Ngày 30/4, ông Obama tuyên bố sẽ tái cam kết đóng cửa nhà tù Guantanamo 11 năm tuổi, dù Quốc hội Mỹ phản đối quyết liệt.
Ngày 1/5, Bộ trưởng Ngoại giao Cuba Bruno Rodriguez yêu cầu Mỹ sớm đóng cửa Guantanamo tại căn cứ hải quân Mỹ và trả lại vùng đất khu vực nhà tù mà họ chiếm đóng trái phép cho Cuba. Ông Rodriguez khẳng định, các tù nhân ở Guantanamo thường bị tra tấn, không được xét xử một cách minh bạch.
Áp lực đóng cửa nhà tù tai tiếng ngày càng tăng khi 100 tù nhân biểu tình tuyệt thực từ tháng 2, khiến quản lý nhà tù phải dùng cách ép buộc họ ăn để giữ tính mạng những người yếu nhất.
Từ sự việc này, các nhóm nhân quyền một lần nữa cực lực lên án trại giam mở ra dưới thời Tổng thống George W. Bush năm 2002. Khi ông Obama nhậm chức năm 2009, khoảng 245 tù nhân đang bị giam tại Guantanamo. Con số này đến nay giảm xuống còn 166. Việc thả những tù nhân còn lại gặp nhiều khó khăn vì Quốc hội Mỹ quy định cấm đưa tù nhân vào lãnh thổ Mỹ.
Năm nay chưa có tù nhân nào được rời khỏi Guantanamo. Trong số những tù nhân này, chín người đã bị truy tố hoặc kết án, 24 người có thể sẽ bị truy tố, 47 người khó được thả vì quá nguy hiểm, nhưng sẽ không bị truy tố, và 86 nghi can đã được làm rõ là đủ điều kiện để được thả hoặc chuyển đi.
Ông Obama trách Quốc hội Mỹ can thiệp kế hoạch đóng cửa Guantanamo. Năm 2011, Quốc hội Mỹ cấm đưa tù nhân vào Mỹ, nói rằng Bộ Quốc phòng phải xác nhận nhiều yếu tố, như quốc gia nhận lại tù nhân không tài trợ cho khủng bố và phải có biện pháp để bảo đảm những cá nhân đó không đe dọa Mỹ.
Ông Wells Dixon, luật sư tại Trung tâm Quyền hiến pháp, một tổ chức ở thành phố New York đại diện cho khá nhiều tù nhân Guantanamo, nói rằng, Tổng thống Obama có thể yêu cầu Lầu Năm Góc xác nhận. Nhưng điều này có thể khiến Tổng thống phải mạo hiểm, nếu tù nhân Guantanamo sau này có hành động tấn công hoặc làm ảnh hưởng lợi ích của Mỹ.
Trong số 86 tù nhân đủ điều kiện được thả hoặc chuyển giao, 56 là người Yemen. Chính phủ Yemen nói rằng, họ muốn nhận lại công dân của mình và đang xây dựng cơ sở để cải tạo họ.
Quốc hội Mỹ cấm trả lại tù nhân về các nước có tình hình an ninh phức tạp. Nhưng Mỹ có thể tuyên bố Tổng thống Yemen Abd-Rabbu Mansour đã áp dụng các biện pháp thích hợp chống lại al-Qaeda và ổn định đất nước để có thể tiếp nhận tù nhân Yemen trở về.
Quá trình cho tù nhân Yemen hồi hương bị dừng năm 2010, sau khi một người đàn ông được lực lượng ở Yemen đào tạo đã cố đánh bom chiếc máy bay trên đường tới Mỹ năm 2009. Lựa chọn này cũng có nguy hiểm, vì những người Yemen hồi hương có thể tấn công Mỹ hoặc đe dọa lợi ích của Mỹ.
Nhờ tòa án can thiệp
Ông Dixon nói rằng, chính phủ Mỹ có thể xin lệnh của tòa án để thả tù nhân. Hai thành viên của cộng đồng Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ thiểu số ở Trung Quốc được tái định cư ở El Salvador hồi tháng 4/2012, bốn năm sau khi tòa án Washington kết luận không có cơ sở nào để buộc tội họ.
Mỹ đang cố gắng thương lượng trao đổi năm thủ lĩnh cấp cao của Taliban lấy trung sĩ Bowe Berghdal bị Taliban bắt giữ từ năm 2009.
Quá trình thương lượng đình trệ từ năm ngoái, nhưng Mỹ sẽ chịu áp lực phải trao trả tù nhân Afghanistan khi sứ mệnh của Mỹ ở Afghanistan chấm dứt vào năm 2014. Lựa chọn này phụ thuộc vào quan hệ với Afghanistan. Nhưng việc trả tù nhân Taliban cũng vấp phải sự phản đối kịch liệt từ nhiều nghị sĩ Mỹ.
Trở ngại pháp lý đối với vấn đề chuyển nhượng tù nhân sẽ kết thúc vào cuối năm tài khóa 2013, nên ông Obama có thể thúc giục Quốc hội Mỹ không tiếp tục áp dụng lệnh cấm đó.
Nếu không còn rào cản pháp lý, ông Obama có thể chuyển giao tù nhân Guantanamo cho các nước, cũng như đưa một số tù nhân về Mỹ để xét xử trong hệ thống tòa án của nước này. Tuy nhiên, nhiều đảng viên Cộng hòa và Dân chủ đều cho rằng lựa chọn này gây nguy hiểm cho an ninh Mỹ.
