Sau khi bị lộ và bị bắt, ông đã bị đích thân sếp Gestapo của Đức Quốc xã Henrich Himller thẩm vấn. Nhà tình báo gan dạ đã tìm cách không chỉ bảo toàn được mạng sống của mình và các điệp viên Xôviết khác, mà còn che mắt quân Đức để vẫn tiếp tục trao đổi điện tín qua radio với Moscow…
Khởi đầu sự nghiệp
A.Gurevich sinh ngày 7-11-1913 trong gia đình có cha là nhà cách mạng tại Kharkov. Sau cuộc cách mạng và Nội chiến kết thúc, gia đình chuyển đến Leningrad. Năm 1939 A.Gurevich tốt nghiệp khóa phòng không và được biệt phái đến đồn cảnh sát số 14 làm cảnh sát khu vực, sau đó được chuyển đến trụ sở phòng không quận Navra và được thăng cấp phó.
Năm 1935, Anatoly Gurevich theo học tại Học viện “Intourist”. Sau khi tốt nghiệp, ông được đề nghị ở lại giảng dạy. Chính tại đây ông đã thành thạo các kỹ năng trò chuyện, khả năng vũ đạo hoàn hảo và tham gia các cuộc tranh luận triết học. Hơn nữa, ông có khả năng ngoại ngữ tuyệt vời. Năm 1936, tại Tây Ban Nha nổ ra cuộc nội chiến, A.Gurevich đã học thạo tiếng Tây Ban Nha chỉ trong vài tháng và tuyên bố với tổ chức rằng muốn được chiến đấu chống phát xít.
Sau đó, A.Gurevich và một số tình nguyện viên được mời làm việc tại khách sạn “Châu Âu”, tại đây có một người lạ mặt đề nghị ông đến Tây Ban Nha làm phiên dịch và ông đã đồng ý. Sống ở Tây Ban Nha một năm, ông làm phiên dịch cho chỉ huy tàu ngầm C-4 Liên Xô Ivan Burmistrov và Tư lệnh Lục quân Grigory Stern. Khi trở về Liên Xô, A.Gurevich được gọi vào GRU và được đề nghị làm việc trong lĩnh vực tình báo. Ông hy vọng rằng sẽ được làm mật mã viên hoặc điện đài viên, nhưng sau đó được cử đến châu Âu hoạt động bí mật.
A.Gurevich năm 2000.
Những hoạt động bí mật
A.Gurevich trở thành một doanh nhân Uruguay mang tên Vincent Siera rồi được cử đến hoạt động tại Stockholm với biệt danh là Kent. Nhưng trên đường đi mới vỡ lẽ rằng ở Thụy Điển không tồn tại công ty mà ông phải làm đại diện, mà tại đây người nước ngoài còn bị cấm hoạt động kinh doanh. Vậy là “Siera người Uruguay” bị mắc kẹt ở Brussels và vài tháng sau thì Chiến tranh Thế giới II bắt đầu.
Tại Brussel, A.Gurevich phải làm việc dưới sự chỉ đạo của điệp viên người Canada Otto Leopold Trepper, sau khi Bỉ bị quân Đức tạm chiếm, ông này đã bỏ đến Paris, để lại cho A.Gurevich toàn bộ mạng lưới điệp viên. Lúc này, Đức đã chính thức trong tình trạng chiến tranh với Canada và Otto có thể bị người Đức bắt.
Chàng Kent trẻ tuổi rất nhanh chóng thích nghi với xã hội thượng lưu Brussels. Ông có những người quen giàu có và thậm chí đã kết hôn với con gái của triệu phú người Séc gốc Do Thái Ziger - người từng phải bỏ trốn, lúc đầu đến Brussels rồi sau đó sang Mỹ. Con gái ông ta là Margaret Barcha khi đó đã rất yêu Kent nên đã ở lại cùng ông. Để đảm bảo tài chính cho mình và có tiền để trả cho mạng lưới điệp viên, A.Gurevich thành lập công ty thương mại “Simex và Co”. Vì công ty có quan hệ tốt với Đức Quốc xã nên ông không chỉ sống thoải mái, mà còn có dịp gặp gỡ với giới thượng lưu và các sĩ quan cấp cao của Đức.
Vincent Siera đã khiến những người bạn mới của mình tin rằng ông hoàn toàn không quan tâm đến chính trị và các sĩ quan Đức Quốc xã thậm chí đã không đeo thẻ quân nhân khi gặp ông. A.Gurevich đã đóng vai người di cư khỏi Nam Mỹ tốt đến nỗi một nữ quý tộc Nga di cư đã dạy ông nói chuyện “bằng tiếng Nga”. Trong số những người quen của Gurevich có cháu trai của Thống đốc bang Flanders, và ông được mời đến dự một buổi tiệc chiêu đãi tại Cung điện Hoàng gia và còn vinh dự được hôn tay thân mẫu của Nữ hoàng Bỉ Elizabeth Bavarskaya.
Nhưng đằng sau cuộc sống phù phiếm giàu sang là sự hoạt động tích cực của các tình báo viên Liên Xô. A.Gurevich đã tìm cách khôi phục liên lạc bị gián đoạn giữa Trung tâm với nhà tình báo Sandor Rado đang làm việc tại Thụy Sĩ. Ông còn truyền đến Moscow thông tin quan trọng là Đức Quốc xã đang lên kế hoạch tấn công Liên Xô muộn nhất là vào cuối tháng 6-1941.
Với tư cách là một doanh nhân nên A.Gurevich đã được Đức Quốc xã cấp giấy phép có thể đi giao dịch công việc của công ty ngay cả vào giờ giới nghiêm, ông đã không ít lần mạo hiểm mang theo cả máy bộ đàm cầm tay dưới dạng hành lý. Ngoài ra, hầu như mỗi buổi tối, các bức điện báo đều được truyền từ biệt thự của ông trên đường Atrebat ở Brussels đến Moscow. Chúng đã được nhân viên điện đài Carlos Alamo (là thượng úy Mikhail Makarov) chuyển đi.
Không lâu sau, Gestapo bắt đầu nghi ngờ có sự tồn tại của một mạng lưới điệp viên Liên Xô ở Bỉ. Quân Đức đã tổ chức một đội đặc biệt để truy tìm “các nghệ sĩ piano” (là tên quân Đức gọi các nhân viên điện đài), bởi rõ ràng là thường xuyên có quá nhiều buổi “hòa nhạc” của họ được phát trên sóng tại Bỉ.
Ngày 26-10-1941, “doanh nhân Vicent Siera” được phép đến Berlin gặp một sĩ quan người Đức chống phát xít là Harro Schulze Boysen. Người này đã chuyển cho ông những tài liệu quý về những tổn thất của quân Đức ở Moscow, các kế hoạch của Đức về việc sử dụng vũ khí hóa học tại Mặt trận phía Đông. Và điều quan trọng nhất là báo tin về những dự định của Hitler sẽ chuyển trận đánh trọng yếu sang Cavkaz và tiến hành một cuộc tấn công vào khu vực Grozny và Maikop, nơi có các mỏ dầu của Liên Xô. Tất cả những dữ liệu này đã được A.Gurevich truyền về Moscow.
A.Gurevich và con trai Michel, năm 1993.
Cơ sở bị lộ
Những hiểm họa luôn đe dọa A.Gurevich. Ngày 12-12-1941, địa điểm liên lạc bí mật trên đường Atrebat ở Brussels bị lộ trong hoàn cảnh kỳ lạ. Ngày hôm đó, không thông báo cho Gurevich bất cứ điều gì, Trepper đã triệu tập toàn bộ nhân viên của mình ở Brussels và quân Đức đã bao vây nơi đó. Bản thân Trepper dường như đã thoát hiểm thần kỳ khi viện cớ mình là “đại diện của hãng Simex và Co, đã đi nhầm phòng”.
Với bộ dạng sợ hãi, Trepper liền tìm đến Gurevich và kể rằng nhân viên điện đài Makarov, nữ nhân viên mật mã Poznanskaya và một số người khác đã rơi vào tay quân Đức. Hơn thế, Makarov đã nhanh chóng bị khuất phục và đã cung cấp cho Gestapo không chỉ những con số, mà còn toàn bộ danh tính những điệp viên còn lại. Một làn sóng bắt bớ đã lan khắp nước Bỉ.
Gurevich đã kịp bỏ về Marseille, tại đây ông tiếp tục tiến hành các hoạt động tình báo - tiếng tăm về nhà doanh nhân Uruguay của ông vẫn còn hiệu lực. Năm 1943, ông và vợ bị Gestapo bắt giữ. Việc ông bị bắt cũng diễn ra trong một tình huống kỳ lạ. Trepper thông qua những người quen đã chuyển cho ông một bưu kiện có quần áo ấm và họ lập tức bị Gestapo bắt giữ và đã khai ra địa chỉ của A.Gurevich. Chỉ đến khi quân Đức đột kích vào căn hộ của ông thì Margaret Barcha mới biết rằng mình đang chung sống với một sĩ quan tình báo Liên Xô. Cả hai vợ chồng đều bị Gestapo bắt giữ.
Tại cuộc thẩm vấn, sếp Gestapo Henrich Muller ngạc nhiên khi thấy “nhà tình báo Liên Xô đáng sợ” đã gây thiệt hại lớn cho Đế chế Đức là một người trẻ tuổi. Hơn thế, anh ta làm việc trong ngành thương mại do Đức Quốc xã cấp kinh phí. Điều này làm cho hắn bỏ ra khỏi phòng trong cơn tức giận. A.Gurevich đã đối đầu với Gestapo và bị thẩm vấn suốt nhiều giờ liền. Ông đã chọn cách “lặp lại” - chỉ kể những gì mà quân Đức đã biết. Ông khẳng định rằng mình được Comitern (Quốc tế cộng sản) tuyển dụng và sếp của mình đang ẩn náu đâu đó tại Paris.
Tuy nhiên, quân Đức đã nhanh chóng đưa ra một bản mật mã, trong đó Trung tâm đã chúc mừng Anatoly Gurevich được thăng chức đại úy. Hóa ra, Trepper từ lâu đã phản bội tất cả mọi người. Quân Đức nói với Gurevich rằng có hàng chục bức điện tín mang tên ông đã gửi đến Trung tâm, sau đó chúng đã đề nghị ông hợp tác. Gurevich đồng ý và bằng cách này ông đã cứu mạng không chỉ bản thân mà cả những điệp viên khác.
Về việc mạng lưới bị đổ bể, ông đã có thông báo về Trung tâm trong một bức điện đài được cẩn thận mã hóa một cách đặc biệt. Nhận thấy rằng mạng lưới đã tan rã, Moscow đã thay đổi “trò chơi điện tín”. Theo cách thức riêng biệt, Gurevich cũng thực hiện nước cờ của mình bên trong bức tường của Gestapo và vẫn tiếp tục truyền những thông tin quan trọng về Moscow, trong đó có cả danh sách điệp viên nằm vùng của phát xít Đức. Ông còn tuyển dụng được viên cố vấn hình sự Heinz Pannwitz, là người đã thực hiện các cuộc thẩm vấn. Tên này đã đồng ý giúp Gurevich được sống với hy vọng rằng trong trường hợp Đức thất bại thì sẽ được tha mạng.
Truyền thông tin mật từ biệt thự tại Brussel về Moscow.
Biến cố bất ngờ
A.Gurevich không chỉ cứu được mạng sống của mình và những người khác, mà ngay sau ngày thắng lợi liền bàn giao cho Moscow nhiều tài liệu mật của một tên tướng Đức. Đã xảy ra một điều không ngờ: ông không biết rằng Otto từ lâu đã ghen tỵ với mình, trong các cuộc thẩm vấn của NKVD (Bộ Nội vụ cũ), hắn đã đổ lỗi mọi thất bại lên đầu ông. Gurevich đã bị bắt ngay khi xuống máy bay và một năm sau, vào tháng 12-1946 đã bị kết án 20 năm tù "vì tội phản quốc". Sau 9 năm ông được ân xá và được thả, nhưng sau đó vẫn phải nếm trải những biến cố nghiệt ngã, nhiều lần bị bắt giữ, được tạm tha, mất quyền công dân.
Mãi đến năm 1990, A.Gurevich mới được biết rằng người vợ Margaret và con trai là Michel (được sinh ra trong nhà tù của Gestapo) vẫn còn sống. NKVD từng nói với ông rằng họ đã chết trong một trận bom. Chỉ đến năm 1991, Văn phòng Công tố mới thừa nhận rằng nhà tình báo A.Gurevich không phạm bất cứ tội danh nào. Ông được phục hồi danh dự và trả lại tên thật của mình. Song Anatoly Gurevich cũng không được Liên Xô trao bất cứ phần thưởng nào, không có lương hưu quân đội, không trợ cấp, mặc dù đã hai lần ông được đề nghị tặng thưởng huân chương khi hoạt động ở Tây Ban Nha, lần thứ hai - vì báo tin quân Đức tập trung lực lượng về hướng Capkaz.
Anatoly Markovich Gurevich đã qua đời vào năm 2009 ở tuổi 95 sau một thời gian dài bị bệnh.