Theo Thạc sĩ Lê Phi Long, Trưởng phân khoa Lồng ngực - Mạch máu, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM, tĩnh mạch là các mạch đưa máu nghèo oxy của cơ thể trở về tim. Có 3 loại tĩnh mạch ở các chi: tĩnh mạch nông nằm trong da và dưới da, tĩnh mạch sâu nằm trong các nhóm cơ và tĩnh mạch xuyên kết nối hai lọai trên. Máu ở chân trở về tim chủ yếu qua đường các tĩnh mạch sâu.
Khi hệ thống van một chiều của tĩnh mạch bị suy, sẽ xuất hiện dòng máu trào ngược dẫn đến tình trạng ứ trệ máu trong lòng tĩnh mạch và làm tăng áp lực tĩnh mạch ở cẳng chân, lâu dần dẫn đến tình trạng suy tĩnh mạch mãn tính.
Theo đó, bác sĩ Long cho biết, suy tĩnh mạch mãn tính là khi tình trạng các tĩnh mạch không thể bơm đủ máu nghèo oxy trở về tim. Bệnh này rất thường gặp ở chi dưới, xảy ra ở khoảng 10 - 35%. Bệnh thường tiến triển chậm, không rầm rộ, ít nguy hiểm đến tính mạng nhưng trở ngại nhiều cho sinh hoạt và công việc hàng ngày, điều trị lâu dài và tốn kém nhất là khi có biến chứng.
Đứng hoặc ngồi quá lâu là một trong những yếu tố nguy cơ suy tĩnh mạch mãn tính. Ảnh minh họa: Lê Phương.
Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ của suy tĩnh mạch mãn tính chi dưới
- Thói quen đứng hay ngồi lâu gây ứ trệ máu và tăng áp lực tĩnh mạch của chi dưới.
- Huyết khối của tĩnh mạch sâu ngăn cản dòng máu trở về tim.
- Viêm tĩnh mạch với việc hình thành huyết khối trong các tĩnh mạch sâu hoặc nông.
- Khiếm khuyết van do bẩm sinh
- Nhiều yếu tố khác: nữ giới, sinh đẻ nhiều, béo phì hay quá cân, táo bón kinh niên, di truyền, nội tiết, sử dụng thuốc ngừa thai, môi trường làm việc nóng và ẩm, lười thể dục, hút thuốc lá, tuổi trên 50...
Một số triệu chứng và dấu hiệu sớm
+ Bệnh nhân có cảm giác như bị bó chặt ở bắp chân, nặng chân, mỏi chân, mất ngủ. Có khi thấy tê, có cảm giác như kiến bò vùng bàn chân.
+ Vọp bẻ (chuột rút) ở bắp chân, thường xảy ra về đêm.
+ Sưng phù xung quanh hai mắt cá, thấy rõ vào buổi tối.
+ Các triệu chứng thường nặng lên về chiều tối hoặc sau khi đứng lâu, sau một ngày làm việc và giảm bớt vào buổi sáng khi ngủ dậy, hoặc sau khi nghỉ ngơi, kê chân cao.
Diễn biến tự nhiên của suy tĩnh mạch mãn tính chi dưới
- Giãn mao mạch và giãn các tĩnh mạch nông ở chân
- Viêm tĩnh mạch, huyết khối
Là tình trạng sưng viêm của các tĩnh mạch nông hoặc sâu gây ra bởi cục máu đông. Gặp ở bệnh nhân bị các bệnh dễ đưa đến huyết khối.
Khi bị huyết khối tĩnh mạch nông: tĩnh mạch nổi hằn lên, sờ ấm và cứng dọc theo tĩnh mạch, rất đau, có thể kèm theo đỏ da.
Khi bị huyết khối tĩnh mạch sâu: gây tắc và ứ trệ, chân nóng, đau, sưng đỏ, có thể bị chảy máu, ngứa, đau nhức nhối, nhiễm trùng thứ phát.
Huyết khối tĩnh mạch nông hiếm khi gây biến chứng, không nguy hiểm đến tính mạng nhưng cần được thăm khám cẩn thận để loại trừ huyết khối tĩnh mạch sâu phối hợp. Huyết khối tĩnh mạch sâu đôi khi có thể bong ra và đi lên phổi, gây thuyên tắc động mạch phổi với tỷ lệ tử vong rất cao.
- Loạn dưỡng da chân
Bệnh do rối loạn biến dưỡng, dẫn đến da phù nề, dày lên, có thể tiến đến tróc vảy, chảy nước và chàm da, thay đổi màu sắc, sạm da và xơ cứng bì.
- Loét cẳng chân
Đây là biến chứng ở giai đoạn muộn nhất, gây đau đớn và điều trị rất khó khăn. Ban đầu loét nông, để lâu loét sẽ ăn sâu dần và rộng ra, dễ bội nhiễm, có thể tái đi tái lại nhiều lần.
Các khám nghiệm cần làm
- Xét nghiệm đông máu
- Siêu âm Duplex đo tốc độ dòng máu và xem xét cấu trúc các tĩnh mạch chân
- Chụp XQ tĩnh mạch để xem xét về giải phẫu của tĩnh mạch.
Điều trị suy tĩnh mạch mãn tính
- Có thể điều trị nội khoa bằng cách thay đổi thói quen sinh hoạt và công việc hằng ngày. Tùy trường hợp mà sử dụng các thuốc giảm đau; kháng viêm; kháng sinh; chống đông; làm tan cục máu; làm bền thành mạch...
- Mang vớ áp lực: đeo liên tục ban ngày giúp khép các van tĩnh mạch bị hở, làm hạn chế máu ứ trệ chảy ngược, giảm phù nề.
- Chích xơ áp dụng cho các tĩnh mạch nhỏ dạng lưới và khu trú.
- Phẫu thuật lấy bỏ các búi tĩnh mạch giãn, lột tĩnh mạch, sửa van, tạo hình tĩnh mạch qua da
- Can thiệp nội mạch bằng sóng cao tần hay laser. Đây là kỹ thuật mới điều trị giãn tĩnh mạch, ít đau, mau hồi phục và đảm bảo thẩm mỹ, thay cho phẫu thuật lột tĩnh mạch kinh điển trước đây.
Điều cần làm để tránh các biến chứng
- Suy tĩnh mạch mãn tính lâu dài theo thời gian và tuổi tác. Cần tập trung chữa trị tốt, có kế hoạch theo dõi tái khám định kỳ khi bệnh còn ở giai đoạn sớm. Điều trị bằng thuốc và vớ áp lực ở giai đoạn giãn tĩnh mạch nhỏ dạng mạng nhện hay dạng lưới. Ở giai đoạn giãn thân tĩnh mạch, cần đến phẫu thuật cắt bỏ hoặc can thiệp nội mạch phối hợp với điều trị nội khoa.
- Cần thay đổi thói quen làm việc và sinh hoạt; tránh đứng lâu hoặc ngồi bất động kéo dài; khi đi ô tô hay máy bay đường dài thì phải gấp duỗi chân từng lúc cho máu lưu thông
- Nên uống nhiều nước, mang tất dài hỗ trợ, giảm cân khi dư thừa.
- Dùng thuốc đề phòng huyết khối tĩnh mạch sâu khi có chỉ định.
"Các tổn thương van tĩnh mạch mãn tính tuy không thể phục hồi nhưng nếu điều trị tốt, người bệnh vẫn có thể làm việc sinh hoạt bình thường", bác sĩ Long nhấn mạnh.
