19 điều cần biết về tiêm vắc xin phòng bệnh cho trẻ (Phần 2)

11. Hiện nay, nhiều bậc cha mẹ đặt ra những lo ngại về việc vắc xin có thành phần ho gà toàn tế bào có tỷ lệ phản ứng cao, trong khi vắc xin 5 trong 1, 6 trong 1 dịch vụ lại chưa ghi nhận nhiều trường hợp tai biến sau tiêm tại Việt Nam? Vậy tính an toàn của vắc xin Quinvaxem là như thế nào so với các vắc xin dịch vụ?

Theo thông báo của Tổ chức Y tế thế giới, vắc xin ho gà toàn tế bào có tỷ lệ phản ứng nhẹ như sốt, sưng đau tại chỗ tiêm… cao hơn so với vắc xin chứa thành phần ho gà vô bào.

Tuy nhiên, tỷ lệ phản ứng nặng của vắc xin ho gà vô bào và toàn tế bào là tương đương nhau.

Tại Việt Nam, hàng năm có khoảng 100.000 đến 200.000 liều vắc xin ho gà vô bào được sử dụng tại các cơ sở tiêm chủng dịch vụ.

Con số này thấp hơn nhiều so với 5,5 triệu liều vắc xin Quinvaxem được triển khai hàng năm trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng trên toàn quốc.

Theo đánh giá năm 2014 của Tổ chức Y tế thế giới về các trường hợp phản ứng sau tiêm vắc xin Quinvaxem tại Việt Nam.

Kết quả đánh giá cho thấy có 9 trường hợp phản ứng có liên quan đến vắc xin trên tổng số 14 triệu mũi tiêm (0,64/1 triệu liều), không có tử vong trong số 9 ca này.

Chỉ ghi nhận 1 trường hợp sốc phản vệ trên tổng số 14 triệu mũi tiêm (0,07/1 triệu liều), thấp hơn so với thông báo của nhà sản xuất.

Trên thế giới một số vắc xin có thành phần ho gà vô bào cũng đã được sử dụng trong Chương trình TCMR tại một số nước và đã ghi nhận những trường hợp phản ứng nặng, thậm chí tử vong sau tiêm vắc xin có thành phần ho gà vô bào.

12. Hiệu quả phòng bệnh của vắc xin ho gà vô bào và vắc xin ho gà toàn tế bào có khác nhau không?

Thành phần ho gà khác nhau là công nghệ vô bào (chọn lọc các kháng nguyên của vi khuẩn) và toàn tế bào (vẫn còn giữ nguyên cấu trúc vi khuẩn).

Việt Nam đang sử dụng vắc xin ho gà toàn tế bào trong Chương trình TCMR và đã tạo ra được nền miễn dịch cộng đồng vững chắc, tác nhân gây bệnh không lây lan.

Hiện nay có 8% dân số tiêm vắcxin vô bào.Theo thông báo của CDC – Hoa Kỳ và báo cáo tình hình bệnh ho gà tại Úc cho thấy việc triển khai vắc xin ho gà toàn tế bào từ thập kỷ 90 trở về trước đã có hiệu quả làm giảm mạnh số mắc ho gà.

Tuy nhiên, sau một thời gian triển khai vắc xin ho gà vô bào thay thế từ những năm 1995 thì số mắc ho gà tăng lên nhiều lần mặc dù bên cạnh lịch tiêm chủng cho trẻ em, các nước này đã áp dụng lịch tiêm bổ sung cho trẻ lớn và phụ nữ có thai.

Hiện nay các nước này đang xem xét lại hiệu quả của vắc xin ho gà vô bào.

Miễn dịch cho cộng đồng của vắc xin ho gà vô bào là không mạnh bằng vắc xin công nghệ toàn tế bào.

Việc chuyển đổi từ vắc xin toàn tế bào sang vắc xin vô bào có thể liên quan với sự tái bùng phát của bệnh ho gà tại một số nước phát triển, những người đã tiêm vắc xin vô bào nên tiếp tục tiêm nhắc lại để đảm bảo khả năng phòng bệnh.

Trong vụ dịch 2010 tại California (Mỹ) hay vụ dịch năm 2009-2011 xảy ra tại Queensland (Úc) cho thấy trẻ đã từng tiêm ho gà vô bào có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với trẻ đã tiêm ho gà toàn tế bào và trong trường hợp tiêm thay thế nhau (từ ho gà vô bào sau đó chuyển sang toàn tế bào hoặc ngược lại), nếu mũi đầu tiên là ho gà toàn tế bào hiệu quả bảo vệ sẽ cao hơn so với lịch ho gà vô bào.

Như vậy, ngoài việc không bảo vệ được cho cộng đồng, tiêm vắc xin ho gà vô bào cũng không bảo vệ chính người được tiêm như ho gà toàn tế bào trong trường hợp có dịch xảy ra và việc tiêm ho gà toàn tế bào dù chỉ 1 mũi và tiêm đầu tiên - vẫn cho hiệu quả tốt hơn.

Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo các quốc gia tiếp tục sử dụng vắc xin ho gà toàn tế bào – hiệu quả trong phòng, chống bệnh ho gà.

13. Sử dụng vắc xin dịch vụ có xảy ra phản ứng sau tiêm không?

Khác nhau cơ bản giữa vắc xin Quinvaxem với các vắc xin 5 trong 1 hoặc 6 trong 1 khác, chủ yếu là thành phần ho gà toàn tế bào.

Vắc xin này gây nhiều phản ứng hơn vô bào, tuy nhiên chỉ ở phản ứng mức độ nhẹ và trung bình.Các phản ứng mức độ nặng thì hiếm gặp và cả hai đều tương đương nhau.Các thành phần khác gần như là tương đồng.

Vắc xin cũng như thuốc và các sinh phẩm, không có loại vắc xin nào là an toàn tuyệt đối.

Các trường hợp phản ứng sốc và phản ứng quá mẫn đều có thể xảy ra với bất kỳ thuốc hoặc vắc xin nào ở một số trẻ có cơ địa nhạy cảm với thành phần có trong vắc xin.

Theo nghiên cứu công bố trên tạp chí PlosOne thì tại Ý đã có 1,5 triệu mũi tiêm vắc xin Infarix Hexa được thực hiện trong giai đoạn từ 199-2004 và ghi nhận 21 trường hợp tử vong đột ngột trong vòng 15 ngày sau tiêm vắc xin này.

Vắc xin Pentaxim kết quả ghi nhận sau sử dụng vắc xin này cho thấy các trường hợp khóc nhiều dai dẳng chiếm 5,3%, nôn 16%. Tỷ lệ các phản ứng này gần như tương đương với vắc xin ho gà toàn tế bào.

14. Hiện nay có nhiều phụ huynh e ngại tiêm vắc xin Quinvaxem sau khi xảy ra các ca tai biến sau tiêm chủng. Việc chờ đợi vắc xin để lại những hậu quả gì?

Chương trình tiêm chủng mở rộng đã được triển khai trong 30 năm qua, với hàng trăm triệu mũi tiêm, sự cố xảy ra sau tiêm chủng chỉ là hãn hữu.

Tiêm chủng mở rộng đã giúp giảm tỷ lệ mắc và tử vong các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm và phổ biến ở trẻ nhỏ. Việt Nam đã thanh toán và loại trừ một số bệnh truyền nhiễm bằng tiêm chủng vắc xin đạt tỷ lệ cao trên 90% trên quy mô toàn quốc.

Các bậc cha mẹ cũng cần nhớ để phòng bệnh tốt nhất trẻ cần được tiêm chủng đúng lịch.

Việc các bậc phụ huynh trì hoãn đưa con đi tiêm chủng, chờ đợi vắc xin dịch vụ sẽ khiến cho trẻ bị tiêm chủng muộn, tiêm không đủ mũi. Nếu không có miễn dịch bảo vệ chủ động, trẻ có nguy cơ cao mắc bệnh trước khi tiêm chủng.

Để phòng bệnh tốt nhất trẻ cần được tiêm chủng đúng lịch. Tâm lý chờ đợi tiêm vắc xin dịch vụ dẫn đến sự trì hoãn các mũi tiêm của các bậc phụ huynh khiến cho trẻ sẽ bị tiêm chủng muộn, tiêm chủng không đủ mũi.

Điều này sẽ dẫn đến trẻ sẽ có nguy cơ mắc bệnh trước khi tiêm chủng do không có miễn dịch bảo vệ. Trong đầu năm 2015, có 43,7% các trường hợp mắc ho gà ở độ tuổi từ 2-4 tháng tuổi mà chưa được tiêm chủng hoặc tiêm chủng chưa đủ mũi.

Những trẻ này nếu được tiêm chủng đúng lịch đủ mũi thì hầu hết sẽ được bảo vệ không mắc bệnh.

15. Các cháu đã tiêm 1 hoặc 2 mũi vắc xin cách đây 4-5 tháng vậy có phải tiêm lại từ đầu không?

Lịch tiêm chủng 3 mũi vắc xin phối hợp 5 trong 1 phòng bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B và viêm phổi/viêm màng não do vi khuẩn Hib là 2, 3 và 4 tháng tuổi.

Nếu trẻ đã tiêm 1 hoặc 2 mũi vắc xin cách đây 4-5 tháng thì cần được tiêm càng sớm càng tốt mà không cần phải tiêm lại từ mũi đầu. Chú ý khoảng cách giữa các mũi tiêm tối thiểu là 4 tuần (1 tháng).

16. Các cháu đang tiêm vắc xin dịch vụ có thể quay trở lại tiêm vắc xin Quinvaxem miễn phí trong TCMR không?

Có thể cho trẻ tiêm vắc xin Quinvaxem miễn phí trong tiêm chủng mở rộng nếu cháu chưa được tiêm đủ mũi vắc xin phối hợp 5 trong 1 theo lịch tiêm chủng.

Điều cần lưu ý là vắc xin phối hợp Quinvaxem phòng các bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B và viêm phổi/ viêm màng não do vi khuẩn Haemophilus influenzae type b.

Vắc xin dịch vụ có nhiều loại nên các bà mẹ cần mang theo phiếu/sổ tiêm chủng của con mình để cán bộ y tế biết được trẻ đã tiêm những vắc xin gì và có chỉ định tiêm đúng cho trẻ.

17. Để đảm bảo an toàn cho trẻ khi tiêm vắc xin, phụ huynh và nhân viên y tế cần phải thực hiện những quy định nào?

Để đảm bảo an toàn tiêm chủng cán bộ y tế cần thực hiện đúng quy trình tiêm chủng, thực hành tiêm chủng an toàn và đặc biệt khám sàng lọc và tư vấn đầy đủ trước khi tiêm chủng.

Các bậc cha mẹ cũng cần biết những việc cần thực hiện và phối hợp với cán bộ y tế khi đưa con đi tiêm chủng và biết cách chăm sóc và theo dõi trẻ sau tiêm chủng, cụ thể:

Chủ động thông báo cho cán bộ y tế về tình trạng sức khỏe của con mình như đang ốm, sốt hoặc tiền sử dị ứng hay phản ứng mạnh với những lần tiêm chủng trước như sốt cao, quấy khóc kéo dài, sưng đau lan rộng tại vị trí tiêm hoặc có bất thường gì khác.

Đưa trẻ đến điểm tiêm chủng theo đúng thời gian, địa điểm đã được thông báo để đảm bảo điểm tiêm chủng không quá đông và cán bộ y tế thuận tiện thực hành tiêm chủng an toàn.

Cho trẻ ở lại theo dõi 30 phút tại điểm tiêm chủng, chú ý theo dõi chăm sóc trẻ trong 1-2 ngày đầu sau tiêm chủng.

Các bậc phụ huynh cần chăm sóc trẻ, theo dõi sức khỏe của trẻ để sớm phát hiện một số dấu hiệu bất thường như khóc thét, tím tái, khó thở,bú ít, li bì …và đưa ngay trẻ đến cơ sở y tế để được xử trí kịp thời.

18. Trong trường hợp không may sau khi tiêm, trẻ gặp tai biến liên quan đến vắc xin thì chúng ta có quy trình xử lý ra sao?

Trên thực tế, vắc xin là một trong những loại sinh phẩm được kiểm tra nghiêm ngặt nhất về tính an toàn, tuy nhiên vẫn cần lưu ý với các bà mẹ, vắc xin cũng như thuốc, không có loại vắc xin nào là tuyệt đối an toàn.

Cán bộ tiêm chủng tại tất cả các tuyến đều được đào tạo, tập huấn những kiến thức về an toàn tiêm chủng và xử lý ban đầu đối với các trường hợp phản ứng sau tiêm.

100% các trạm y tế xã phường đều sẵn có thuốc xử trí sốc. Các trường hợp phản ứng ngay tại thời điểm tiêm chủng thì trẻ cần được xử trí tại cơ sở y tế gần nhất.

Điều quan trọng nhất là các bà mẹ cần cho trẻ ở lại trạm y tế sau tiêm 30 phút để cán bộ y tế theo dõi về tình trạng sức khỏe, dị ứng, phản ứng quá mẫn, sốc...

Các bà mẹ tiếp tục theo dõi sức khỏe của trẻ sau tiêm chủng để phát hiện sớm các biểu hiện bất thường sau tiêm chủng như phát ban, sốt cao, co giật, khóc dang dẳng, tím tái, khó thở, bú ít, bỏ bú, li bì … và nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế để được xử trí kịp thời tránh rủi ro đáng tiếc.

19. Gần đây có xảy ra một số trường hợp trẻ sau tiêm vắc xin Quinvaxem bị phản ứng nặng, có trường hợp tử vong. Những sự việc này đã ảnh hưởng như thế nào đến tâm lý các bậc phụ huynh khi đưa con đi tiêm chủng?

Khác với thuốc chữa bệnh, dùng đơn lẻ cho từng bệnh nhân, thì vắc xin được dùng cho số đông đối tượng trong đó chủ yếu là trẻ nhỏ.

Theo ước tính của WHO dị tật bẩm sinh và nhiễm trùng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi tại Việt Nam.

Nếu các dấu hiệu của bệnh chưa được phát hiện tại thời điểm tiêm chủng thì rất dễ có sự trùng hợp giữa thời điểm bệnh tiến triển và tiêm chủng, vì thế các dấu hiệu bất thường sau tiêm rất dễ bị quy kết do tiêm chủng.

Trong thời gian qua, thông tin về các phản ứng sau tiêm chủng vắc xin Quinvaxem, phần nào cũng đã ảnh hưởng đến tâm lý của các ông bố, bà mẹ trước quyết định đưa con đi tiêm chủng vắc xin.

Tuy nhiên, hiện tượng này chỉ xảy ra ở một số ít các bậc phụ huynh, chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn và chiếm một phần rất nhỏ trong tổng số hơn 1,6 triệu trẻ dưới 1 tuổi trên cả nước.

Ở các tỉnh thành phố khác, người dân vẫn đưa trẻ đi tiêm chủng các vắc xin trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng và tỷ lệ tiêm chủng vẫn được duy trì ổn định.

* Tác giả bài viết hiện là Vụ trưởng Vụ Truyền thông & Thi đua khen thưởng - Bộ Y tế

> 19 điều cần biết về tiêm vắc xin phòng bệnh cho trẻ (Phần 1)