị trí phòng thủ trung đội tiêu chuẩn, nhưng với hỏa lực được dẫn đường bằng UAV, con số này đã được giảm xuống còn 9 quả đạn.
Và các UAV loại này đã được cấp cho tất cả các đơn vị pháo binh Ukraine. Như vậy ở đây, hệ số cải tiến cho pháo binh Ukraine là 7 - 10, có thể là yếu tố đằng sau mức độ thương vong chênh lệch giữa hai phe tham chiến.
Sự lợi hại đáng sợ của UAV nhỏ và hỏa lực cầu vồng
Trước đây, người ta rất khó phát hiện sớm xe đối phương trong công sự ngụy trang, phải chờ đến khi tiến đến gần mục tiêu thì mới có thể phát hiện ra. Nhưng quan sát bằng UAV đã thay đổi thực tế này.
Các UAV nhỏ bay trên cao phát hiện mọi thứ bên dưới theo giờ thực, không chỉ xe quân sự mà còn các binh sĩ riêng lẻ. Bây giờ việc ẩn nấp sau một gờ đất hay quả đồi không còn tác dụng nhiều.
Với phần mềm thích hợp và liên lạc mà Nettle cung cấp, mọi mục tiêu tiềm năng có thể định vị được chính xác trên mặt đất, tọa độ được truyền cho bên pháo binh và sau đó đạn pháo được rót xuống mục tiêu.
Lượng lớn video do UAV Ukraine ghi lại cho thấy quá trình này. Trong các cuộc xung đột trước đây, hỏa lực pháo tập trung là cần thiết để hủy diệt các đơn vị thiết giáp. Nhưng ngày nay, các khẩu pháo riêng lẻ vẫn đảm đương được nhiệm vụ đó.
Hồi tháng 7/2022, một quân nhân Ukraine sử dụng mật hiệu Balu nói với tờ Defence Express của Ukraine rằng đơn vị của anh ta đối diện với một trung đội xe chiến đấu bộ binh BMP của Nga nằm trong công sự mà họ không thể phá hủy bằng hỏa lực bắn thẳng của tên lửa chống tăng.
Nhưng anh này cho biết, với sự hỗ trợ của Nettle, pháo dẫn đường bằng UAV đã xóa sổ nhanh chóng cả 3 xe BMP.
Hiện nay, xe tăng của quân đội Ukraine có xu hướng sử dụng hỏa lực cầu vồng thay vì trực xạ. Chiến thuật này cũng được ghi nhận ở các xe BMP của Ukraine bắn đạn 73mm sử dụng UAV và Nettle.
Ukraine đang đẩy mạnh sử dụng thật nhanh hỏa lực gián tiếp có sự dẫn dắt của UAV ở mọi cấp độ, và đạt hiệu quả đáng kể.
Đối sách của Nga và xu hướng pháo binh tương lai
Quân đội Nga cũng sử dụng hỏa lực có trợ giúp của UAV. Tuy nhiên, phía Nga sở hữu số lượng hạn chế các UAV trinh sát và chỉ thị mục tiêu.
Pháo binh Nga đã từ lâu vận hành UAV trinh sát Orlan-10 nhưng loại UAV này không nhiều và cũng chỉ được sử dụng ở cấp độ pháo đội. Hiện nay đang có dấu hiệu Nga sử dụng hỏa lực với sự hỗ trợ của UAV ở mức độ rộng rãi hơn, thậm chí đến cấp độ xe pháo riêng lẻ.
Trong một video do Bộ Quốc phòng Nga công bố vào tháng 2/2023, một thành viên trong kíp xe tăng T-90M của Nga nói rằng “Chúng tôi đang học cách bắn theo đường vòng. Tầm bắn từ 4-12km.
Mọi thứ được làm với sự trợ giúp của UAV. UAV giám sát đường bay của quả đạn và tiến hành các điều chỉnh nhằm đạt được độ chính xác tối đa. Đây là lối bắn tương đối mới và chưa được thực hành trước đây”.
Khác biệt nằm ở chỗ pháo binh Nga, xe tăng Nga có vẻ chủ yếu sử dụng các UAV và phần mềm quân sự đắt tiền, trong khi Ukraine lựa chọn các UAV thương mại, thiết bị điện tử dành cho người tiêu dùng và phần mềm của các công ty khởi nghiệp địa phương.
Trước sự lợi hại của UAV dân dụng được sử dụng trên chiến trường, Nga đã phải nỗ lực tiến hành gây nhiễu cho các UAV đó và gặt hái những thành công nhất định.
Trong tương lai, hỏa lực trực tiếp có thể ngày càng hiếm do mục tiêu nằm ngoài tầm nhìn thị giác. Với các liên lạc hiện đại được kết nối với nhau, mỗi xạ thủ sẽ gắn liền với nhiều cảm biến từ xa. UAV nhỏ và ngày càng tự chủ sẽ trở nên phổ biến. Hỏa lực sẽ càng được chỉ thị nhanh hơn và chính xác hơn.
Thời đại mới, dữ liệu lớn dường như mạnh hơn súng lớn. Các cuộc xung đột tương lai có thể phân định thắng thua nhờ vào đội UAV và phần mềm hỗ trợ hơn là số nòng pháo.