Trang web của Trung tâm Vì an ninh hàng hải quốc tế (Mỹ) ngày 7-8 đã đăng bài viết với đầu đề “Tái cân bằng ở Thái Bình Dương với các đặc điểm Trung Quốc”.
Tác giả bài viết Justin Chock hiện là thực tập sinh tại Trung tâm Đông Tây ở Washington, D.C.
Biển Đông trở thành mục tiêu mới
Bài viết ghi nhận muốn biết các nhà lãnh đạo Trung Quốc đưa ra quyết định thế nào thì cần phải xem xét Sách trắng Quốc phòng năm 2015 của Trung Quốc.
Sách trắng Quốc phòng năm 2015 công bố hôm 26-5 dựa trên nền tảng các sách trắng quốc phòng trước đây, dù vậy có nhiều điểm khác biệt.
Sách trắng Quốc phòng năm 2015 có nhiều định hướng chỉ đạo khác Sách trắng Quốc phòng năm 2013.
Nếu tham khảo các sách trắng quốc phòng và so sánh với các sự kiện gần đây trong quan hệ Trung-Nhật, chúng ta có thể nhận thấy từ năm 2013, chiến lược quốc phòng của Trung Quốc có thay đổi.
Sách trắng Quốc phòng năm 2015 đã xác định biển Đông là vấn đề quan trọng trong khi Sách trắng Quốc phòng năm 2013 không nêu rõ.
Trong mục “Các vấn đề Nam Hải” (biển Đông), Sách trắng Quốc phòng năm 2015 xác định đã có nhiều thế lực can thiệp vào biển Đông.
Như vậy rõ ràng chiến lược quốc phòng mới của Trung Quốc đã chuyển hướng từ biển Hoa Đông sang biển Đông trong chính sách tái cân bằng Đông Nam Á-Thái Bình Dương tập trung vào “con đường tơ lụa trên biển”.
Vì sao Trung Quốc cấp tập xây đảo?
Các nhà quan sát tự hỏi vì sao các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc lại quyết định tiến hành các dự án cải tạo đất và xây đảo đầy khiêu khích.
Từ tháng 10-2013, chính quyền Trung Quốc dưới trào Chủ tịch Tập Cận Bình đã quyết định chạy đua hết tốc lực để cải tạo đất và xây đảo trên biển Đông.
Thời điểm bắt đầu cải tạo đất hàng loạt trùng hợp với thông báo của Trung Quốc về dự án “Một vành đai, một con đường” (tháng 9-2013) và thông báo về thiết lập “con đường tơ lụa trên biển” (tháng 10-2013).
Theo dự án đầy tham vọng của Trung Quốc, “con đường tơ lụa trên biển” xuất phát từ Tuyền Châu (tỉnh Phúc Kiến) ra Hải Nam tới eo biển Malacca (Malaysia) rồi qua Ấn Độ đến Kenya, chạy tiếp qua vùng Sừng châu Phi đến biển Đỏ vào Địa Trung Hải và cuối cùng dừng lại ở Ý.
Như vậy “con đường tơ lụa trên biển” sẽ chạy thẳng qua biển Đông.
Sách trắng Quốc phòng năm 2013 được công bố ngày 16-4-2013. Đến tháng 10-2013 Trung Quốc mới công bố dự án “con đường tơ lụa trên biển”. Điều này cho thấy “con đường tơ lụa trên biển” là chiến lược mới xác lập.
Trung Quốc xác định kế hoạch xây đảo nhân tạo trên biển Đông quan trọng ở chỗ sẽ bảo đảm an toàn cho các tuyến đường biển sau khi “con đường tơ lụa trên biển” hình thành.
Nếu so sánh các yếu tố thương mại và kinh tế, luồng hàng hóa qua biển Đông là yếu tố sống còn đối với kinh tế Trung Quốc.
Nếu không kiểm soát được luồng này, kinh tế Trung Quốc có thể bị tê liệt, tình hình chính trị Trung Quốc có thể bị đảo lộn. Vì lẽ đó, các đảo trên biển Đông sẽ trở thành tiền đồn giám sát hàng hải.
Chuyển hướng chiến lược sang biển Đông
Điều quan trọng không kém trong Sách trắng Quốc phòng năm 2015 là phần mới thêm vào.
Sách trắng Quốc phòng năm 2013 đã mô tả Nhật gây rối trong vấn đề quần đảo Senkaku/Điếu Ngư.
Thế nhưng không có chỗ nào trong Sách trắng Quốc phòng năm 2015 nêu cụ thể vấn đề tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư giữa Trung Quốc và Nhật.
Chỉ có một chỗ lưu ý đến chính sách xét lại của Nhật về quốc phòng và an ninh (ám chỉ các dự luật của Nhật cho phép lực lượng phòng vệ Nhật tham chiến ở nước ngoài).
Quyết định không nêu vấn đề tranh chấp quần đảo Senkaku/Điếu Ngư trong Sách trắng Quốc phòng năm 2015 mang ý nghĩa quan trọng.
Sự thay đổi này phản ánh đường lối của Trung Quốc là không vượt quá giới hạn với Nhật trên biển Hoa Đông.
Trung Quốc đánh giá vấn đề tranh chấp trên biển Hoa Đông đang bế tắc trong khi biển Đông còn tương đối tự do để thay đổi nguyên trạng.
Bởi thế Trung Quốc bắt đầu giảm tuần tra trên biển Hoa Đông từ tháng 10-2013 và song song theo đó bắt đầu gia tăng cải tạo đất trên biển Đông. Trung Quốc tỏ rõ thái độ không muốn đối phó với hai mặt trận cùng lúc.
Có nhiều lý do để Trung Quốc giảm căng thẳng với Nhật trên biển Hoa Đông và chuyển lực lượng sang biển Đông để bảo vệ “con đường tơ lụa trên biển” trong chính sách tái cân bằng Đông Nam Á-Thái Bình Dương.
Hoặc Trung Quốc cảm thấy đã đủ an ninh sau khi thiết lập vùng nhận dạng phòng không trên biển Hoa Đông vào tháng 11-2013.
Hoặc Trung Quốc dự tính quan hệ kinh tế Trung-Nhật ngày càng phụ thuộc nhau.
Cũng có thể Trung Quốc nhận thấy nếu cứ phát ngôn và hành động mạnh, Nhật sẽ trở thành mục tiêu an ninh chủ yếu của Trung Quốc.
Tác giả bài viết Justin Chock đã đưa ra giải pháp: Nếu Mỹ muốn đối phó với Trung Quốc, Mỹ cần bố trí lại quân lực trong khu vực, đồng thời bắt tay với các đồng minh ở Đông Nam Á và dọc “con đường tơ lụa trên biển”.
