Siu Black là một trường hợp đặc biệt, xuất hiện một cách độc đáo và lạ thường trong nền âm nhạc Việt Nam suốt 40 năm qua. Không như nhiều ca sĩ khác, cô có quá nhiều bất lợi để theo đuổi nghiệp cầm ca, từ ngoại hình, xuất thân, phông văn hóa khác biệt tới dòng nhạc theo đuổi.
Siu Black xuất thân từ đồng bào dân tộc thiểu số, mồ côi cha mẹ từ bé, từng khó khăn tới mức phải đi làm công nhân, lại có ngoại hình ngoại cỡ, và cũng không theo đuổi những dòng nhạc được xem là sang trọng, tinh tế, trữ tình – thứ nhạc gắn liền với tên tuổi các danh ca, diva.
Thế nhưng, cô đã biến chính những bất lợi đó thành nét riêng có của mình, tạo nên thành công rực rỡ khiến ai cũng phải thèm khát.
Trong thời hoàng kim của mình, Siu Black thực sự đã tạo dựng nên một đỉnh cao riêng, hoàn toàn khác biệt nhưng cũng đầy ngạo nghễ, đẳng cấp và có tầm ảnh hưởng không nhỏ trong tiến trình nhạc Việt.
Nhiều người đòi hỏi rằng, Siu Black cần phải hát những loại nhạc tinh tế, trữ tình và sâu lắng, cần hát đa dạng hơn như các Diva Việt. Nhưng Siu Black không cần thiết phải chạy theo bóng một ai vì với cá tính, giọng hát và đóng góp của riêng mình, cô đã tự tạo nên một trường phái riêng, không ai có thể thay thế, đúng như lời nhạc sĩ Nguyễn Cường từng nói:
"Tôi không cần Siu vươn đến tầm cao mới nào cả vì chỉ cần tầm cao cũ của Siu thôi cũng đã không ai với tới rồi. Tầm cao vốn có của Siu đã quá cao so với nhiều ca sĩ khác".
Thông tin chung về giọng hát Siu Black
Loại giọng: Full lirico soprano (nữ cao trữ tình đầy đặn)
Quãng giọng: Gần 2 quãng tám (từ G3 tới F5)
Supported range (quãng hát được hỗ trợ): Từ G4 tới D5
Long notes (Làn hơi dài nhất được hát): 19 giây
Sở trường: Belting quãng cận cao và quãng cao từ A4 tới Eb5, hát gằn giọng
Lợi thế giọng hát: Giọng vang tự nhiên, to khỏe, nội lực hiếm có
Những kỹ thuật hiếm thấy khiến nhiều giọng nữ khác phải ghen tị
Vì một số lí do nào đó, Siu Black đã không được xếp vào hàng ngũ các Diva Việt Nam, cũng ít được đứng chung với các vocalist nữ. Nhưng công bằng mà nói, Siu Black sở hữu kĩ thuật và giọng hát không hề thua kém bất cứ Diva hay nữ ca sĩ nào tại Việt Nam.
Siu Black từng được coi là trường hợp hiếm thấy tại Việt Nam. Cái hiếm thấy này không chỉ đến từ giọng hát bẩm sinh, mà còn ở chính lối hát, kĩ thuật hát độc đáo của cô.
Không giống các Diva nhạc nhẹ đương đại, Siu Black ít sử dụng cộng minh mà hát bạch thanh (lối hát của ca sĩ da màu, khác lối hát cổ điển Tây phương). Cô thường hát hơi bẹt, ít dựng tiếng, với cách hát đẩy lưỡi về phía trước, bật âm thanh lên hàm trên để nhấn một số phụ âm nhằm tạo màu sắc riêng.
Khi hát, Siu Black thường nhả chữ rất nặng, chắc, và nhấn được vào từng chữ, tạo nên nội lực khủng khiếp như tiếng hát của rừng núi, đầy man dại, tự do và cá tính.
Nhưng nhờ sở hữu chất giọng vang bẩm sinh và biết cách support hơi thở cũng như chọn được vị trí vang vùng mask resonance tối ưu nên Siu Black nhả chữ nào cũng vang, lồng lộng và tỏa ra xa, tạo nên cảm giác phóng khoáng, dễ chịu cho người nghe, chứ không hề nặng nề.
Không những vậy, Siu Black còn sử dụng kiểu hát nhấn bật từng chữ một và nhấn âm hơi nhiều vào phụ âm đầu, tạo nên chất Tây Nguyên, núi rừng đậm đặc, mạnh mẽ, hoang dã và hừng hực sức sống.
Siu Black hát lúc nào cũng nội lực, vang và nhả rất chắc, khủng, khỏe ở mọi chữ, chứ không đơn giản là dồn sức cho một số chữ cuối rồi mới bung ra như nhiều ca sĩ khác. Đây là kĩ thuật khó của ca sĩ da màu mà không phải ca sĩ châu Á nào cũng làm được.
Mỗi khi nhả chữ, Siu Black đều tạo vang và bung được âm lượng lớn trong chớp nhoáng, bật rất nhanh lên tông cao ở từng chữ mà không cần lấy đà hay đầy hơi từ trước lên.
Để làm được điều này, Siu Black phải có breath support rất tốt, sử dụng cơ hoành vững chắc và sở hữu buồng phổi lớn, cột hơi chắc khỏe (gọi là "third lung"). Đây chính là lợi thế riêng có thường thấy ở những ca sĩ có ngoại hình ngoại cỡ như cô.
Nhiều ca sĩ muốn học theo Siu Black, nhưng lại không đủ kĩ thuật và cơ địa nên thường phải lấy đà từ trước rồi mới lên tông được, tạo cảm giác khá nặng nề, chật vật, không khoáng đạt được như cô.
Nhờ đó, Siu Black đã thành công rực rỡ và đóng đinh tên tuổi của mình ở mảng nhạc dành riêng cho đại ngàn Tây Nguyên, với đầy đủ cốt cách, nguyên khí núi rừng, mà tới giờ vẫn không ai vượt qua được.
Siu Black cũng là một trong những ca sĩ tiên phong cho lối hát gằn giọng theo kiểu gằn chát (squeal) tại Việt Nam, tạo nên màu Rock độc đáo pha trộn cùng nhạc nhẹ.
Gằn giọng là kĩ thuật thông dụng được nhiều ca sĩ dùng, xuất phát chủ yếu từ dòng R&B, Soul, Jazz… và phổ biến sang Pop. Tại Việt Nam, khá nhiều ca sĩ Pop đã sử dụng gằn giọng như Thu Minh, Tùng Dương, Hồng Nhung, Dương Hoàng Yến…
Tuy nhiên, đó chỉ là gằn nổ (growl), một kiểu gằn giọng thường thấy ở khắp mọi nơi, được phổ biến bởi những danh ca như Whitney Houston, Mariah Carey, Beyonce…
Kiểu gằn này dễ thực hiện, với kĩ thuật chủ yếu là hạ thanh quản để tạo âm lượng lớn đột ngột, đẩy mạnh qua sự bóp nghẹt dây thanh.
Gằn chát (squeal) lại là kiểu gằn giọng khó thực hiện, ít thấy hơn, đòi hỏi kĩ thuật cao hơn về cột hơi, breath control. Nó cần sự điều kiển giọng hát nên có thể kéo dài theo melody.
Gằn chát thường thấy ở Rock và Gospel, được ca sĩ da màu sử dụng nhiều. Tại Việt Nam, Siu Black là một trong những thế hệ ca sĩ đầu tiên sử dụng gằn chát trong ca hát, để tạo màu Rock và độ máu lửa, man dại, cuồng nhiệt cho những khúc ca Tây Nguyên.
Nhờ đó, cô phổ biến gằn chát vào Pop đại chúng, khiến nó dễ nghe hơn trong Rock và giúp tăng thêm nội lực của giọng hát.
Siu Black có thể gằn chát trên nhiều quãng như B4, C5, D5, E5 cực kì máu lửa, biến tấu giai điệu ngẫu hứng, nội lực, bẻ note bất ngờ, hào sảng như một ca sĩ da màu.
Cô gằn giọng nhưng vẫn giữ để vibrato được. Điều này hiếm ca sĩ Việt nào làm được, đồng thời cũng thể hiện sự văn minh, mới mẻ của Siu Black, đi trước nhiều ca sĩ cùng thời điểm.
Ngoài ra, Siu Black cũng sử dụng thêm một số cách hát đặc trưng giúp tạo nên phong cách riêng như dùng wobble vibrato kiểu da màu thập niên 70, kéo dài giọng rồi belting quãng trung ở cuối bài với rung chậm.
Một trong những thương hiệu đẳng cấp của Siu Black là khả năng belting và mixed voice thần sầu. Siu Black chỉ mixed tới E5 nhưng rất căng, nội lực và sáng đẹp một cách mê hoặc, điển hình nhất trong ca khúc Đâu phải bởi mùa thu.
Cô cũng nhả chữ được trên tận E5 một cách thoải mái, hay rung thật chậm để tạo sự đanh dày ở E5. Ở các đoạn nhả chữ treo nốt cao, Siu Black vẫn giữ nguyên được độ dày của giọng, khiến câu hát lúc nào cũng đầy đặn, không bị chói.
Siu Black hát Đâu phải bởi mùa thu
Khi belt C#5, cô tạo âm thanh đẹp, đanh, chắc, có độ đanh, solid hiếm có với ca sĩ Việt, nghe đặc quánh, nặng như chì, hơi nổ xoang vòm, tạo sự man dại, cuồng nhiệt.
Với nội lực căng tràn và cấu tạo vòm họng bẩm sinh, Siu Black có thể tạo âm nổ trên C#5 ở bất đoạn nhả chữ nào. Trên các quãng cao như D5, Eb5, C5, cô belt được những tràng dài, bắn lực âm thanh mạnh.
Dù là nữ cao, nhưng quãng trung của Siu Black vẫn rất phát triển và đẹp tới bất ngờ. Cô có thể nhả B4, Bb4 một cách căng tràn, hào sảng, mở rộng với vị trí âm thanh cộng hưởng rất đẹp, đẩy lên xoang, hát thoải mái, dễ dàng và đôi lúc phóng xuyên thấu với sự bùng nổ.
Siu Black hát thoải mái ở cả C#4 (một note khá thấp với nữ cao). Hồi trẻ, cô belt được cả D4 với âm sắc sáng rực, đúng chất nữ cao.
Từ G4, cô bắt đầu belt dày, chắc khỏe. Lên tới thì cộng hưởng vang dội.
Siu Black có thể dùng head voice tới E5, nhưng cô thích sử dụng falsetto hơn vì nó giúp cô hát một cách hoang dã, phá vỡ mọi quy chuẩn cổ truyền.
Siu Black hát Em muốn sống bên anh trọn đời
Khi bắn falsetto F#5, Siu Black tạo được âm thanh đanh, sắc lạnh và lực không thua gì mixed voice. Phần giả thanh âm đóng trên A4 của cô lại đẹp và trữ tình.
Nhờ buồng phổi lớn, cột hơi vững chắc, Siu Black thường xuyên thực hiện được những tràng hơi dài tới tận 12, 19 giây.
Có thể thấy, Siu Black sở hữu nhiều kĩ thuật thuộc hàng "khủng", mà lại hiện đại, mới mẻ chứ không hề đi theo lề lối truyền thống, rập khuôn thanh nhạc.
Nhờ đó, cô áp dụng một cách tài tình vào ca khúc, tạo nên cả một trường phái riêng trong âm nhạc, tự do, phóng khoáng và lúc nào cũng hừng hực, căng tràn nhựa sống, truyền đi năng lượng tích cực cho người nghe.
Bởi vậy, Siu Black dù gằn, gào hay bùng nổ tới đâu vẫn đầy cảm xúc và ra được chất bài hát, giống như nhạc sĩ Nguyễn Cường từng nói:
"Giọng hát có lửa thì nhiều người có, song một giọng hát vừa hoang dại lại vừa tinh tế một cách bản năng như thế thì tôi mới thấy có ở Siu Black".
Nhiều ca sĩ muốn học theo Siu Black đều cố gào cho to, cho khỏe, nhưng quên mất sự tinh tế trong xử lí và tâm hồn của bài hát, nên thiếu hẳn cảm xúc.
Siu Black và cú đột phá chưa từng có trên truyền hình
Thời gian trước, đa số các cuộc thi hay game show trên sóng truyền hình vẫn mang màu sắc nghiêm túc, đặc biệt là các cuộc thi âm nhạc.
Các cuộc thi âm nhạc thời điểm đó như Sao Mai, Sao Mai Điểm Hẹn, Tiếng Hát Truyền Hình… đều là những chương trình mang tính mô phạm, nặng về quy chuẩn, với dàn giám khảo kiệm lời, kiệm biểu cảm.
Giám khảo khi ấy thường chỉ có nhiệm vụ duy nhất là ngồi nhận xét và chấm điểm, nên họ ít biểu cảm, không hoạt náo và chỉ tập trung vào nhiệm vụ chính. Đa số các giám khảo đều giữ cho mình khuôn mặt nghiêm nghị, nếu có cười cũng vẫn giữ ý.
Điều này đảm bảo được tính nghiêm túc cho cuộc thi, nhưng lại vô tình tạo ra không khí quy phạm, thiếu hấp dẫn với người xem.
Và Siu Black, với sự tự nhiên, man dại và chất phác trong tính cách, lời nói, hành động, đã tạo nên sự cách tân ngoạn mục, mang tính đột phá với các cuộc thi truyền hình cách đây hơn chục năm.
Nói cách khác, Siu Black có vai trò quan trọng trong việc tạo ra những chương trình Real TV tại Việt Nam, với điển hình đầu tiên là Vietnam Idol.
Thời điểm đó, Vietnam Idol nổi bật và thu hút nhiều khán giả hơn Sao Mai, Sao Mai Điểm Hẹn nhờ tính giải trí, hài hước, sinh động và chân thực hơn, nhưng vẫn đảm bảo được tính chuyên môn.
Để làm được điều này phải nhờ đến đóng góp của Siu Black. Nhờ cách nhận xét tự nhiên, biểu cảm phong phú, vui vẻ, giọng nói sang sảng và điệu cười "ha hả" của cô mà khán giả cảm thấy thoải mái, cuốn hút, kích thích hơn khi xem một cuộc thi âm nhạc.
Người ta còn ấn tượng và nhớ tới Siu Black nhiều hơn cả MC. Trong khi MC mới chính là người điều khiển chương trình.
Những nhận xét hài hước, lầy lội, tự nhiên nhưng không kém phần chuyên môn của Siu Black đã định nghĩa cho khán giả và nghệ sĩ Việt về hình ảnh một giám khảo Real TV là như thế nào và khi ngồi làm giám khảo Real TV thì cần phải làm gì để cuốn hút người xem.
Đồng thời, từ khi Siu Black xuất hiện, người ta mới nhận ra được tầm quan trọng của một giám khảo truyền hình.
Đó không chỉ là người có chuyên môn, chỉ biết đánh giá, chấm điểm, mà còn phải biết hoạt náo, giao lưu cùng thí sinh, khán giả, bao quát toàn bộ chương trình.
Nhiều người chê Siu Black là vô duyên, thiếu tế nhị và không nghiêm túc. Nhưng họ không biết rằng, cô là một trong những nhân tố giúp đổi mới gameshow truyền hình Việt và trở thành một phần không thể thiếu của Vietnam Idol.
Đóng góp này của Siu Black đã từng được MC Thanh Bạch khẳng định: "Siu Black lúc ấy mở màn trên truyền hình lần đầu tiên xuất hiện một phụ nữ có giọng cười lạc quan, yêu đời. Ai cũng yêu giọng cười đó hết. Sau này nghệ sĩ lên mới dám cười chứ trước đó chưa ai dám cười dài như thế".
Tầm ảnh hưởng của Siu Black lớn tới mức, khi cô gặp phải scandal nợ nần, không thể ngồi làm giám khảo, Vietnam Idol đã phải tìm một nữ giám khảo khác cũng có tính cách tự nhiên, nụ cười sang sảng như cô là Mỹ Tâm để thế chân.
Ngày nay, phong cách giám khảo như vậy xuất hiện nhan nhản ở Real TV, từ những người không chuyên như Trấn Thành, Việt Hương, Trường Giang tới dân chuyên môn như Thu Minh, Đàm Vĩnh Hưng, Hồng Nhung...