Dùng công nghệ vệ tinh và thiết bị đánh cá truyền thống mang lại hiệu quả cho ngư dân đánh bắt xa bờ.
Kết hợp truyền thống và công nghệ
Ông Đồng Quang Hùng, Công ty TNHH Zunibal Việt Nam (Khánh Hòa) chia sẻ, khai thác cá bằng phương pháp truyền thống có nhiều cách, chủ yếu ngư dân dựa vào kinh nghiệm. Ví dụ, lợi dụng các đặc tính trú mát của cá mực, ngư dân thường sử dụng tre, lá dừa hoặc các vật dụng nổi khác kết lại và thả trên biển tạo ra bóng mát nhằm thu hút cá mực đến trú ngụ, rồi sử dụng lưới để đánh bắt.
Phương pháp đánh bắt như vậy gọi là nghề chà rạo hay nghề mành chà. Trước đây, nghề mành chà hoạt động chủ yếu ở vùng ven bờ, nhưng dần dần đã mai một vì nguồn lợi thủy sản ven bờ đã ngày càng cạn kiệt, thêm vào đó với sự khai thác tận diệt của nghề lưới kéo, khai thác thủy sản gần bờ đã không còn hiệu quả.
Tại các quốc gia phát triển, ứng dụng công nghệ vệ tinh vào khai thác thủy sản đã được áp dụng từ hơn 20 năm trước, đặc biệt như các nước Tây Ban Nha, Ý, Nhật… Người ta chế tạo ra cây chà rồi thả trôi nổi trên biển, đặt cạnh chà là các thiết bị dò cá, các thiết bị dò cá sẽ báo vị trí, sản lượng dự kiến cá về trung tâm được đặt trên tàu thông qua sóng vệ tinh. Qua đó, chủ tàu sẽ đánh bắt cá ở những nơi có dự báo trữ lượng cá lớn, việc làm này vừa khai thác có hiệu quả, vừa tiết kiệm nhiên liệu.
Từ thực tế đó, ông Đồng Quang Hùng nghiên cứu và cho ra đời hệ thống dự báo và khai thác cá. Việc ứng dụng giải pháp này khá đơn giản, ngư dân chỉ cần cột thiết bị phao dò cá bên cạnh chà nổi, dựa vào các dữ liệu phao dò cá gửi về thông qua sóng vệ tinh, chủ tàu có thể xác định vị trí đánh bắt, các tín hiệu dự báo như tọa độ, cá ở độ sâu bao nhiêu, khối lượng cá dự kiến, nhiệt độ nước, dòng chảy…
Ông Hùng cho biết, hiện tại ở Việt Nam, ngư dân đã trang bị rất nhiều công nghệ hiện đại phục vụ vào khai thác thủy sản xa bờ. Điển hình như máy dò chụp sonar. Máy này có giá dao động từ 2 đến 5 tỷ đồng.
Mức giá này không phải ngư dân nào cũng có thể đầu tư được, hơn nữa việc dò tìm đàn cá liên tục trong nhiều ngày làm gia tăng chi phí nhiên liệu rất lớn, đặc biệt trong bối cảnh giá xăng dầu liên tục tăng cao.
Trong giải pháp của ông Hùng, ngư dân chỉ cần thả 3 - 5 phao dò cá đặt cạnh 3 - 5 chà tại các vị trí khác nhau, khi có tín hiệu cá mới thực hiện đánh bắt. Với chi phí đầu tư khoảng dưới 100 triệu đồng, ngư dân có thể tiếp cận được công nghệ và khai thác hiệu quả. Giải pháp này đang được Công ty TNHH Zunibal Việt Nam nghiên cứu, thử nghiệm và đã đưa ra áp dụng thực tiễn.
Chế tạo phao dò cá
Ông Hùng cho biết, hệ thống gốm nhiều thành phần. Chà rạo là các vật dụng tự nhiên như tre, lá dừa, đá dằn, dây thừng… được tạo ra theo thiết kế có sẵn, thả trôi nổi trên biển, nhằm mục đích tạo bóng mát để dụ cá đến trú ngụ.
Những vật liệu này rất rẻ và thân thiện với môi trường biển. Có 2 loại chà là nổi di động và nổi cố định. Nếu như chà nổi di động được thả trôi nổi tự do theo dòng nước thì chà nổi cố định được cố định bằng dây thừng và đá dằn dưới đáy biển. Các loại chà được ví như những "ngôi nhà" của các đàn cá.
Phao dò cá là một thiết bị đầu cuối, gửi dữ liệu qua sóng vệ tinh, được đặt cạnh chà nổi. Thiết bị chạy bằng năng lượng Mặt trời và pin tích trữ điện năng. Năng lượng Mặt trời giúp thiết bị hoạt động liên tục trong khi pin tích trữ, giúp thiết bị hoạt động bình thường trong điều kiện mưa bão hoặc không có ánh nắng Mặt trời.
Có thể truyền tín hiệu về bờ thông qua sóng vệ tinh. Đầu dò được lắp trong thiết bị, có thể dò cá ở xung quanh và độ sâu lên đến 120m. Vỏ ngoài được chế tạo bằng vật liệu nhẹ, giúp thiết bị tự nổi trên mặt biển. Vừa thu năng lượng Mặt trời, vừa dò cá dưới biển và có thể chống nước.
Phao có thể dò tìm, thu thập và phân tích dữ liệu về tín hiệu đàn cá (màu sắc, hình dạng, mật độ, độ sâu phân bố của đàn cá), các dữ liệu về hải dương tại khu vực phao; truyền tải các thông tin thu thập được đến tàu cá hoặc về bờ bằng công nghệ vệ tinh một cách liên tục và chính xác.
Khi nhận được các thông tin tín hiệu đàn cá, chủ tàu hoặc thuyền trưởng lập phương án tiếp cập, xác định thời điểm, vị trí tổ chức đánh bắt phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả, tối ưu hóa chi phí.
Tháng 2/2021, nhóm nghiên cứu hoàn thành phiên bản thử nghiệm phao dò tìm đàn cá tại chà nổi cố định ở Việt Nam. Tháng 7/2021, nhóm tiến hành triển khai thử nghiệm giải pháp dò cá kết hợp chà tại các tỉnh Tiền Giang, Bình Định, Khánh Hòa. Tháng 2/2022, sau 5 tháng thử nghiệm, sản phẩm đã có những khách hàng đầu tiên.
Ngư dân Trần Ngọc Hoang ở Hoài Nhơn – Bình Định, người đang sở hữu 12 cây chà ở vùng biển Trường Sa và đang sử dụng thiết bị nhận xét: Giải pháp này thật sự hiệu quả, dù là ở nhà nhưng tôi vẫn biết vị trí cây chà đó có cá hay không, từ đó ra quyết định đánh bắt.
Ghe không phải chạy lòng vòng tốn nhiên liệu, giảm chi phí lên đến 30%. Thiết bị rất dễ sử dụng, sản lượng dự báo có độ chính xác cao, chi phí thấp hơn so với việc đầu tư máy dò thông thường.
Hiện tại ở Việt Nam, nghề lưới kéo hay còn gọi là giã cào mang phương thức đánh bắt tận diệt không phân biệt cá lớn nhỏ, vét hết tất cả những gì dưới biển, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn lợi thủy sản đang ngày càng cạn kiệt. Đặc biệt nghề giã cào thường xuyên đánh bắt gần bờ, tàn phá môi trường sinh thái biển.
Việc ứng dụng giải pháp này có thể cơ cấu lại ngành nghề giã cào sang nghề lưới vây, giúp thân thiện hơn với môi trường, vừa khai thác vừa bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Góp phần phát triển bền vững nguồn lợi hải sản và bảo vệ chủ quyền lãnh hải Việt Nam.
