Khi cậu con trai đến tuổi đi học cũng là lúc gia đình chị phải đón nhận thêm một tin buồn, chồng chị qua đời vì bạo bệnh do không đủ tiền chữa trị.
Đã nghèo rồi lại còn nghèo hơn, cơ cực bần hàn cứ đeo bám, không buông tha cho gia đình chị. Hai mẹ con tự tay mai táng cho người chồng, người cha bạc mệnh.
Chị quyết định ở vậy nuôi con, không đi thêm bước nữa. Chị biết bây giờ chị là chỗ dựa duy nhất cho con trai mình, nên chị luôn cố gắng làm ăn, kiếm được đồng nào thì con mình bữa ấy được no đủ. Chị cặm cụi gieo trồng trên thửa ruộng chật hẹp, tài sản quý giá nhất của hai mẹ con.
Còn cậu con trai, biết thương mẹ nên kì học nào, năm học nào, cũng đạt thành tích tốt, mang giấy khen về cho mẹ.
Giấy khen của cậu con trai hiếu thảo dán kín cả bức tường vôi nham nhở. Nhìn con trai ngày một lớn hơn, ngoan ngoãn, học hành giỏi giang, nước mắt bỗng lăn trên gò má xương xẩu của người mẹ đáng thương.
Học hết cấp hai, cậu con trai thi đỗ vào trường chuyên của huyện. Gánh nặng cơm áo gạo tiền lại đè nặng lên vai chị. Không may thay, khi giấu báo trúng tuyển về đến tay cậu cũng là lúc mẹ cậu ngã bệnh. Căn bệnh quái ác ấy khiến mẹ cậu bị liệt nửa chi dưới.
Vốn dĩ là lao động chính của gia đình, giờ đây chị không thể đi lại bình thường như xưa nữa, nên chuyện làm nông chị cũng không làm được.
Cậu bé thương mẹ vất vả nên đành thủ thỉ: “Mẹ, con xin nghỉ học được không? Con sẽ ở nhà thay mẹ làm ruộng. Nhà mình làm gì có tiền mà đi học, tiền học đã đành mà mỗi tháng còn phải nộp 15 cân gạo cho trường nữa, nhà mình biết lấy đâu ra”.
“Dù thế nào, con cũng phải đi học. Con là niềm tự hào duy nhất của mẹ. Con chỉ cần chăm chỉ học hành, còn những việc khác, con không phải lo, mẹ làm được hết”.
Hai mẹ con đã nói chuyện rất lâu, cậu kiên quyết không đi học nữa vì không muốn mẹ vất vả thêm nữa. Cuộc nói chuyện càng trở nên bế tắc vì cậu trở nên ngang bướng và lì lợm.
Đến khi nóng quá không kiềm chế được, mẹ giơ tay tát một cái vào má cậu, cậu mới sững người lại. Đây là cái tát đầu tiên trong cuộc đời một cậu con trai 16 tuổi. Mẹ cậu ôm mặt khóc nức nở…
Nghe lời mẹ, cậu khăn gói vào trường nhập học, nhưng lòng vẫn nặng trĩu.
Ít lâu sau, có một người mẹ nặng nề vác theo một bao tải, chân thấp chân cao đến phòng giáo vụ. Chị nộp gạo cho con trai, chị là người đến muộn nhất. Đặt bao gạo xuống đất, chị đứng thở hổn hển một hồi lâu rồi nem nép đi vào.
Thầy giáo vụ nhìn chị, bảo: “Chị đặt bao lên cân đi. Mở túi gạo ra để tôi kiểm tra”.
Chị cẩn thận tháo túi. Liếc nhanh qua bao gạo, thầy giáo khẽ cau mày, giọng lạnh băng: “Thật chẳng biết phải nói thế nào. Tôi không hiểu sao các vị phụ huynh cứ thích mua thứ gạo rẻ tiền đến thế cho con mình ăn.
Đấy, chị xem, gạo này lẫn lộn đủ thứ, vừa có gạo trắng, gạo lức, kể cả gạo mốc xanh mốc đỏ, vừa có cả cám gạo, cả ngô nữa. Đến chị còn chả muốn ăn thì làm sao chúng tôi dám nấu cho các em học sinh ăn được đây”.
Tuy vậy nhưng thầy vẫn nhận bao gạo rồi nhanh chóng đánh dấu vào bảng tên của học sinh. Mặt người mẹ đỏ ửng lên, chị nhẹ nhàng khẽ thưa thầy giáo vụ: “Tôi có 50 đồng, thầy có thể bố sung vào thêm cho cháu để phụ tiền sinh hoạt phí được không thầy?”.
Thầy trả lời, giọng lạnh tanh: “Thôi, chị cầm lấy để đi đường uống nước”. Chị cảm thấy xấu hổ, cứ loay hoay chẳng biết làm thế nào, rồi vội vàng chào thầy, bước thấp bước cao ra về.
Đầu tháng sau, chị lại đến nộp gạo cho con trai. Thầy lại mở bao gạo kiểm tra rồi lại cau mày, lắc đầu: “Chị lại nộp loại gạo như thế này à?
Tôi đã nói phụ huynh nộp gạo gì chúng tôi cũng nhận, nhưng làm ơn phân loại ra, đừng trộn chung như thế này. Chúng tôi làm sao mà nấu cơm ngon cho các em ăn được. Phụ huynh như các chị không thương con mình sao?”
“Thầy thông cảm. Thầy nhận cho, ruộng nhà tôi trồng được chỉ có thế!” Người phụ nữ bối rối.
“Thật buồn cười cái nhà chị này! Một mảnh ruộng nhà chị có thể trồng đến hàng trăm thứ lúa thế sao? Nhận vào!”. Giọng thầy gằn từng tiếng và không ngẩng đầu lên nhìn chị.
Người mẹ im bặt, sắc mặt chị trở nên nhợt nhạt, trắng bệch. Chị lí nhí cảm ơn thầy rồi lặng lẽ ra về. Dáng chị liêu xiêu, đổ vẹo trong cái nắng trưa hầm hập như đổ lửa.
Lại sang đầu tháng thứ ba của kỳ nộp gạo. Chị lại đến. Vẫn dáng đi xiêu vẹo, mồ hôi mướt mải trên trán, ướt đẫm lưng áo của người mẹ trẻ. Bao gạo nặng dường như quá sức với chị.
Thầy giáo vụ lại đích thân kiểm tra bao gạo. Vẫn như mọi lần, nét mặt thầy cau có thầy rành rọt từng tiếng để nhắc chị phải nhớ: “Tôi đã nói với nhà chị thế nào. Lần này tôi quyết không nhân nhượng nữa. Chị mang về đi. Tôi không nhận!”
Sau câu nói ấy, dường như bao nỗi ấm ức, đau khổ và bất lực bị dồn nén bao ngày đột nhiên bùng phát. Chị ôm mặt khóc, chị khóc vì tủi thân và xấu hổ, khóc vì lực bất tòng tâm.
Còn thấy giáo thì kinh ngạc, không hiểu chuyện gì đang xảy ra. Chị từ từ kéo ống quần lên để lộ ra đôi chân dị dạng, một bên chân quắt queo lại.
“Thưa thầy, thú thực, gạo này là do tôi đi ăn xin, gom góp lại bao ngày mới có được. Chân cẳng tôi thế này nên không thể làm ruộng được nữa.
Con trai tôi sợ tôi khổ nên cứ đòi nghỉ học, về nhà làm ruộng thay tôi nhưng cháu nó là niềm tự hào duy nhất của tôi, chồng tôi mất sớm, tôi không muốn con tôi thất học.
Thầy thương tình, thầy nhận giúp tôi. Nếu không, con tôi thất học mất”. Cứ thế, hai hàng nước mắt nóng hổi cứ lăn dài trên má chị.
Có ai biết người mẹ ấy ngày nào cũng thế, khi trời còn tờ mờ sáng, chị đã lặng lẽ chống gậy, lê mình ra khỏi thôn. Chị đi khắp nơi để đi xin gạo, đi mãi đến tối mịt mới lặng lẽ trở về vì chị không muốn mọi người trong thôn biết.
Thầy giáo vụ nghe vậy, cũng không giấu được sự xúc động của mình: “Tôi thật sự xin lỗi, tôi đã có những lời không phải với chị. Tôi sẽ nhận bao gạo này. Và tôi sẽ thông báo với trường về hoàn cảnh của em học sinh này, để nhà trường có chế độ học bổng hỗ trợ học sinh vượt khó”.
Người mẹ trẻ đột nhiên trở nên cuống quýt và hoảng hốt. Chị gần như chắp tay lạy thầy. Giọng chị van lơn: “Xin thầy.
Tôi có thể lo cho cháu, dù không đủ đầy như các bạn nhưng tôi lo được. Khổ mấy, vất vả mấy tôi cũng chịu được. Chỉ xin thầy đừng cho cháu hay chuyện này. Đây là bí mật của tôi, mong thầy giữ kín giùm cho.”
Thầy đem câu chuyện cảm động này báo với hiệu trưởng. Ban giám hiệu trường giữ bí mật này tuyệt đối. Nhà trường miễn phí toàn bộ học phí và sinh hoạt phí cho cậu học sinh có hoàn cảnh đặc biệt này. Ngoài ra, học lực của cậu rất khá, đủ tiêu chuẩn nhận được học bổng của trường.
Cuối cấp, cậu dẫn đầu trong danh sách những học sinh xuất sắc của trường. Cậu thi đậu vào trường đại học danh tiếng nhất. Trong buổi lễ vinh danh những học sinh ưu tú, khi tên cậu được xướng lên đầu tiên, mẹ cậu lặng lẽ đứng ở một góc khuất, mỉm cười sung sướng.
Có một điều rất lạ rằng trên sân khấu hôm ấy, có ba bao tải xù xì được đặt trang trọng ở một góc phía ngoài cùng, nơi mọi người có thể dễ dàng nhìn thấy nhất. Ai cũng thắc mắc, không hiểu bên trong ấy chứa thứ gì.
Trong buổi lễ trang nghiêm ấy, thầy hiệu trưởng rất xúc động và kể lại câu chuyện người mẹ trẻ đi ăn xin nuôi con học thành tài. Cả trường lặng đi vì xúc động.
Thầy hiệu trưởng ra dấu cho thầy giáo vụ đến mở ba bao tải ấy ra. Đó là ba bao gạo mà người mẹ với đôi chân tật nguyền lặn lội khắp nơi xin về.
Thầy nói: “Đây là những hạt gạo mang nặng mồ hôi và nặng tình của người mẹ yêu con hết mực. Những hạt gạo đáng quý này, tiền, vàng cũng không thể mua nổi. Sau đây, chúng tôi kính mời người mẹ vĩ đại ấy lên sân khấu.”
Cả trường lại một lần nữa lặng người đi vì kinh ngạc. Cả trường dồn mắt về phía người phụ nữ chân chất, quê mùa đang được thầy dìu từng bước khó nhọc bước lên sân khấu.
Cậu con trai cũng quay đầu nhìn lại. Cậu há hốc miệng kinh ngạc. Cậu không thể ngờ rằng người mẹ vĩ đại ấy không ai khác chính là người mẹ thân yêu của mình.
“Chúng tôi biết, kể ra câu chuyện này sẽ khiến cậu học sinh ưu tú nhất trường bị chấn động rất mạnh về tâm lý. Thế nhưng, chúng tôi cũng mạn phép được nói ra vì đó là tấm gương sáng, tấm lòng yêu thương con vô bờ bến của người mẹ. Điều đó hết sức đáng quý và đáng được trân trọng vô cùng.
Chúng tôi muốn thông qua câu chuyện cảm động này, giáo dục các em học sinh thân yêu của chúng ta về đạo đức và lối sống, về tình người và những nghĩa cử cao đẹp.
Hôm nay, một lần nữa chúng ta vinh danh những người cha, người mẹ đã cống hiến, hy sinh cả đời mình vì tương lai con em…”. Giọng thầy hiệu trưởng đều đều, ấm áp và hết sức xúc động.
Người phụ nữ ấy run run vì chưa bao giờ đứng trước đám đông. Run run vì những lời tốt đẹp mà thầy hiệu trưởng đã dành cho mình. Với chị, đơn giản, tất cả chỉ xuất phát từ tình yêu bao la mà chị dành cho con trai. Chị không nghĩ được thế nào là sự hy sinh hay đạo lý lớn lao ấy.
Cậu con trai cao lớn đứng vụt dậy, chạy lên ôm chầm lấy mẹ mà mếu máo khóc thành tiếng:“Mẹ ơi ! Mẹ của con…”