Những người dân địa phương cho hay, nơi phát hiện ngôi mộ cổ là một gò ruộng thuộc cánh đồng Chằm ven đại lộ Thăng Long (cách trung tâm Hà Nội khoảng 25km).
Trước đó, ngày 7/12, trong lúc thi công công trình thủy lợi và giao thông nội đồng, một chiếc máy xúc đã gạt trúng ngôi mộ cổ cấu tạo kiên cố theo kiểu “trong quan, ngoài quách”. Lớp ngoài chiếc quan tài được trám bằng một loại hợp chất mịn như sành và dày khoảng 5cm, tiếp đó là các tấm gỗ dày loại tốt…
Ngay sau khi phát hiện được ngôi mộ, chính quyền địa phương đã lập biên bản, báo cáo với cơ quan chức năng. Phòng VH-TT huyện Quốc Oai và Sở Văn hóa - Thể thao & Du lịch TP Hà Nội đã cử người về khảo sát và nhận định đây là một ngôi mộ cổ có niên đại khoảng 300 năm, thuộc thời Hậu Lê…
Ngôi mộ cổ lập tức được bảo vệ chu đáo, chờ cơ quan chức năng về khai quật, giám định. Sự kiện này đã thu hút hàng ngàn người dân đến chiêm bái, thắp hương cho người quá cố.
PGS.TS Nguyễn Lân Cường nhắc các các đồng nghiệp cẩn trọng mở nắp chiếc quan tài cổ.
Chiều 10/12, một đoàn công tác do PGS.TS Nguyễn Lân Cường chủ trì, cùng Hội Khảo cổ học và Bảo tàng Hà Nội đã có mặt để giám định ngôi mộ. Trước giờ tiến hành mở quan tài, PGS.TS Nguyễn Lân Cường cùng đoàn đại diện dòng họ Doãn tại địa phương đã kính cẩn thắp hương, khấn lễ.
Theo ông Doãn Quang Tuyến (75 tuổi), Trưởng hội đồng gia tộc họ Doãn và ông Doãn Văn Vinh (54 tuổi), thì đây là ngôi mộ đã từ lâu bị thất lạc của một cụ bà trong họ, có ghi chép trong gia phả.
Ông Vinh khẳng định: “Ngôi mộ này nằm trong phần ruộng nhà tôi từ trước 1954; sau cải cách ruộng đất, gia đình tôi vẫn được giao quyền sử dụng, canh tác liên tục cho đến nay. Theo lệ xưa, chỉ có ruộng nhà mình thì mới được an táng những người quá cố trong gia tộc”.
Ông Tuyến cho biết thêm: "Khi công nhân làm thủy lợi, chúng tôi phát hiện ba chiếc quan tài, hai chiếc được chôn cất bằng quan tài gỗ bình thường còn một chiếc thì được bao bọc trong quan ngoài quách. Hai ngôi mộ kia đã được cải táng, còn ngôi mộ cổ được canh giữ cẩn thận chờ cơ quan chuyên môn giám định".
Thi hài cụ bà còn nguyên vẹn sau 300 năm nằm trong lòng đất.
Lớp hợp chất bên ngoài rất mịn và chắc chắn, tách đến đâu tỏa ra mùi hương thơm ngào ngạt đến đấy. Khi tấm ván thiên được cố định bởi chốt gỗ (dạng cá, giống hình chữ X) được bật ra, mặt trên quan tài còn có thêm một tấm ván mỏng hơn nằm dưới ván thiên. Bật nốt tấm ván này, mùi hương càng nhiều; phía trong quan tài được sơn màu đỏ, vẫn tươi mới, hầu như khô ráo.
Thi hài được chèn, kê bằng hàng chục cuộn giấy bản; hai bên tai chèn 2 gối bông, giữa hai chân cũng được chèn một gối bông hình trụ, dài khoảng 60cm, đường kính khoảng 10cm (như một chiếc gối ôm).
Thi hài được mặc nhiều lớp áo dài từ đầu đến chân có những nút buộc rất khéo và kĩ. Sau khoảng 10 lớp vải (có thể là loại vải gai và một lớp gấm vẫn còn rất chắc chắn), là cái xác khô còn nguyên vẹn của một cụ bà, theo đúng nghĩa “da bọc xương”, bộ tóc dài còn nguyên vẹn; khuôn mặt còn rõ hình, miệng mở; hàm răng dưới vẫn còn đủ, hàm trên còn một số răng nhuộm đen… Chiều dài của thi thể từ đầu đến chân đo được 165cm. Không thấy đồ tùy táng có giá trị.
Đại diện dòng tộc họ Doãn cung kính thắp hương trước khi mở nắp chiếc quan tài cổ.
Trao đổi với PV, PGS.TS Nguyễn Lân Cường cho biết: “Nhiều khả năng đây là ngôi mộ thuộc thời Hậu Lê, có niên đại trên dưới 300 năm. Người quá cố là một phụ nữ, trên 60 tuổi.
Trong quan tài không thấy dung dịch, có thể đã bị chảy ra ngoài qua kẽ hở. Trước đây, một số ngôi mộ cổ đã được phát hiện, đều có dung dịch (chưa rõ là chất gì) để bảo quản, giữ nguyên xác trong hàng trăm năm…
Trong miệng của cụ bà này, chúng tôi tìm được một đồng tiền cổ nhưng không đọc được thông tin gì vì nó đã bị ôxi hóa”.
PGS.TS Nguyễn Lân Cường cho biết thêm: “Đây là mộ cổ được làm bằng hợp chất, ở Việt Nam phát hiện hàng trăm ngôi mộ như thế này. Cấu tạo mộ này được người xưa làm theo kiểu trong quan ngoài quách thường có thời Hậu Lê, ở miền Bắc có niên đại khoảng 300 năm, miền Nam thì có vào thời Nguyễn khoảng 200 năm. Lớp quách bên ngoài làm bằng gạo trộn vôi vữa và mật.
Nguyên tắc làm mộ kiểu này là làm quách trước, đặt quan tài sau. Sau khi đặt quan tài vào, họ sẽ trát lớp bồi vào cho kín. Khi phá quách thì mới thấy quan tài.
Các mộ cổ khác thường đóng đinh ngang bằng đồng để cố định các tấm ván quan tài, nhưng mộ này họ lại dùng “cá” chốt hai bên. Gỗ đóng quan tài là gỗ Ngọc Am. Chắc chắn cụ bà nằm trong ngôi mộ cổ là một người có danh phận cao quý, giàu có thì mới được an táng như thế này. Kết quả khai quật chính xác phải 4 - 5 tháng mới có".
