Mùa thu năm ngoái, bên trong một nhà máy có tuổi đời hàng thế kỷ ở Düsseldorf, Đức đang diễn ra buổi lễ kỷ niệm những hoạt động sản xuất cuối cùng.
Giữa ánh sáng bập bùng của pháo sáng và đuốc, nhiều người trong số 1.600 người mất việc đứng ngơ ngác khi kim loại phát sáng của sản phẩm cuối cùng của nhà máy – một ống thép – được mài nhẵn thành một hình trụ hoàn hảo trên máy cán. Buổi lễ kết thúc 124 năm hoạt động của nhà máy bắt đầu từ thời kỳ hoàng kim của công nghiệp hóa nước Đức. Dù vững vàng vượt qua hai cuộc chiến tranh thế giới nhưng cuối cùng, nhà máy này lại không thể tồn tại sau cuộc khủng hoảng năng lượng.
Đáng nói, những buổi lễ như vậy đã diễn ra nhiều lần trong năm vừa qua, nhấn mạnh thực tế đau đớn mà nước Đức phải đối mặt: Những ngày tháng là một siêu cường công nghiệp có thể sắp kết thúc. Sản lượng sản xuất tại nền kinh tế lớn nhất châu Âu có xu hướng giảm kể từ năm 2017 và sự suy giảm này ngày càng gia tăng khi khả năng cạnh tranh bị xói mòn.
Stefan Klebert, giám đốc điều hành của GEA Group AG - nhà cung cấp máy móc sản xuất cho biết: "Thành thật mà nói thì không có nhiều hy vọng. Tôi thực sự không chắc liệu chúng ta có thể ngăn chặn xu hướng này hay không. Nhiều thứ sẽ phải thay đổi rất nhanh".
Tờ Bloomberg nhận định, nền tảng của bộ máy công nghiệp Đức đã sụp đổ như domino. Trung Quốc đang trở thành một đối thủ lớn hơn và không còn là người mua hàng Đức nhiệt tình như trước. Đòn cuối cùng giáng vào một số nhà sản xuất hạng nặng là việc chấm dứt khối lượng lớn khí đốt tự nhiên giá rẻ của Nga.
Trong một số trường hợp, quá trình giảm tốc công nghiệp đang diễn ra theo từng bước nhỏ như thu hẹp quy mô mở rộng và các kế hoạch đầu tư. Những vấn đề khác được thể hiện rõ hơn như chuyển đổi dây chuyền sản xuất và cắt giảm nhân sự. Trong những trường hợp cực đoan - như nhà máy đường ống của Vallourec SACA, từng là một phần của gã khổng lồ công nghiệp Mannesmann đã sụp đổ - hậu quả là phải đóng cửa vĩnh viễn. Wolfgang Freitag, người làm việc tại nhà máy từ khi còn là thiếu niên cho biết: "Đó là một cú sốc rất lớn". Công việc của người đàn ông 59 tuổi này bây giờ là tháo rời thiết bị để bán và giúp các đồng nghiệp cũ tìm công việc mới.
Dĩ nhiên, Đức vẫn có một danh sách đáng ghen tị gồm các nhà sản xuất nhỏ, nhanh nhẹn, và Bundesbank cùng các tổ chức khác bác bỏ quan điểm cho rằng quá trình phi công nghiệp hóa toàn diện đang ở rất gần. Nhưng với những cải cách bị đình trệ, không rõ điều gì sẽ làm chậm lại sự suy giảm.
Bộ trưởng Tài chính Christian Lindner cho biết tại một sự kiện của Bloomberg hồi đầu tháng này: "Chúng tôi không còn cạnh tranh nữa. Chúng tôi ngày càng nghèo hơn vì không có tăng trưởng. Chúng tôi đang tụt lại phía sau".
Sự thất vọng đang lan rộng. Theo Maria Röttger, người đứng đầu khu vực Bắc Âu của Michelin, khả năng cạnh tranh công nghiệp suy giảm có nguy cơ đẩy nước Đức vào vòng xoáy đi xuống. Nhà sản xuất lốp xe của Pháp sẽ đóng cửa hai nhà máy ở Đức và thu hẹp quy mô 1/3 vào cuối năm 2025. Động thái này được cho là sẽ ảnh hưởng đến hơn 1.500 công nhân. Đối thủ Goodyear của Mỹ có kế hoạch tương tự cho hai nhà máy của họ.
Bà nói trong một cuộc phỏng vấn: "Bất chấp những vấn đề về quyền lợi nhân viên, chúng tôi đã đến điểm không thể xuất khẩu lốp xe tải từ Đức với giá cạnh tranh. Nếu Đức không thể xuất khẩu có tính cạnh tranh trong bối cảnh quốc tế, nước này sẽ mất đi một trong những thế mạnh lớn nhất của mình".
GEA đang đóng cửa một nhà máy bơm gần Mainz để chuyển sang địa điểm mới hơn ở Ba Lan. Nhà sản xuất phụ tùng ô tô Continental AG đã công bố kế hoạch từ bỏ một nhà máy sản xuất các bộ phận cho hệ thống phanh và an toàn vào tháng 7. Đối thủ Robert Bosch GmbH đang trong quá trình cắt giảm hàng nghìn công nhân.
Cuộc khủng hoảng năng lượng vào mùa hè năm 2022 là chất xúc tác chính. Mặc dù tránh được những tình huống xấu nhất như đóng băng nhà ở, giá cả vẫn cao hơn ở các nền kinh tế khác, điều này làm tăng thêm chi phí do lương cao hơn và sự phức tạp về các quy định.
Một trong những lĩnh vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất là hóa chất - hậu quả trực tiếp của việc Đức mất nguồn khí đốt giá rẻ của Nga. Theo một cuộc khảo sát gần đây của hiệp hội ngành VCI, với việc quá trình chuyển đổi sang hydro sạch vẫn chưa chắc chắn, gần 1/10 công ty đang có kế hoạch tạm dừng vĩnh viễn các quy trình sản xuất. BASF SE, nhà sản xuất hóa chất lớn nhất châu Âu, đang cắt giảm 2.600 việc làm và Lanxess AG đang cắt giảm 7% nhân viên.
Việc siết chặt năng lượng diễn ra nhanh chóng sau sự gián đoạn do đại dịch dẫn đến các dây chuyền lắp ráp bị đình trệ khi các nhà sản xuất ô tô Đức chờ đợi hàng tháng trời để có chip và các linh kiện khác. Điều này cho thấy rủi ro khi phụ thuộc vào mạng lưới các nhà cung cấp rộng khắp, đặc biệt là ở châu Á.
Trung Quốc cũng tạo ra những rắc rối khác cho nước Đức. Bên cạnh việc chuyển đổi chiến lược sang sản xuất tiên tiến, sự suy thoái của nền kinh tế siêu cường châu Á đang làm giảm nhu cầu đối với hàng hóa Đức hơn nữa. Đồng thời, sự cạnh tranh giá rẻ từ Trung Quốc đang gây lo ngại cho các ngành công nghiệp then chốt đối với quá trình chuyển đổi khí hậu ở Đức - chứ không chỉ riêng ô tô điện.
Các nhà sản xuất tấm pin mặt trời đang ngừng hoạt động và cắt giảm nhân sự khi họ phải vật lộn để cạnh tranh với các đối thủ Trung Quốc được nhà nước hỗ trợ. Theo Giám đốc điều hành của Solarwatt GmbH có trụ sở tại Dresden, họ đã cắt giảm 10% lực lượng lao động của mình và có thể chuyển sản xuất ra nước ngoài nếu tình hình không cải thiện trong năm nay.
Những cơn gió ngược của Đức đòi hỏi phải có sự thích ứng. Đối với EBM-Papst, nhà sản xuất quạt và máy thở, cuộc khủng hoảng công nghiệp đồng nghĩa với việc phải mua lại một nhà cung cấp đang gặp khó khăn. Và để luôn nhanh nhẹn, công ty đã chuyển hoạt động sản xuất sang linh kiện cho máy bơm nhiệt và trung tâm dữ liệu, đồng thời tránh xa lĩnh vực ô tô. Họ cũng đang tìm cách chuyển một số nhiệm vụ hành chính sang Đông Âu hoặc Ấn Độ.
Giám đốc điều hành Klaus Geißdörfer cho biết trong một cuộc phỏng vấn: "Đó không chỉ là năng lượng. Đó cũng là vấn đề về nguồn nhân lực ở Đức, hiện đang rất căng thẳng". Ông nói thêm, trong vòng một thập kỷ, dân số trong độ tuổi lao động sẽ quá nhỏ để duy trì nền kinh tế hoạt động như hiện nay.
Xu hướng như vậy có thể đồng nghĩa với con đường kết thúc đối với các nhà sản xuất cơ bản hơn như nhà máy sản xuất ống dẫn ở Düsseldorf. Freitag, một thành viên hội đồng công trình của nhà máy, hiện đang giúp chuẩn bị bán khu đất rộng 90 ha. Ông nói: "Phần lớn thiết bị sẽ rơi vào bãi phế liệu, điều này khiến trái tim và đôi mắt của tôi rơi lệ".