Một tháng trước, thị trường dầu Mỹ chứng kiến phiên giao dịch lịch sử khi giá hợp đồng dầu WTI giao tháng 5 xuống dưới 0 USD/thùng. Khi đó, dầu thô được ví như một loại chất thải công nghiệp, thứ mà bạn phải trả tiền để người ta đến lấy đi.
Đó là vào ngày 20/4, một ngày trước khi hợp đồng dầu WTI giao tháng 5 đáo hạn. Nhà đầu tư bắt đầu đặt lệnh bán trong điên cuồng từ đêm hôm trước và bất cứ ai kết nối với sàn giao dịch Nymex đều hiểu rằng thị trường dầu sẽ “tắm máu” vào phiên giao dịch sáng hôm sau.
Trên thực tế, sự kiện ngày 20/4 đã được báo trước vào hai tuần trước đó, khi đại dịch Covid-19 khiến các nền kinh tế lớn bị đình trệ và nhu cầu dầu thô sụt giảm: máy bay không thể cất cánh, đường xá vắng xe cộ và các nhà máy ngừng hoạt động.
Ngày 8/4, CME Group, đơn vị vận hành sàn giao dịch hợp đồng dầu tương lai, cũng khuyên khách hàng rằng hãy chuẩn bị cho tình huống giá một số hợp đồng năng lượng lớn sẽ xuống dưới 0. Tuy nhiên, giới đầu tư vẫn hồ hởi mua vào với kỳ vọng giá sẽ tăng khi OPEC+ bắt tay giảm sản lượng kỷ lục 9,7 triệu thùng/ngày.
Rồi các nhà máy lọc dầu bắt đầu đóng cửa, người mua dầu giao ngay trên thị trường vật chất cũng mất dạng nhưng giá vẫn tương đối ổn định. Phải đến ngày 15/4, khi CME đề nghị khách hàng kiểm tra hệ thống để chuẩn bị cho khả năng giá dầu âm, thị trường mới thực sự bừng tỉnh về điều sắp xảy ra, ông Clay Davis, giám đốc tại Verano Energy Trading, cho hay. “Đó là lúc con đập bị vỡ”.
Giá dầu WTI lao dốc vì tới ngày giao hàng vật chất không có đủ công suất dự trữ tại Mỹ. Ảnh: Bloomberg.
Và trước khi bước sang ngày 20/4, hầu hết quỹ ETF và các sản phẩm đầu tư khác, trừ Quỹ Dầu thô của Bank of China, đều chuyển vị thế ra khỏi hợp đồng dầu giao tháng 5 sang tháng 6.
7h ngày 20/4 tại New York, giá hợp đồng dầu giao tháng 5 giảm 28% xuống 13,07 USD/thùng. Đến phiên giao dịch buổi chiều, giá tiếp tục xuống -40,32 USD/thùng, khiến mọi người, từ những chuyên gia môi giới kỳ cựu cho tới nhà đầu tư nhỏ lẻ, đều choáng váng.
Cách đó hàng nghìn km, tại thành phố Thâm Quyến, A’Xiang Chen, một nhà đầu tư 26 tuổi, cũng ngồi theo dõi giá dầu trong lo lắng. Vài tuần trước đó, cô và bạn trai của mình đã rót toàn bộ số tiền tiết kiệm được khoảng 10.000 USD vào Quỹ dầu thô (Yuan You Bao), một sản phẩm của ngân hàng Bank of China. Họ kỳ vọng giá dầu sẽ đi lên nhờ thỏa thuận giảm sản lượng kỷ lục của OPEC và đồng minh.
Ngày 20/4, khi màn đêm buông xuống, A’Xiang cũng chuẩn bị tinh thần rằng mình sẽ mất tất cả. 22h, tức là 10h cùng ngày tại New York, cô kiểm tra điện thoại lần cuối trước khi lên giường đi ngủ. Giá dầu lúc này là 11 USD và một nửa khoản tiết kiệm của hai người cũng theo đó tiêu tan.
Giá dầu thô tiếp tục giảm sâu khi họ chìm vào giấc ngủ. Giá liên tục phá đáy: đầu tiên là xuống thấp nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á vào những năm 1990, rồi mức thấp nhất kể từ cuộc khủng hoảng dầu thô vào những năm 1970 và sau cùng là xuống dưới 0 USD/thùng lần đầu tiên trong lịch sử. Tất cả diễn ra chỉ trong 20 phút giao dịch. Và đây được xem là một trong những 20 phút giao dịch bất thường nhất trong lịch sử của thị trường tài chính.
Trong ngày 20/4, còn rất ít thương nhân có thể hoặc sẵn sàng nhận dầu vật chất. Lúc này, phần lớn thị trường đều tập trung theo dõi giá thanh toán được quyết định vào lúc 14h30 tại New York. Các sản phẩm đầu tư, bao gồm cả Quỹ Dầu thô của Bank of China, thường tìm cách để giao dịch các hợp đồng thanh toán (trading-at-settlement contract), tức là họ có thể đặt lệnh bán hoặc mua trước khi kết thúc giờ giao dịch dù giá thanh toán là bao nhiêu.
Đến buổi chiều, vì khối lượng giao dịch ít và số lượng người bán vượt quá người mua, giá hợp đồng thanh toán nhanh chóng đạt đến mức chênh lệch tối đa so với giá thanh toán là 10 cent/thùng. Trong khoảng thời gian một giờ, từ 13h12 tới 14h17, giao dịch loại hợp đồng này gần như không có vì không có người mua.
Kết quả là giá dầu lao dốc ngay sau đó. Vào lúc 14h08, dầu WTI xuống dưới 0 USD/thùng và vài phút sau đó, xuống -40,32 USD/thùng, trước khi tăng nhẹ trở lại vào chốt phiên.
“Cơ chế giao dịch lúc thanh toán đã thất bại. Điều này cho thấy sự mong manh của thị trường dầu WTI, rằng thị trường này không lớn như mọi người vẫn nghĩ”, ông David Greenberg, Chủ tịch của Sterling Commodities và là cựu thành viên của HĐQT tại Nymex, nói.
Khi đó, giá trên thị trường dầu vật chất tại Mỹ, được đưa ra dựa trên giá thanh toán của WTI, cũng giảm. Một số nhà lọc dầu và công ty vận hành đường ống báo giá với nhà cung cấp thấp nhất là -54 USD/thùng.
Trên khắp thế giới, từ hoàng tử của Arab Saudi tới những chuyên gia thăm dò dầu khí ở Texas (Mỹ), tới giới tài phiệt ở Nga đều nhìn thị trường trong nỗi kinh hoàng khi giá dầu xuống -37,63 USD/thùng.
Đối với ngành dầu khí, đây là một khoảnh khắc đầy nghiệt ngã. Thứ nhiên liệu từng giúp tạo nên thế giới hiện đại và được ưu ái gọi là “vàng đen” giờ không còn là một tài sản, mà trở thành một món nợ.
Còn với những nhà đầu tư nhỏ lẻ, ít thời gian và tích cực đặt cược vào giá dầuở châu Á như A'Xiang, đây cũng là một món nợ. A'Xiang thức dậy vào lúc 6h sáng hôm sau vì một tin nhắn từ Bank of China với nội dung là cô không chỉ mất toàn bộ khoản tiền tiết kiệm mà thậm chí còn đang nợ tiền.
"Khi thấy giá dầu thô bắt đầu lao dốc, chúng tôi đã chuẩn bị tinh thần mất tất cả", A'Xiang nói. Cô thừa nhận họ đều không am hiểu về loại tài sản mà hai người đã rót tiền vào. "Điều đó đã không xảy ra với chúng tôi nếu chúng tôi chú ý hơn tới giá hợp đồng tương lai ở nước ngoài và các khái niệm về chuyển vị thế (contract rolling)".
Sau phiên lịch sử này, khoảng 3.700 nhà đầu tư nhỏ lẻ vào Quỹ Dầu thô của Bank of China mất tổng 85 triệu USD. Tại Mỹ, những nhà đầu tư đặt cược vào giá dầu như A'Xiang thông qua Quỹ Dầu Mỹ với 1,6 tỷ USD cũng chịu thiệt hại tương tự.
Với tổng vị thế khoảng 1,4 triệu thùng dầu, tương đương 1.400 hợp đồng, Bank of China phải xoay sở để trả khoảng 400 triệu nhân dân tệ (56 triệu USD) để giải quyết số hợp đồng trên.
Đối mặt với rủi ro phá sản vì giá dầu xuống dưới 0 USD/thùng, các quỹ ETF bắt đầu chuyển một lượng lớn vị thế sang hợp đồng dầu giao tháng kế tiếp. Trong khi đó, một số công ty môi giới cấm khách hàng mở vị thế mới với hợp đồng giao tháng 6.
Diễn biến giá dầu WTI. Ảnh: Bloomberg.
Sự kiện ngày 20/4 tiếp tục gây ra làn sóng bán tháo mới trên khắp thị trường dầu trong ngày giao dịch tiếp theo. Ngày 21/4, giá hợp đồng dầu WTI giao tháng 6 giảm 68% xuống đáy 6,5 USD/thùng. Các loại dầu khác cũng giảm theo: Brent xuống thấp nhất 20 năm, dầu Nga, Trung Đông và Tây Phi đều xuống mức cận 0 USD/thùng.
Sự kiện ngày 20/4 đã thay đổi thị trường dầu thô mãi mãi. “Chúng tôi đã chứng kiến một sự kiện lịch sử. Vì sự ổn định của thị trường dầu, điều này không được phép xảy ra thêm lần nào nữa”, theo ông Tamas Varga, chuyên gia phân tích tại công ty môi giới PVM.
Hiện nay, giá dầu thô đang trên đà tăng trở lại, với giá WTI tăng hơn 75% trên sàn Nymex kể từ đầu tháng 5. Cú lội ngược dòng này đến nhanh hơn kỳ vọng của hầu hết nhà đầu tư và cũng không hề dễ dàng. Cái giá phải trả là: OPEC+ phải chấp nhận bắt tay nhau giảm sản lượng tới tháng 4/2022 và các nền kinh tế lớn liều mình tái mở cửa kinh tế dần dần.
Ông Pierre Andurand, Giám đốc đầu tư và là nhà sáng lập Andurand Capital Management, nói: “Điều tồi tệ nhất đã qua đi. OPEC+ giảm ở mức vừa phải và nhu cầu sẽ dần dần phục hồi”.