Mâm cỗ cúng tất niên là một phần không thể thiếu trong văn hóa người Việt, đặc biệt trong dịp Tết Nguyên Đán. Đây là một phần của nghi thức truyền thống, thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên và thần linh vì đã phù hộ cho gia đình qua một năm.
Mâm cỗ cúng tất niên không chỉ bày tỏ lòng thành kính, mà còn là dịp để mọi người trong gia đình quây quần, sum họp, cùng nhau ôn lại những điều đã qua và chuẩn bị cho năm mới.
Ở mỗi vùng miền của Việt Nam, mâm cỗ cúng tất niên có những đặc trưng riêng. Ví dụ, ở miền Bắc thường thấy các món như bánh chưng, dưa hành, giò nạc, nem và măng lưỡi lợn. Miền Trung và miền Nam cũng có những chọn món ăn đặc trưng riêng.
Nhìn chung, mâm cỗ cúng tất niên không có quy định cụ thể. Dưới đây là một số gợi ý những món ăn có thể bày lên mâm dâng tổ tiên vào ngày cuối năm:
Bánh chưng: Là một biểu tượng không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết của người Việt, bánh chưng được làm từ gạo nếp, đỗ xanh và thịt lợn.
Giò lụa: Là một loại giò chả phổ biến, giò lụa được làm từ thịt lợn xay nhuyễn, gia vị, và có thể thêm mỡ lợn để tạo độ ngậy, sau đó được gói trong lá chuối và luộc chín.
Thịt kho tàu: Một món ăn truyền thống, thịt kho tàu được làm từ thịt ba chỉ lợn cắt miếng vuông vừa ăn, ướp với nước mắm, đường và các gia vị khác, sau đó kho với trứng cút hoặc trứng vịt.
Canh măng: Một món canh chua ngọt có sử dụng măng khô hoặc măng tươi, thường được nấu cùng với các loại thịt như thịt ngan, thịt vịt, hoặc thịt heo.
Nem rán: Là một món ăn nổi tiếng, nem rán được làm từ thịt lợn xay, mì căn, nấm mèo, trứng, hành lá và các loại rau thơm, sau đó cuộn trong bánh tráng và chiên giòn.
Bên cạnh mâm cỗ mặn, các gia đình Việt Nam thường chuẩn bị thâm mâm ngũ quả. Nhiều người cho rằng mâm ngũ quả phải đủ 5 loại quả, thậm chí còn yêu cầu 5 mầu khác nhau làm sao cho đủ ứng với ngũ hành (kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ).
Tuy nhiên, theo các chuyên gia văn hóa, mâm ngũ quả không cần thiết phải rất nhiều quả. Chỉ cần thể hiện tấm lòng của con cháu nhớ đến nguồn cội, ông bà tổ tiên. Sự thành kính nằm ở sự tinh tươm, dù chỉ có một loại quả thôi nhưng khi ra chợ chọn những quả ngon nhất, tươi nhất đó chính là thể hiện tấm lòng.
Mỗi món ăn trong mâm cỗ cúng tất niên không chỉ mang ý nghĩa văn hóa mà còn thể hiện tài năng và tâm huyết của người nội trợ trong việc gìn giữ và phát huy truyền thống. Việc chuẩn bị mâm cỗ cúng tất niên là cơ hội để các thế hệ trong gia đình chia sẻ, học hỏi và cùng nhau đón một năm mới tràn đầy hy vọng và hạnh phúc.
Khi sắp xếp mâm cúng tất niên, có một số lưu ý quan trọng:
1. Ngăn nắp và tôn kính: Mâm cúng nên được sắp xếp một cách gọn gàng, trang trọng để thể hiện lòng kính trọng đối với tổ tiên và thần linh.
2. Bố cục hợp lý: Mâm cỗ thường được bày trên một chiếc bàn nhỏ, đặt dưới bàn thờ chính. Mâm ngũ quả, hoa tươi và vàng mã được đặt trên bàn thờ.
3. Phương hướng bày biện: Tùy thuộc vào không gian thờ cúng của gia đình, mâm cỗ có thể cần được bày theo hướng nhất định.