Hai thông đạo trọng yếu với Trung Quốc
Hai tuyến đường biển này đánh dấu vành đai chuỗi đảo lớn bao quanh bờ biển Đông Á, điểm bắt đầu được tính từ quần đảo Nam Kuril/Vùng lãnh thổ phương Bắc (mà Nga-Nhật tranh chấp chủ quyền) chạy dọc theo hướng nam xuống Philippines và Borneo ở vùng cực tây nam của Thái Bình Dương.
Kênh đào Bashi, nối Biển Đông với Tây Thái Bình Dương, nằm giữa phía bắc đảo Luzon của Philippines và đảo Orchid ở Đài Loan (Trung Quốc). Trong khi eo biển Miyako nằm giữa các đảo Miyako và Okinawa của Nhật Bản và tạo ra một lối đi nhỏ tới vùng biển và không phận quốc tế thông qua vùng đặc quyền kinh tế Nhật Bản. Cả hai tuyến đường biển này tạo thành lối đi chính cho Hải quân Trung Quốc (PLAN) vào Thái Bình Dương.
Tháng 6/2019, Lực lượng Phòng vệ không quân Nhật Bản (JASDF) đã điều máy bay chiến đấu để ngăn chặn máy bay trinh sát điện tử Shaanxi Y-9JB (GK-8) của Không quân Trung Quốc ở vùng biển Hoa Đông đi ngang qua Eo biển Miyako.
Không quân Trung Quốc cũng tiến hành tập trận quân sự quy mô lớn với sự tham gia của các máy bay ném bom chiến lược H-6K, máy bay tuần tra và cảnh báo sớm (AWAC), máy bay trinh sát điện tử và các máy bay chiến đấu đi qua kênh đào Bashi và Eo biển Miyako hôm 15/4. Các máy bay được hộ tống bởi các tàu chiến hải quân, trong đó có ít nhất một tàu khu trục tên lửa dẫn đường. Cùng ngày, máy bay Trung Quốc cũng bay tuần tra quanh đảo Đài Loan.
Đầu tháng 4/2019, Không quân Trung Quốc đã điều các máy bay ném bom tấn công trên biển H-6G và các loại máy bay khác bay qua không phận quốc tế giữa các đảo Okinawa và Miyako của Nhật Bản để qua biển Hoa Đông. Trước đó, vào tháng 3, Trung Quốc điều một đội tuần tra tầm xa khác bao gồm bốn máy bay ném bom H-6K bay qua Eo biển Miyako và được hộ tống bởi 2 tàu khu trục tên lửa dẫn đường Type 054A và một tàu chở dầu từ Hạm đội Đông Hải để tham gia tập trận.
Đáng chú ý, không quân Trung Quốc và Nga đã cùng thực hiện cuộc tuần tra trên không tầm xa chung đầu tiên ở Biển Hoa Đông và Biển Nhật Bản hôm 23/7 vừa qua. Theo Bộ Quốc phòng Nhật Bản, cuộc tuần tra này có sự hiện diện của 2 máy bay ném bom Tu-95MS bay qua Eo biển Miyako.
Không quân Trung Quốc đã tổ chức cuộc tập trận đầu tiên tại Kênh đào Bashi từ hồi tháng 3/2015, sau đó tiếp tục tổ chức tập trận ở phía đông Kênh đào Bashi vào tháng 6/2015. Điều này đã chính thức đánh dấu sự vươn tầm của các máy bay ném bom chiến lược tầm xa của Không Quân Trung Quốc ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Năm 2016, nhóm tàu sân bay tấn công duy nhất của Hải quân Trung Quốc, bao gồm tàu sân bay Liêu Ninh và các tàu hộ tống đi cùng lần đầu tiên tiến vào Tây Thái Bình Dương qua Eo biển Miyako trước khi tiến vào Biển Đông qua Kênh đào Bashi.
Về mặt chính trị, sự hiện diện quân sự ngày càng gia tăng của Trung Quốc ở cả hai địa điểm này là nhằm gửi thông điệp răn đe tới Đài Loan, Nhật Bản và Mỹ, đồng thời cảnh báo rằng Trung Quốc quyết tâm bảo vệ các yêu sách về lãnh thổ.
Chiến đấu cơ Su-30 cùng máy bay ném bom H-6K của không quân Trung Quốc tham gia cuộc tập trận ở biển Hoa Đông, tháng 9/2016 (Ảnh: Xinhua)
Tại sao đường ra "biển lớn" quan trọng đối với PLA?
Eo biển Miyako và Kênh đào Bashi được định vị dọc theo những gì các chiến lược gia quân sự gọi là “chuỗi đảo thứ nhất”, trải dài từ quần đảo Nhật Bản qua Đài Loan đến Philippines. Đầu những năm 1980, các chiến lược gia quân sự Trung Quốc dưới sự ủng hộ của cựu chỉ huy Hải quân và Phó chủ tịch Quân ủy Trung ương Lưu Hoa Thanh đã nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của chuối đảo thứ nhất trong việc phá vỡ thế bao vây Trung Quốc của Mỹ và các đồng minh trong khu vực.
Ông Ben Lowsen, chuyên gia về các vấn đề chính trị và an ninh Trung Quốc trao đổi với The Diplomat: “Các chiến lược gia Trung Quốc coi những tuyến đường biển này là rất quan trọng đối với khả năng triển khai lực lượng của họ [Trung Quốc] vượt ra ngoài chuỗi đảo thứ nhất. Một số chiến lược gia Trung Quốc thậm chí còn sử dụng bản đồ hướng về phía đông với Trung Quốc ở phía dưới để cho thấy Trung Quốc đang bị bao vây và cần phải thoát ra ngoài”.
Theo ông Lowsen, việc phá vỡ “chuỗi đảo thứ nhất” là rất quan trọng đối với các kế hoạch dài hạn của Trung Quốc để Hải quân nước này có thể trở thành một lực lượng viễn chinh với khả năng triển khai các nhóm tác chiến tàu sân bay tấn công đến các vùng biển bên ngoài “vùng biển gần” Đông Á - vốn còn được hải quân Trung Quốc gọi là “vùng biển xa”.
Hai tuyến đường biển này trước hết được coi là lối ra quan trọng nhất của PLA tới Thái Bình Dương và do đó có tầm quan trọng cốt lõi trong việc bảo vệ các lợi ích kinh tế của Trung Quốc ở nước ngoài.
Theo chuyên gia Derek Grossman - nhà phân tích quốc phòng cao cấp của Tổ chức nghiên cứu RAND, các chuyến bay của không quân và hải quân Trung Quốc qua Kênh đào Bashi và Eo biển Miyako sẽ giúp “Bắc Kinh có cơ hội huấn luyện, đào tạo trong các điều kiện chiến đấu thực tế”.
Ông Grossman lưu ý rằng việc Trung Quốc đối đầu với Mỹ về vấn đề Đài Loan, hoặc tranh chấp với Nhật Bản trong chủ quyền đối với đảo Senkaku/Điếu Ngư, hay áp đặt yêu sách chủ quyền (phi lý) trên Biển Đông sẽ đòi hỏi PLA phải phát triển sức mạnh vượt ra ngoài “chuỗi đảo thứ nhất” để ngăn chặn quân tiếp viện của Mỹ.
Ông nhấn mạnh, “Ngay cả khi không phải như vậy, việc bổ sung khả năng phá vỡ chuỗi đảo thứ nhất và đánh vào mạn sườn các đối thủ khác - cụ thể là Đài Loan và Nhật Bản ở các khu vực biển phía đông và để đe dọa đảo Guam sẽ mang đến cho Trung Quốc phạm vi tấn công mới”.
Học thuyết quân sự Trung Quốc bao gồm các nhiệm vụ nhằm đẩy các lực lượng hải quân và không quân Mỹ ra khỏi khu vực Biển Hoàng Hải, Biển Hoa Đông và Biển Đông, trong đó có cả nhiệm vụ không cho tàu thuyền Mỹ và các đồng minh đi qua hai tuyến đường biển này. Bởi vì, hai tuyến đường biển này có thể được Mỹ và các đồng minh sử dụng để kiềm chế các lực lượng quân sự Trung Quốc ở vùng biển gần.
Eo biển Miyako, với sự hiện diện của các căn cứ không quân Mỹ trong khu vực là vấn đề quân sự lớn cho các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc. Điều này còn phức tạp hơn nữa bởi các nỗ lực của Nhật Bản nhằm tăng cường sự hiện diện quân sự dọc theo các đảo nằm trên biển Hoa Đông. Nhật Bản đã triển khai các đơn vị tên lửa chống hạm mới trên các hòn đảo ở Okinawa vốn có thể bao phủ toàn bộ Eo biển Miyako.
Tàu khu trục mang tên lửa dẫn đường Mỹ USS William P. Lawrence di chuyển qua vùng biển quốc tế trên biển Đông cùng tàu khu trục hải quân Ấn Độ INS Kolkata và tàu chở dầu INS Shakti, cùng với tàu sân bay trực thăng Izumo của Lực lượng phòng vệ biển Nhật Bản (MSDF) và tàu tuần tra BRP Andres Bonifacio thuộc hải quân Philippines, tháng 5/2019 (Ảnh: MSDF )
Mục đích của Trung Quốc là gì?
Quân đội Trung Quốc không cần phải kiểm soát các tuyến đường biển này để sử dụng chúng trong trường hợp có xung đột mà chỉ cần ngăn không cho bên khác sử dụng, đó là lý do tại sao bất kỳ cuộc thảo luận quân sự nào về hai tuyến đường biển này chắc chắn có liên quan đến các khả năng chống tiếp cận/chống xâm nhập khu vực (A2/AD).
Mặc dù nhiều ý kiến cho rằng vì lý do đó, Trung Quốc có thể sẽ phong tỏa biển Hoa Đông và Biển Đông trong trường hợp chiến tranh, thì một nghiên cứu mới đây của 2 chuyên gia Stephen Biddle và Ivan Oelrich lại cho thấy kết quả khác.
Nhận thấy những hạn chế của khả năng chống tiếp cận/chống xâm nhập hiện tại và tương lai của Trung Quốc, họ dự đoán rằng trong một kịch bản xung đột Mỹ - Trung xảy ra vào những năm 2040, “Thay vì trở thành một ao nhà của Trung Quốc, không gian trên biển và trên không ở chuỗi đảo thứ nhất có nhiều khả năng trở thành vùng đất không có người ở (hoặc biển không có người) trong thời chiến, do đó không bên nào được bảo đảm quyền tự do đi lại”.
Trong thời gian tới, hải quân và không quân Trung Quốc vẫn hoạt động ở các tuyến đường biển này.
Báo cáo của RAND năm 2018 phân tích các chuyến bay của các máy bay ném bom tầm xa Trung Quốc, bao gồm cả trong và xung quanh Kênh đào Bashi và Eo biển Miyako, lưu ý:
“Giới phân tích Nhật Bản cho rằng các chuyến bay của máy bay ném bom là bước tiếp theo trong nỗ lực của Trung Quốc nhằm khẳng định chủ quyền đối với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư và tạo lợi thế trong tranh chấp với Nhật Bản ở Biển Hoa Đông.
Trong khi đó, giới phân tích Đài Loan đánh giá chúng là sản phẩm của sự kết hợp những diễn biến ở cả Trung Quốc và mối quan hệ giữa hai bờ Eo biển Đài Loan và chủ yếu được sử dụng để đe dọa giới lãnh đạo chính trị Đài Loan”.
Năm 2019, việc lực lượng hải quân và không quân Trung Quốc tăng cường hoạt động quanh Kênh đào Bashi và Eo biển Miyako cũng có một số lý do thực tế.
Theo ông Grossmann, “PLA hiện không có nhiều nơi khác để triển khai các hoạt động huấn luyện và đào tạo. Việc bay qua dãy núi Himalaya không mô phỏng các tình huống thực tế trên không và trên biển mà PLA đang cố gắng tìm cách để trải nghiệm, cũng như không gửi thông điệp răn đe mà Trung Quốc cho là cần thiết”.
Điều dường như chắc chắn đó là Trung Quốc sẽ tiếp tục đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa quân đội, đặc biệt trong lĩnh vực hải quân, khi đó hai tuyến đường biển này sẽ ngày càng có tầm quan trọng chiến lược đối với PLA./.