Con đường từ huy hoàng tới trước vành móng ngựa dường như quá ngắn mà vị CEO tài năng một thời không thể lường tới.
Huy hoàng vụt tắt
Xuất hiện sau gần hai năm trong tù, trước vành móng ngực, Lý Xuân Hải không còn vẻ hào hoa, phong độ ngày nào, trông tiều tụy, suy sụp, gầy đi rất nhiều.
Điểm còn lại dễ nhận ra ở CEO từng là "Lãnh đạo NH xuất sắc nhất Việt Nam" 2007 và 2010 là mái tóc rẽ ngôi giữa và chiếc kính trên gương mặt vốn điển trai, tươi sáng nay tái nhợt, ưu sầu.
Không chỉ biết đến với quyền lực ở ACB, Lý Xuân Hải còn là doanh nhân có triết lý sống mạnh mẽ và rõ ràng. Giới kinh doanh còn nể phục ông Hải không chỉ bởi trình độ học vấn rất cao với bằng thạc sĩ Kinh tế Đại học Paris Dauphine, Tiến sĩ Toán - Lý - Đại học Tổng hợp Quốc gia Belarus mà còn ở năng lực thực tế.
Ông Hải được coi là người rất nhạy bén, quyết đoán, một diễn giả giỏi.
Làm TGĐ từ 2005, ông Hải đã dẫn dắt ACB đạt nhiều thành công, lớn mạnh trở thành một trong những NHCP hàng đầu tại Việt Nam. Ông là một trong những trụ cột ở trong NH này cùng với: Nguyễn Đức Kiên, Trần Xuân Giá, Lê Vũ Kỳ, Trịnh Kim Quang, Phạm Trung Cang, Huỳnh Quang Tuấn.
Nhưng, cuộc đời khó học được chữ ngờ, chính sự thành công vượt trên cả khó khăn chung của hệ thống đã khiến ACB rơi vào dư thừa tiền và đây có lẽ là áp lực dẫn tới bước ngoặt đen tối trong cuộc đời của ông Hải.
Theo cáo trạng, tháng 3/2010, Thường trực HĐQT ACB triệu tập cuộc họp bàn cách sử dụng nguồn vốn chưa đầu tư. Giải pháp được ông Trần Mộng Hùng - Chủ tịch Hội đồng sáng lập ACB đưa ra là, giảm lãi suất huy động để giảm áp lực lỗ trong bối cảnh ACB nhận nhiều tiền tiết kiệm mà bí ở đầu ra.
Trong bối cảnh rất nhiều NH khác đang đối mặt tình trạng thanh khoản thấp và dưới áp lực của bầu Kiên - Phó Chủ tịch Hội đồng sáng lập, ông Hải phải chấp nhận phương án “không được làm giảm tổng tài sản của ACB”.
Điều này cũng có nghĩa là không được giảm lượng tiền huy động. Theo đó, ông Hải đề xuất phương án ủy thác cho nhân viên mang tiền của ACB đi gửi vào NH để nhận lãi suất tiền gửi và hưởng thêm hoa hồng, khuyến mại của các NH khác.
Ông Hải sau đó đã được giao nhiệm vụ kiểm soát hạn mức tiền gửi tại các tổ chức tín dụng lớn với tổng số gần 38 nghìn tỷ đồng và hơn 71 triệu USD ủy thác gửi tiền vào 29 TCTD (từ 3/2010-9/2011).
Vì thế, ông Hải bị truy tố với tội danh “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu nghiêm trọng”.
Không quản trị nổi bản thân?
Là một doanh nhân nổi tiếng nên ông Hải cũng như triết lý sống của ông được biết đến rộng rãi. Quan điểm của ông trong lĩnh vực kinh doanh tiền tệ rất rõ ràng, giống như nhiều NĐT chứng khoán vĩ đại khác, đó là biết sợ và tham lam một cách hợp lý. Điều này giúp NĐT có thể chế ngự được lòng tham và sự sợ hãi, giúp cho DN có thể vững bước đi lên.
Thực tế, ông Hải đã nhiều lần làm được điều này. Dưới “triều đại” của ông, ACB đã phát triển mạnh về quy mô và gia tăng về chất lượng, vững vàng ở vị trí dần đầu các NH cổ phần.
Thời kỳ đó, giới CEO ngân hàng không mấy ai có được vị ngọt thành công như ông Hải. Tuy nhiên, bài học kinh điểm do ông tự răn mình đã nhanh chóng bị lãng quên khi cả ông và ACB trên đỉnh cao. Có thể, bài học vẫn còn nhớ nhưng “sự sợ hãi và tham lam” thường được lý giải như một vận đen khó tránh đã đẩy vị CEO tài ba vào một ngã rẽ đen tối.
Câu chuyện của ông Hải một lần nữa cho thấy một thực tế, người biết bơi vẫn có thể chết đuối, người hiểu biết pháp luật vẫn có thể phạm luật và những người có nguyên tắc sống đúng nhưng cũng có lúc mắc sai lầm.
Việc quản trị mình cũng như quản trị DN, quản trị một hệ thống nếu không sát sao và tự soi xét lại mình thì có thể sẽ nhanh chóng vướng sai lầm.
Thực tế, tham vọng quá cao và để thực hiện được những điều như vậy khó tránh khỏi mắc sai phạm. Trong “vụ bầu Kiên”, điều khiến giới đầu tư day dứt là tại sao cả một dàn lãnh đạo toàn những người có trình độ và năng lực rất cao như vậy lại cùng nhau “lạc đường”, gây tổn thất cho NH và cho chính họ?
Câu trả lời đã phần nào có trong cáo trạng và những lời khai của ông Trần Xuân Giá và Lý Xuân Hải là do ảnh hưởng của cổ đông lớn Nguyễn Đức Kiên. Nhưng cũng có thắc mắc rằng, cũng là cổ đông lớn, cũng là những người lèo lái DN, tại sao có quá nhiều người bị át vía bởi bầu Kiên đến vậy. Ông Lý Xuân Hải rơi vào thế yếu bởi làm CEO nhưng vẫn là người làm thuê, chỉ là một phần của “cỗ máy” ACB nhưng còn nhiều cổ đông và thành viên HĐQT khác?
Thực tế cho thấy, cầm lái một cỗ máy chắc chắn sẽ thuận lợi cho tài xế. Tuy nhiên, xe tốt thì khó tránh khỏi đi nhanh nhưng nếu có biến cố xảy ra thì thảm họa vô cùng lớn. Mọi quyết định đều có rủi ro. Vấn đề quan trọng có lẽ là sự lựa chọn của mỗi người. Lý Xuân Hải có nhiều lựa chọn đúng và thực hành một quản trị tốt nhưng đối với mình ông đã phạm mọt sai lầm quản trị bản thân không thể sửa chữa.
