Tên lửa đạn đạo liên lục địa được Triều Tiên trình diễn trong cuộc duyệt binh ở Bình Nhưỡng, ngày 10/10. (Ảnh: KCNA)
Tuần trước, Trung Quốc công bố sách trắng về kiểm soát vũ khí, giải trừ quân bị và không phổ biến vũ khí hạt nhân, nêu rõ các chính sách của nước này về quốc phòng và hạt nhân, để cập nhật sách trắng từ năm 2005.
Một thay đổi đáng chú ý trong lập trường của Bắc Kinh đối với bán đảo Triều Tiên là việc sách trắng mới bỏ hẳn tuyên bố truyền thống về ủng hộ phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên, trong điều khoản chung về “không phổ biến vũ khí hạt nhân”.
“Từ vấn đề bán đảo Triều Tiên, Trung Quốc giữ lập trường vô tư, kiên trì thúc đẩy hòa bình, ổn định và thịnh vượng trên bán đảo, cũng như giải quyết vấn đề bằng các biện pháp chính trị”, tài liệu nêu.
“Trung Quốc kêu gọi các bên liên quan từ bỏ cách tiếp cận dựa trên răn đe mang tính cưỡng bức, nối lại đối thoại và đàm phán, đóng vai trò mang tính xây dựng trong việc giải quyết vấn đề bằng biện pháp chính trị và đạt được hòa bình, ổn định lâu dài trên bán đảo”, sách trắng nêu rõ.
Theo các chuyên gia, việc loại bỏ cụm từ “phi hạt nhân hóa” cho thấy Bắc Kinh đã có sự thay đổi đáng kể so với lập trường trước đây. Trong sách trắng về kiểm soát vũ khí và không phổ biến vũ khí năm 2005, Bắc Kinh khẳng định: “Trung Quốc ủng hộ phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên”.
Một sách trắng khác về chính sách hợp tác an ninh khu vực châu Á – Thái Bình Dương năm 2017 cũng nêu Trung Quốc “cam kết phi hạt nhân hóa bán đảo, duy trì hòa bình và ổn định, giải quyết vấn đề thông qua đối thoại và tham vấn”.
Ông Zhao Tong, nghiên cứu viên cao cấp tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình quốc tế ở Washington, quan sát thấy trong khoảng 18 tháng qua, Bắc Kinh “rõ ràng đã né tránh” đề cập cụm từ “phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên” trong các tuyên bố và tài liệu chính thức.
“Nếu Bắc Kinh không còn sẵn sàng nói ra cụm từ ‘phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên’, điều đó đồng nghĩa trên thực tế là họ ngầm chấp nhận Triều Tiên sở hữu vũ khí hạt nhân”, ông Zhao nói.
“Dưới sự thuyết phục nhiều lần từ Bình Nhưỡng, Bắc Kinh có vẻ đã quyết định đáp ứng yêu cầu của Triều Tiên về vũ khí hạt nhân, một vấn đề đã nhiều lần làm phức tạp quan hệ song phương trong những năm gần đây”, ông Zhao nói thêm.
Thay đổi đó diễn ra trong giai đoạn quan hệ Trung – Triều nồng ấm trở lại.
Tháng 9 năm nay, Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong-un tham dự lễ duyệt binh quy mô lớn ở Bắc Kinh, nơi ông gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Trong cuộc gặp sau lễ duyệt binh, ông Tập và ông Kim cam kết “tăng cường phối hợp chiến lược trong các vấn đề quốc tế và khu vực để bảo vệ lợi ích chung”, truyền thông nhà nước Trung Quốc đưa tin.
Trong chuyến thăm Bình Nhưỡng năm 2019, ông Tập nói với ông Kim rằng Trung Quốc sẵn sàng đóng vai trò “tích cực và mang tính xây dựng trong việc đạt được phi hạt nhân hóa bán đảo và ổn định lâu dài trong khu vực”.
Ông Zhao cho rằng việc Bắc Kinh tránh nhắc đến cụm từ “phi hạt nhân hóa” thể hiện sự điều chỉnh rộng lớn hơn về chính sách để ưu tiên cạnh tranh chiến lược với Mỹ.
“Có vẻ Trung Quốc tin rằng giữ Triều Tiên ở gần họ và duy trì đòn bẩy địa - chính trị trên bán đảo quan trọng hơn việc hợp tác với Washington để kiềm chế chương trình hạt nhân của Bình Nhưỡng”, ông Zhao nói.
Triều Tiên đẩy mạnh chương trình hạt nhân trong những năm gần đây, đồng thời xích lại gần Nga kể từ khi cuộc xung đột ở Ukraine nổ ra năm 2022.
Bình Nhưỡng đã điều động binh lính hỗ trợ Nga đẩy lực lượng Ukraine khỏi tỉnh Kursk. Trong lễ duyệt binh ở Bình Nhưỡng hồi tháng 10, Triều Tiên trình làng tên lửa đạn đạo liên lục địa nhiên liệu rắn Hwasong-20 mới nhất, được cho là có sự hỗ trợ công nghệ từ Nga.
Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong-un nhiều lần bác bỏ đề xuất của Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung về việc nối lại đối thoại phi hạt nhân hoá, tuyên bố rằng điều kiện tiên quyết để đàm phán phải là công nhận Triều Tiên là quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân.
Làm xấu tình hình
Ông Timothy Heath, nhà nghiên cứu quốc phòng quốc tế cấp cao tại hãng tư vấn Rand Corporation (Mỹ), cho rằng Bắc Kinh có vẻ đang áp dụng cách tiếp cận “thực dụng” khi chấp nhận thực tế Triều Tiên sở hữu vũ khí hạt nhân.
Ông cho rằng sự hỗ trợ của Mátxcơva giúp Bình Nhưỡng gia tăng kho hạt nhân dễ dàng hơn, đồng thời “gây áp lực lên Trung Quốc buộc họ ít nhất phải giữ lập trường trung lập để giữ ổn định quan hệ với Triều Tiên và Nga”.
Theo ông Patrick Cronin, nhà nghiên cứu về an ninh châu Á - Thái Bình Dương tại Viện Hudson (Mỹ), thay đổi của Trung Quốc là “lời phản đối tinh tế” khi Mỹ củng cố chính sách cùng Hàn Quốc và Nhật Bản mở rộng năng lực răn đe hạt nhân.
Ông Heath cho rằng “việc Trung Quốc chấp nhận Triều Tiên như một quốc gia hạt nhân có thể đem lại sự ổn định” trong quan hệ Bắc Kinh – Bình Nhưỡng, nhưng đồng thời “làm xấu đi tình hình an ninh chung ở châu Á”.
Washington cũng đã thay đổi lập trường về phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên. Tháng 10 vừa qua, Tổng thống Trump đồng ý để Hàn Quốc chế tạo tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân và sửa đổi hiệp định năng lượng nguyên tử song phương.
Ông Kang Jun-young, giáo sư nghiên cứu về Trung Quốc tại Đại học Ngoại ngữ Hankuk (Hàn Quốc), cho rằng sách trắng mới của Trung Quốc là cách “gián tiếp thể hiện” quan điểm của Bắc Kinh rằng phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên “sẽ rất khó” đạt được, khi cả hai miền đều đang phát triển tàu ngầm hạt nhân.