Trong những năm 2000, Lực lượng Vũ trang Venezuela đã khởi động một quá trình hiện đại hóa quân đội thần tốc, từ huấn luyện đến trang bị, trong bối cảnh căng thẳng với Hoa Kỳ ngày một leo thang. Quá trình này đã giúp quốc gia Nam Mỹ nhanh chóng sở hữu lực lượng không quân và kho vũ khí phòng không mạnh nhất khu vực Mỹ Latinh.
Gần đây, năng lực tác chiến trên không của Venezuela lại càng được chú ý khi Mỹ gia tăng áp lực quân sự. Washington đã tăng cường đáng kể việc triển khai lực lượng tại vùng biển Caribe, bao gồm nhiều phi đội tiêm kích thế hệ thứ năm F-35, một hạm đội hải quân đáng kể với nhiều tàu khu trục và một tàu ngầm tấn công chạy bằng năng lượng hạt nhân. Trong kho vũ khí của Venezuela, có hai loại khí tài đặc biệt giúp năng lực phòng không của nước này trở nên nổi bật so với các quốc gia khác trong khu vực: đó là 4 phi đội tiêm kích hạng nặng tầm xa Su-30MK2 và nhiều tiểu đoàn hệ thống phòng không tầm xa S-300VM.
Tính cơ động và khả năng răn đe
Hệ thống S-300VM được đánh giá là cực kỳ phù hợp để tạo ra một hàng rào phòng thủ bất đối xứng trước một cuộc tấn công đường không quy mô lớn, và chính vì vậy, năng lực của nó ngày càng nhận được nhiều sự quan tâm.
Giữa lúc căng thẳng với Mỹ lên đến đỉnh điểm vào năm 2019, các hệ thống S-300VM đã được triển khai một cách công khai để bảo vệ thủ đô Caracas. Động thái này là nhằm đối phó với lo ngại rằng Mỹ có thể leo thang xung đột bằng các cuộc không kích hoặc tấn công tên lửa.
Khác với dòng S-300P, các hệ thống thuộc dòng S-300V được phát triển để hộ tống lực lượng mặt đất của quân đội Liên Xô và Nga, do đó đặc biệt chú trọng vào tính cơ động.
S-300VM sử dụng xe phóng bánh xích MT-T, cho phép hoạt động trên mọi địa hình dã chiến. Toàn bộ các thành phần của hệ thống, từ trung tâm chỉ huy, radar cho đến bệ phóng tên lửa, đều có khả năng tái triển khai trong vòng chưa đầy 10 phút. Điều này được cho là sẽ khiến chúng trở thành mục tiêu đặc biệt khó bị vô hiệu hóa, ngay cả đối với các khí tài áp chế phòng không tiên tiến với năng lực tình báo điện tử tinh vi nhất.
Sức mạnh công nghệ
Được đưa vào vận hành từ năm 2012, S-300VM có khả năng tấn công đồng thời 24 mục tiêu, phát hiện và tiêu diệt các mục tiêu có khả năng tàng hình ở tầm trung. Hệ thống này sử dụng các máy tính thế hệ mới cùng phương pháp xử lý dữ liệu được xem là hiện đại bậc nhất vào thời điểm đó.
So với các phiên bản tiền nhiệm trong dòng S-300V, hệ thống được trang bị radar và sở chỉ huy mới, các biện pháp đối phó tác chiến điện tử được cải tiến, cùng với các loại tên lửa mới giúp nâng tầm bắn lên tới 250km. Tên lửa của S-300VM có thể đạt tốc độ trên Mach 14, cho phép đánh chặn các mục tiêu siêu thanh, bao gồm cả tên lửa đạn đạo.
Thách thức và chiến lược "du kích"
Một ưu điểm khác của S-300VM là mức độ tự động hóa cao và yêu cầu bảo trì thấp, khiến việc vận hành trở nên tương đối đơn giản. Hệ thống được thiết kế với mục tiêu trọng tâm là phòng thủ trước các cuộc tấn công bằng tên lửa đạn đạo và tên lửa hành trình, và có thể đối phó đồng thời với cả hai loại mối đe dọa này.
Tuy nhiên, dù được kỳ vọng sẽ là một thách thức lớn đối với bất kỳ cuộc tấn công nào của Mỹ, một thiếu sót nghiêm trọng của Venezuela vẫn là quy mô hạn chế của kho vũ khí phòng không.
Các kế hoạch mua sắm thêm hệ thống phòng không và chiến đấu cơ đã bị cắt giảm sau khi cựu tổng thống Hugo Chavez qua đời vào năm 2013. Kết quả là các hệ thống S-300VM không được tích hợp trong một mạng lưới phòng không đa tầng, rộng lớn hơn với các hệ thống bổ trợ cao cấp tương tự như S-400, cũng như không có sự yểm trợ của số lượng lớn các tiêm kích hiện đại hơn (kế hoạch mua sắm Su-35 đã bị hủy bỏ).
Vì vậy, trong trường hợp một cuộc tấn công toàn diện xảy ra, các hệ thống này có nhiều khả năng sẽ được sử dụng cho các cuộc phục kích và tấn công theo kiểu "đánh nhanh rút gọn" nhắm vào các khí tài bay của Mỹ, tương tự như chiến thuật mà Nam Tư đã áp dụng để chống lại lực lượng không quân NATO vào năm 1999. Với số lượng ít ỏi trong biên chế, nếu không áp dụng chiến thuật này, chúng sẽ rất dễ bị áp đảo bởi một đối thủ vượt trội về số lượng và công nghệ.