Từng có ba chiến dịch tàu ngầm lớn trong lịch sử (Đức chống lại các tàu hộ tống và máy bay của Anh, Mỹ trong Thế chiến I và II, và các tàu ngầm của Hải quân Mỹ đã tiêu diệt gần như toàn bộ hạm đội tàu buôn của Nhật Bản), cùng một cuộc đọ sức kéo dài. Nhưng giai đoạn khắc họa rõ nét nhất về chiến tranh tàu ngầm hiện đại là cuộc đọ sức kéo dài 40 năm giữa tàu ngầm của Liên Xô và của các lực lượng hải quân NATO.
Trong suốt Chiến tranh Lạnh, bản chất chiến lược của tàu ngầm đã thay đổi - chuyển từ vốn rẻ, hiệu quả chiến đấu… thành tàu lớn theo đúng nghĩa của nó, mang vũ khí hạt nhân đủ để phá hủy các thành phố, giết hàng triệu người trong vài phút. Với các tiêu chí khác nhau, có thể có các danh sách khác nhau; xét theo tiện ích chiến lược, dưới đây là 5 lớp tàu ngầm tốt nhất mọi thời đại.
U-31
Có 11 chiếc tàu ngầm thuộc lớp U-31 (U - Unterseeboot, nghĩa đen trong tiếng Đức là "thuyền dưới biển") được đóng từ năm 1912 đến năm 1915. Chúng hoạt động trong cả hai giai đoạn đỉnh cao của U-boat Đức, đầu cuộc chiến trước khi tạm ngừng chiến tranh không hạn chế, và vào năm 1917.
Trong số 11 chiếc tàu này, 4 sát thủ hàng đầu của Thế chiến I (U-35, U-39, U-38 và U-34) cũng là 4 trong số top 5 tàu ngầm về trọng tải bị đánh chìm mọi thời đại. U-35 - sát thủ số 1 - đã đánh chìm 224 tàu đối phương với tổng tải trọng hơn nửa triệu tấn.
Kết cấu đặc trưng của U-boat; Nguồn: wikipedia.org
Những chiếc tàu U-31 mang tính tiến hóa hơn là mang tính cách mạng - đại diện cho công nghệ tàu ngầm mới nhất của Đức vào thời điểm đó, nhưng không khác biệt nhiều so với những chiếc tiền nhiệm hoặc kế nhiệm.
Những chiếc tàu này có tầm hoạt động tốt, được trang bị một khẩu pháo để tiêu diệt các tàu nhỏ, có tốc độ nổi lên nhanh hơn so với khi lặn. Những đặc điểm này cho phép lớp U-31 và các đồng đội tấn công nhanh, mạnh và nhanh chóng trốn tránh các tàu chiến nổi.
Các tàu ngầm U-31 đã tạo cơ sở an toàn, bí mật để thực hiện một chiến dịch gần như loại Vương quốc Anh khỏi cuộc chiến. Nhờ có sự tham chiến của Mỹ, kết hợp với sự phát triển của các chiến thuật đoàn tàu vận tải sáng tạo của Hải quân Hoàng gia, mới có thể kìm hãm cuộc tấn công của tàu ngầm. 3 trong số 11 tàu ngầm sống sót sau cuộc chiến, cuối cùng đã đầu hàng quân Đồng minh.
Balao
Ngành công nghiệp Nhật Bản phụ thuộc vào việc tiếp cận các nguồn tài nguyên thiên nhiên của Đông Nam Á. Tách Nhật Bản khỏi những nguồn lực đó có thể giành chiến thắng trong cuộc chiến.
Tuy nhiên, vũ khí tàu ngầm Hải quân Mỹ trước chiến tranh tương đối nhỏ, và hoạt động với học thuyết kém và ngư lôi tồi. Nhưng những chiếc tàu ngầm được đóng trong chiến tranh, bao gồm chủ yếu là lớp Gato và Balao, đã phá hủy gần như toàn bộ tàu thương mại Nhật Bản.
Lớp Balao gần như là đỉnh cao của loại tàu ngầm tiền tinh giản. Chiến tranh ở Thái Bình Dương đòi hỏi tầm bắn xa hơn và nhiều khả năng sống sót hơn so với Đại Tây Dương tương đối kín đáo.
Giống như thế hệ tiền nhiệm Gato, tàu Balao kém cơ động hơn so với tàu ngầm Type VII của Đức, nhưng được bù đắp nhờ sức mạnh của thân tàu và chất lượng đóng. So với Type VII, Balao có tầm bắn xa hơn, pháo lớn hơn, nhiều ống phóng ngư lôi hơn và tốc độ cao hơn.
Chiếc USS Balao SS-285; Nguồn: wikipedia.org
Chiến công lớn nhất của tàu Balao là đánh chìm tàu HIJMS Shinano 58.000 tấn. 11 trong số 120 tàu ngầm Balao bị bắn chìm, hai chiếc khác bị tai nạn. Sau chiến tranh, các tàu ngầm lớp Balao đã được chuyển giao cho một số hải quân thân thiện và tiếp tục phục vụ trong nhiều thập kỷ. Một chiếc USS Tusk với tên gọi Hai Pao vẫn hoạt động bán phần ở Đài Loan.
Type XXI
Type XXI là một vũ khí có khả năng chiến thắng trong chiến tranh, nhưng việc xuất hiện quá muộn đã không thể gây ảnh hưởng lớn đến kết cục cuộc chiến. Type XXI là chiếc tàu ngầm “thực sự” được sản xuất hàng loạt đầu tiên trên đại dương, có khả năng hoạt động dưới nước tốt hơn so với trên mặt nước. Nó đã từ bỏ pháo trên boong để đổi lấy tốc độ và khả năng tàng hình, đồng thời tạo ra các tiêu chí thiết kế cho các thế hệ tàu ngầm.
3 chiếc Type XXI và 1 chiếc Type VII tại Bergen (Na Uy); Nguồn: wikipedia.org
Trên thực tế, Type XXI có khả năng tàng hình để tránh bị phát hiện trước khi tấn công và tốc độ cao để sau đó trốn chạy. Đức đã đóng 118 chiếc tàu lớp này, nhưng vì nhiều vấn đề nên chỉ có thể đưa 4 chiếc vào hoạt động, tuy nhiên không chiếc nào đánh chìm được tàu đối phương.
Tất cả các nước Đồng minh đều thu giữ những chiếc Type XXI còn sót lại, sử dụng chúng làm hình mẫu cho thiết kế của riêng họ và để phát triển các công nghệ và kỹ thuật chống tàu ngầm tiên tiến hơn. Type XXI là kiểu mẫu của lớp "Whisky" Liên Xô, và đội tàu ngầm lớn của Trung Quốc.
George Washington
Chiến dịch ngăn chặn tàu ngầm an toàn bắt đầu vào năm 1960, với tàu USS George Washington. Là phiên bản phóng to của tàu tấn công hạt nhân lớp Skipjack, thiết kế của George Washington đã tạo không gian để tích hợp 16 tên lửa đạn đạo Polaris.
Khi Polaris đi vào hoạt động, tàu George Washington có khả năng tấn công các mục tiêu cách xa đến 1.600km với đầu đạn 600Kt. Tàu sẽ được trang bị Polaris A3, với 3 đầu đạn và tầm bắn 4.000km.
Tương đối chậm để tấn công tàu ngầm nhưng cực kỳ yên lặng, lớp George Washington đi tiên phong trong chiến lược răn đe hạt nhân "đi và ẩn", vẫn được 5 trong số 9 cường quốc hạt nhân trên thế giới áp dụng. Cho đến năm 1967, các tàu lớp George Washington là những tàu hiện đại duy nhất.
Các tàu tương tự của Liên Xô nhỏ bé chỉ mang ba tên lửa mỗi chiếc và thường phải nổi lên để khai hỏa - điều khiến chúng có giá trị răn đe hạn chế. Hầu như mọi cường quốc hạt nhân đều sao chép lớp George Washington.
Chiếc USS George Washington; Nguồn: wikipedia.org
Chiếc SSBN lớp “Yankee” đầu tiên được đưa vào hoạt động năm 1967, chiếc tàu Resolution đầu tiên vào năm 1968 và chiếc đầu tiên trong số những chiếc Redoutables của Pháp vào năm 1971. Ở Trung Quốc, những chiếc SSBN thực sự hiện đại đầu tiên của PLAN chỉ mới đi vào hoạt động gần đây.
Tàu INS Arihant của Hải quân Ấn Độ có thể sẽ đi vào hoạt động trong năm tới. 5 tàu lớp George Washington đã thực hiện các cuộc tuần tra răn đe cho đến năm 1982, khi Hiệp ước SALT II buộc chúng phải nghỉ hưu. 3 trong số 5 chiếc (bao gồm cả George Washington) tiếp tục hoạt động như tàu ngầm tấn công hạt nhân trong vài năm nữa.
Los Angeles
Lớp Los Angeles (hay lớp 688) của Mỹ là dây chuyền sản xuất tàu ngầm hạt nhân lâu nhất trong lịch sử, bao gồm 62 chiếc và chiếc đầu tiên đi vào hoạt động từ năm 1976.
Hiện nay, 41 chiếc vẫn đang hoạt động, tiếp tục tạo thành xương sống của hạm đội tàu ngầm Hải quân Mỹ. Lớp Los Angeles là những ví dụ nổi bật về tàu ngầm thời Chiến tranh Lạnh, có khả năng tiến hành chiến tranh chống tàu nổi và tàu ngầm ngang nhau.
Trong thời chiến, chúng sẽ được sử dụng để thâm nhập vào các khu vực căn cứ của Liên Xô, nơi các tàu lớn của Nga được bảo vệ bởi các vòng vây của tàu ngầm, tàu nổi và máy bay, và để bảo vệ các nhóm tác chiến tàu sân bay Mỹ.
Năm 1991, hai tàu tấn công lớp Los Angeles đã phóng loạt tên lửa hành trình đầu tiên nhằm vào các mục tiêu trên bộ, mở ra một thời kỳ hoàn toàn mới về cách tàu ngầm có thể tác động đến chiến tranh.
Chiếc USS Los Angeles; Nguồn: wikipedia.org
Tomahawks được phóng từ tàu ngầm đã mang lại cho Mỹ một phương tiện mới để tấn công các hệ thống chống tiếp cận/từ chối khu vực. Khái niệm này đã được chứng minh thành công đến mức 4 tàu lớp Ohio được tái trang bị thành tàu ngầm tên lửa hành trình, trong đó tàu USS Florida thực hiện các cuộc tấn công đầu tiên trong cuộc can thiệp Libya.
Tàu ngầm lớp Los Angeles cuối cùng dự kiến sẽ rời biên chế vào một thời điểm nào đó trong những năm 2020, mặc dù các yếu tố khách quan có thể trì hoãn ngày đó.
Vào thời điểm đó, các thiết kế mới chắc chắn sẽ vượt quá lớp 688 về khả năng tấn công các mục tiêu trên bộ và khả năng tiến hành chiến tranh chống tàu ngầm. Tuy nhiên, lớp Los Angeles sẽ tạo ra một không gian với tư cách là trụ cột của lực lượng Hải quân mạnh nhất thế giới trong 5 thập kỷ.
Kết luận
May mắn thay, Mỹ và Liên Xô đã tránh được xung đột trực tiếp trong Chiến tranh Lạnh, đồng nghĩa với nhiều công nghệ và chiến thuật chiến tranh tàu ngầm tiên tiến không bao giờ được sử dụng.
Tuy nhiên, nhiều cường quốc hàng hải trên thế giới đều đang đóng hoặc mua các tàu ngầm tiên tiến. Cuộc chiến tàu ngầm tiếp theo sẽ rất khác so với trước đây và rất khó để dự đoán nó sẽ diễn ra như thế nào, tuy nhiên, chắc chắn là hiện nay cuộc đua tàu ngầm đang diễn ra trong im lặng.