Hôm 14/4, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã thông báo quân Mỹ sẽ bắt đầu rút khỏi Afghanistan từ ngày 1/5 và rút hết vào ngày 11/9/2021. Quyết định này kết thúc 20 năm quân Mỹ có mặt ở Afghanistan với mục đích ban đầu là ngăn chặn khủng bố sau sự kiện ngày 11/9/2001.
Trong hai thập kỷ chiến tranh ở Afghanistan, 2.488 lính Mỹ đã chết, 20.772 lính Mỹ bị thương và đất nước này đã tiêu tốn 1.000 tỉ USD.
Hiện chỉ còn khoảng 2.500 lính Mỹ đóng quân ở Afghanistan - giảm so với mức cao nhất là hơn 100.000 quân vào năm 2011. (Ảnh: Flickr/The U.S. Army)
Các quan chức Mỹ trên thực địa nói rằng việc rút quân thực tế đã tiến hành và cột mốc ngày 1/5 chỉ là tiếp tục triển khai. Tuy nhiên, Washington ra thông báo nhấn mạnh về mốc này vì đây là hạn chót đã nhất trí với lực lượng Taliban trong năm 2020 về việc rút lực lượng Mỹ khỏi Afghanistan.
“Sáng kiến” của ông Biden
Tổng thống Biden tuyên bố rút quân đội Mỹ khỏi Afghanistan và kết thúc cuộc chiến dài nhất trong lịch sử nước này vào giữa tháng 4. Ông Biden nhấn mạnh sẽ không vội vàng và đe dọa Taliban sẽ đáp trả gay gắt nếu cố gắng tấn công lực lượng liên quân. Tiếp theo, các đồng minh của Washington, đặc biệt là Anh, tuyên bố muốn rời khỏi Afghanistan.
“Quyết định của Tổng thống Mỹ cho chúng tôi cơ hội phân bổ lại các nỗ lực để kiềm chế hoặc nếu cần để đánh bại các đối thủ”, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin cho biết.
Tuy nhiên, các tướng lĩnh của Mỹ không quá hài lòng về “sáng kiến” của ông Biden. Theo Wall Street Journal, một số quan chức cấp cao của Lầu Năm Góc đã phản đối việc rút quân hoàn toàn. Đặc biệt, người đứng đầu Bộ Chỉ huy trung tâm Mỹ Kenneth McKenzie, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ tướng Mark Milley và Tướng Austin Scott Miller, Tư lệnh các lực lượng quốc tế do Mỹ đứng đầu tại Afghanistan đã kêu gọi cần ít nhất 2.500 binh sĩ được để lại ở Afghanistan.
Các nhà báo cũng phát hiện ra rằng chính Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ cũng chống lại quyết định rút quân của ông Biden. Ông Austin cảnh báo việc rút quân hoàn toàn sẽ tước đi sự ổn định của Afghanistan.
Quyết định của Tổng thống Biden cho thấy, ông đã kết luận rằng sự hiện diện của quân đội Mỹ sẽ không còn mang tính quyết định trong việc đạt được hòa bình lâu dài ở Afghanistan. Đây chính là giả định cốt lõi của Lầu Năm Góc nhằm củng cố cho việc triển khai quân đội Mỹ ở Afghanistan từ nhiều năm trước.
Quy trình kéo dài
Dấu chấm hết cho cuộc chiến kéo dài 20 năm của Mỹ tại Afghanistan đang được vẽ lên bất chấp bạo lực vẫn không ngớt ở quốc gia Nam Á này. Sự hoài nghi của giới cầm quân là điều dễ hiểu. Trong 20 năm chiến tranh, liên quân do Mỹ đứng đầu chưa bao giờ có thể đánh bại được Taliban. Lực lượng An ninh Quốc gia Afghanistan cũng chưa được đào tạo và trang bị đầy đủ để tự mình chống lại mối đe dọa.
Sau khi Mỹ và đồng minh rút quân toàn bộ các căn cứ sẽ được bàn giao lại cho lực lượng vũ trang của Afghanistan. (Ảnh: Flickr/The U.S. Army)
Bộ Ngoại giao Nga lưu ý, các khoản chi hàng tỉ USD vào quân đội, cảnh sát và các dịch vụ đặc biệt của Afghanistan đã “đi vào cát bụi”, và Lầu Năm Góc nhận thức rõ điều này. Năm ngoái, tại Qatar, các quan chức Mỹ và Taliban đã ký thỏa thuận hòa bình đầu tiên sau hơn 18 năm, quy định việc rút quân đội nước ngoài khỏi Afghanistan trong 14 tháng. Tức là đến ngày 1/5/2021 quân đội nước ngoài sẽ không còn hiện diện ở Afghanistan nữa.
Việc hoãn thời hạn đã làm dấy lên sự bất bình dữ dội trong Taliban. Người Mỹ bị buộc tội vi phạm thỏa thuận Doha và không thực hiện nghĩa vụ của mình. Taliban kêu gọi “Mỹ và tất cả các nước đang chiếm đóng” không kéo dài cuộc chiến và rời khỏi Afghanistan ngay lập tức. Nếu không, họ đe dọa sẽ có các biện pháp đối phó.
Phái viên đặc biệt của Nga về Afghanistan kiêm Vụ trưởng Vụ châu Á 2 thuộc Bộ Ngoại giao Nga Zamir Kabulov đã yêu cầu các nhà lãnh đạo của Taliban tránh để xảy ra leo thang quân sự. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia không thể tránh khỏi sự cố.
Ông Nikita Mendkovich người đứng đầu Câu lạc bộ phân tích Á-Âu chia sẻ với Sputnik: “Về mặt kỹ thuật nếu nhanh chóng, rất có thể việc rút quân khỏi Afghanistan trong một khoảng thời gian nhất định sẽ xảy ra một cuộc khủng hoảng an ninh nghiêm trọng trong nước này, bởi vì phần lớn sức mạnh của chế độ Kabul hiện nay dựa vào sự hỗ trợ vũ trang của Mỹ và NATO”.
Chuyên gia cho biết thêm: “Nếu sự hỗ trợ này biến mất, các cuộc tấn công của Taliban sẽ tăng cường và mọi thứ sẽ bị tiêu diệt hoàn toàn trong vòng một năm. Ngay cả khi lực lượng dự phòng vẫn chưa được rút đi, Taliban cũng đang mở rộng khá thành công ở các vùng ảnh hưởng, kiểm soát nhiều vùng nông thôn, gây thiệt hại nghiêm trọng cho quân chính phủ. Sau khi Mỹ rút quân tình hình có thể trở nên kịch tính hơn nhiều”.
“Dọn sạch bãi chiến trường”
Theo các chuyên gia, việc Taliban lên nắm quyền sẽ cực đoan hóa khu vực. Có nguy cơ những kẻ cực đoan sẽ không dừng lại và cố gắng lôi kéo các quốc gia láng giềng vào quỹ đạo ảnh hưởng của chúng, bao gồm các nước Trung Á - đồng minh của Nga trong Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO). Và nếu một trong số nước này bị khủng bố tấn công, Moscow trên cơ sở các nghĩa vụ của hiệp ước sẽ có thể can thiệp quân sự.
Rút quân khỏi Afghanistan là quyết định ngoại giao quan trọng nhất của Mỹ kể từ khi Tổng thống Biden lên nắm quyền ngày. (Ảnh: Flickr/The U.S. Army)
Tình hình càng trở nên trầm trọng hơn khi nhiều tay súng của Tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS), vốn bị đánh bại ở Trung Đông đã định cư ở Afghanistan. IS không công nhận các đường biên giới do chính quyền của các quốc gia thiết lập. Sau khi Mỹ và NATO rút quân, một dòng người tuyển mộ khủng bố sẽ đổ xô đến các quốc gia láng giềng và mức độ buôn lậu ma túy cũng như buôn lậu vũ khí sẽ tăng vọt.
Nhưng giải pháp cho vấn đề này, theo ý tưởng của ông Biden, sẽ do những người khác đảm nhận. Tổng thống Mỹ kêu gọi chính quyền Pakistan, Nga, Trung Quốc, Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ tích cực giúp đỡ hỗ trợ Kabul.
Nga không được khuyến khích trước viễn cảnh “dọn dẹp đống hỗn độn” trắng trợn do người Mỹ để lại. Vào cuối tháng 4, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu, trong cuộc họp với người đồng cấp Tajikistan Sherali Mirzo, nói rằng Moscow và Dushanbe đang cùng lên kế hoạch đẩy lùi các mối đe dọa có thể xảy ra từ phía Afghanistan. Theo ông Shoigu, tình hình nước này đang rất xuống cấp.
Ông Shoigu nhấn mạnh: “Chúng tôi cung cấp hỗ trợ cho phía Tajikistan, tăng cường quan tâm đến hợp tác song phương trong lĩnh vực quốc phòng, cũng như hoạt động của căn cứ quân sự Nga số 201”.
Giới chuyên gia cho rằng, nhiều người so sánh tình hình hiện tại ở Afghanistan với tình hình trước khi quân đội Liên Xô rời khỏi Afghanistan vào năm 1989. Liên Xô đã thực hiện hoạt động này trong thời gian ngắn nhất có thể và thực tế là không quá mức tồi tệ. Khi đó Tổng thống Cộng hòa Dân chủ Afghanistan, Mohammad Najibullah đã giữ được quyền lực cho đến tháng 4/1992, khi các lực lượng nổi dậy cực đoan tiến vào Kabul. Chính phủ Afghanistan hiện tại sẽ tồn tại được bao lâu là một câu hỏi bỏ ngỏ.