Hí Chí Tài (không rõ năm sinh, năm mất), là người thời Đông Hán, quê ở quận Dĩnh Xuyên (nay thuộc Hà Nam – Trung Quốc).
Tương truyền rằng, Dĩnh Xuyên là vùng đất địa linh nhân kiệt. Đây cũng là nơi sinh của nhiều bậc anh hùng như Lã Bất Vi, Hàn Phi Tử, Trương Lượng…
Đảm nhiệm chức vụ mưu sĩ của Tào Tháo thời kỳ đầu, Hí Chí tài nổi tiếng là người giỏi về mưu đồ, tính toán, lại có con mắt nhìn xa trông rộng.
Vị mưu sĩ với con mắt nhìn người sắc sảo
Xuất thân là kỳ nhân, nhưng Hí Chí Tài không tìm được minh chủ, chỉ đến khi được Tuân Úc tiến cử cho Tào Tháo, tài năng của ông mới có đất dụng võ. Có được nhân tài, Tào Tháo vô cùng vui vẻ. Chí Tài cũng được vị chúa công này hết mực kính nể, trọng dụng.
Vào thời điểm Đổng Trác lên làm Thái sư, Tào Tháo hỏi vị mưu sĩ của mình: “Ngươi cho rằng Đổng Trác thế nào?”
Sớm đã nhìn thấu thái độ làm người của họ Đổng, Chí Tài nói: “Đổng Trác trời sinh có tính tàn bạo, không được lòng người, sớm muộn gì cũng bị tiểu nhân làm hại, dù cho may mắn sống sót, cũng không tạo được cơ đồ.”
Không chỉ dùng con mắt sắc sảo để đánh giá đối thủ, trong lời nhận xét của mình, Hí Chí Tài còn ngầm khuyên Tào Tháo sớm rời khỏi Lạc Dương để tránh bị hại dưới tay Đổng Trác.
Hơn ai hết, ông hiểu chúa công của mình không phải là một bề tôi tầm thường. Nếu quả thực có ngày Đại Hán loạn lạc, Tào Tháo nhất định sẽ xưng hùng một phương. Người như vậy bị một kẻ như Đổng Trác hãm hại quả thực không đáng.
Nổi tiếng là bậc kỳ nhân nên Tào Tháo rất coi trọng Hí Chí Tài. (Ảnh minh họa).
Sau khi Tào Tháo đại phá Hoàng Cân, vừa trú quân tại Duyện Châu, ông đã bị rơi vào trận tập kích và tiến công của Đào Khiêm.
Đứng trước cục diện ấy, Tào Tháo liên thủ cùng Viên Thiệu, Lưu Biểu để đối kháng với phe cánh của Viên Thuật, Công Tôn Toản cùng Đào Khiêm.
Vì nóng lòng muốn mang binh đi đánh Đào Khiêm, Tào Tháo lệnh cho Trần Cung, Trương Mạc trấn tủ Duyện Châu, mang theo phụ tá tham mưu Hí Chí Tài ra trận.
Từ lâu đã lo lắng về Trần Cung và Trương Mạc, Chí Tài nhiều lần khuyên can quân chủ. Ông nhận định: “Hai người Trần Cung, Trương Mạc không thể đảm đương việc này, xin chúa công chọn vị tướng khác ở lại trấn thủ.”
Tào Tháo một mực không nghe, còn nói: “Chí Tài không cần lo ngại.”
Không nằm ngoài dự liệu của Hí Chí Tài, sau khi Tào Tháo xuất binh, Trần Cung và Trương Mạc âm thầm phản Tào, lén đưa Lữ Bố tới Duyện Châu. May mắn có Tuân Úc, Trình Dục ứng cứu kịp thời, phe của Tháo mới giữ lại được ba thành trì.
Do quân trấn thủ tương đối ít, trong nội bộ lại có kẻ mưu phản, đại bộ phận địa bàn Duyện Châu bị Lữ Bố đoạt lấy. Sau khi biết được, Tào Tháo vừa tức giận, vừa ảo não mà than rằng: “Hối vì không nghe lời Chí Tài, nay bị kẻ tiểu nhân làm hại.”
Sau sự việc trên, Tào Tháo đối với vị mưu sĩ của mình lại càng thêm coi trọng.
Cả đời tận tụy vì quân chủ
Khi Hí Chí Tài lâm bệnh nguy kịch, Tào ngồi bên giường ông, “khóc thút thít” mà hỏi: “Nếu như Chí Tài không dậy nổi, cô gia có thể ủy thác cho người phương nào?”
Chí Tài nói: “Chúa công, sau khi ta chết, người có khả năng kế nhiệm chỉ có Tuân Úc.”
Tháo hỏi: “Nếu Văn Nhược (chỉ Tuân Úc) qua đời thì sao?”
Chí Tài nói tiếp: “Tuân Công Đạt kế nhiệm Tuân Úc.”
Tào lại hỏi: “Lúc Công Đạt mất rồi, ai có thể đảm nhiệm?”
Tới đây, Hí Chí Tài không trả lời, chỉ trầm tư suy nghĩ.
Hí Chí Tài được coi là "tiền bối" của Quách Gia với vai trò mưu sĩ cho Tào Tháo. (Ảnh minh họa).
Sau khi Tào Tháo trở về, Tuân Úc đến thăm bằng hữu. Hí Chí Tài đưa một chiếc túi gấm vào tay bạn tốt rồi dặn dò:
“Văn Nhược, sau khi ta qua đời, việc của người là tìm một mưu sĩ. Trong cẩm nang này ta có viết phương pháp và sách lược dụng binh tác chiến. Khi tìm được mưu sĩ, nhớ truyền lại cho người đó, không chừng trong tương lai chúng lại phát huy tác dụng.”
Tuân Úc nghe xong, im lặng nhìn túi gấm trong tay, mắt ngấn lệ.
Nhiều người thường nhầm lẫn Hí Chí Tài với Quách Gia - "đệ nhất mưu sĩ" được biết tới nhiều nhất của Tào Tháo. Kỳ thực, ngoài quê quán cùng tại Dĩnh Xuyên, đây là hai nhân vật khác nhau, đóng vai trò mưu sĩ trong những giai đoạn khác nhau của Tào Tháo.
Một thời gian sau khi Chí Tài qua đời, Tào Tháo viết thư cho Tuân Úc:
“Kể từ ngày Hí Chí Tài qua đời, ta gần như không có ai để cùng bàn bạc những kế hoạch quan trọng. Ngươi ở khu vực Dĩnh Xuyên bấy lâu, có nhiều bậc kỳ sĩ, xem ai có thể thay thế nhiệm vụ của Hí Chí Tài được không?”
Lúc này, Tuân Úc tiến cử Quách Gia cho Tào Tháo. Hậu thế cho rằng, nếu Hí Chí Tài không yểu mệnh mất sớm, Quách Gia chưa chắc đã có cơ hội vươn lên để trở thành “đệ nhất mưu sĩ” của Tào Tháo.
