SOHA NEWS
Sản xuất đèn lồng là nghề thủ công truyền thống lâu đời của Huế, trải qua nhiều thăng trầm của cuộc sống, nghề làm lồng đèn ở một số làng nghề tại nơi này đang dần mai một bởi các loại đèn hiện đại du nhập cũng như nhu cầu của người dân không nhiều.
Thế nhưng, đâu đó trong những con hẻm nhỏ của xóm làng, những người thợ vẫn từng ngày giữ gìn và bám trụ với nghề.
Cơ sở sản xuất đèn lồng của anh Nguyễn Ngọc Mẫn (SN 1973, trú tại 11/12 đường Phạm Tu, phường Hương Long, thành phố Huế) nằm tít sâu trong ngôi làng nhỏ cạnh sông Hương, trước khoảng sân rộng treo đủ loại đèn lồng nhiều màu sắc, phía trong anh Mẫn cùng vài người thợ đang ngồi cặm cụi làm việc.
Giữ nghề truyền thống của cha ông
Anh Mẫn được truyền cảm hứng khôi phục nghề bởi gia đình anh có nguồn gốc làm đèn truyền thống. Theo lời anh Mẫn kể, ông nội là nghệ nhân Nguyễn Ngọc Giao - người trực tiếp làm đèn lồng để đưa vào treo, trang trí trong Đại nội Huế từ thời nhà Nguyễn.
Tuy nhiên, nhiều năm sau khi cuộc sống thay đổi và dần hiện đại hơn, các loại đèn đặc trưng trong cung đình tuy vẫn được đặt hàng nhưng bị thu hẹp lại, còn ở đời thường kiểu đèn được người dân ưa chuộng như đèn bánh ú, đèn ông sao, đèn hoa sen… chỉ được sản xuất theo mùa.
Khi cuộc sống khó khăn, những người thợ theo ông của anh Mẫn học nghề dần bỏ việc chNghêuyển hướng khác kiếm kế sinh nhai, nghề làm đèn lồng xưa và đèn lồng trong cung đình dần ít được nhắc đến.
Từ những mẩu chuyện nhỏ được chắp vá khi nghe ba anh kể về thời hoàng kim của nghề làm đèn lồng, anh Mẫn đã gieo trong mình một hy vọng sẽ làm sống lại nghề truyền thống của gia đình.
Sau khi tốt nghiệp ngành Mỹ thuật tại TP HCM, năm 1999 anh Mẫn cùng gia đình quyết định quay về Huế để mở cơ sở sản xuất đèn lồng đặc trưng của cố đô và cung đình.
Việc đầu tiên anh Mẫn quay trở về nơi chôn rau cắt rốn đó là vào Đại nội Huế, tìm chiếc đèn lồng lục giác có họa tiết rồng đặt trong điện Thái Hòa do chính tay ông nội của anh dâng lên.
Anh Mẫn chia sẻ, ban đầu anh không thể tự làm lại chiếc đèn lồng xưa bởi thời điểm đó ở Huế rất ít người còn nắm giữ kỹ thuật uốn nắn thân tre, chọn gỗ để làm khung đèn lồng như trong Đại nội Huế.
Sau đó, anh bắt đầu tìm kiếm những người thợ từng là học trò của nghệ nhân Nguyễn Ngọc Giao nhưng không có kết quả. May mắn trong một lần dọn dẹp nhà cửa và sắp xếp lại đồ đạc của gia đình, anh tìm thấy một cuốn sổ tay của ông nội, trong đó có ghi chép, vẽ ra khá chi tiết các công đoạn làm đèn lồng xưa.
Dựa vào những ghi chép trong cuốn sổ này, sau một tháng vừa làm vừa sửa, chiếc đèn lồng lục giác đặc trưng cung đình Huế được hoàn thiện, một doanh nghiệp biết đến thông tin này đã tìm đến và mua lại chiếc đèn lồng lục giác hoạ tiết rồng với giá 25 triệu đồng. Chính số tiền này đã giúp anh Mẫn khởi nghiệp và "sống chết" với nghề cho đến hiện tại.
Anh Mẫn nhớ lại thời điểm cách đây gần 25 năm, những ngày đầu tập tễnh từng bước khôi phục và làm nghề, anh và người thân gặp không ít khó khăn trong việc xây dựng thương hiệu và tìm kiếm thị trường tiêu thụ.
Vì thế khi các mặt hàng đèn lồng đã hoàn thiện, anh Mẫn tìm đến đến những tiểu thương chuyên bán hàng lưu niệm để chào hàng và xin ký gửi, do chưa xây dựng được thương hiệu nên đơn hàng chỉ lẻ tẻ nhỏ giọt.
Đưa đèn lồng xuất ngoại
Tại Festival nghề truyền thống Huế 2013, anh Mẫn đại diện cơ sở của gia đình mang sản phẩm đèn lồng được chế tác kỳ công tham gia triển lãm và bắt đầu được người dân, du khách chú ý.
Cũng từ đây đèn lồng đặc trưng của cung đình Huế bắt đầu phổ biến hơn, lượng đơn đặt hàng cũng tăng lên đáng kể, từ nguồn thu nhập này anh và nhiều người thợ được tiếp thêm hy vọng và phát triển nghề.
Tuy nhiên, ngày đèn lồng do anh Mẫn làm ra chính thức "bay" sang nước ngoài phải kể đến một cột mốc đặc biệt, anh Mẫn kể: "Năm 2014, tôi đưa đèn lồng đi trưng bày tại một hội chợ ở Hà Nội, ở đó tôi giao lưu làm quen được một kiến trúc sư người Nhật, qua trao đổi, người bạn này đã đặt mấy trăm cái mang về Nhật để trang trí trong một số nhà hàng… Chính cơ duyên này đã đưa đèn lồng xuất ngoại".
Sau đơn hàng tại Nhật, qua một vài lời giới thiệu đèn lồng tại cơ sở của anh Mẫn bắt đầu tạo được thương hiệu riêng và dần có tệp khách hàng tại nước ngoài.
Để thu hút khách hàng và phát triển nghề, cơ sở đã nghiên cứu và chế tác ra nhiều mẫu mã dựa trên đèn lồng truyền thống. Anh Mẫn cho biết, gần 25 năm theo nghề hiện trong tay anh nắm giữ hơn 100 mẫu đèn lồng và duy trì khoảng vài chục loại đèn được ưa chuộng.
Anh Mẫn tâm sự, để duy trì và sống với nghề thì đèn lồng phải được cải cách, đưa những vật liệu chất lượng hơn thì mới chống chọi với thời tiết nắng gắt và mưa dầm tại Huế, hơn nữa thay đổi chất liệu sẽ giúp việc vận chuyển tránh bị hỏng hóc hư hại.
Tuy thay đổi để phù hợp với thời thế nhưng về bản chất một số loại đèn lồng đặc trưng vẫn được giữ lại vì đây là nghề truyền thống, phải ngữ nguyên giá trị cốt lõi ban đầu.
Các loại lồng đèn Phật Đản, đèn hoa sen, đèn bánh ú, đèn chậu, đèn trụ… vẫn giữ được nguyên vẹn kiểu dáng xưa nhưng vật liệu sẽ được thay thế từ khung tre, nứa sang dây thép, một số loại giấy bao bọc bên ngoài cũng thay đổi để phù hợp với thị hiếu và nhu cầu sử dụng. Ví dụ như đèn lồng dùng để treo và trang trí ở ngoài trời hay cầu đường thì phải đổi từ giấy sang vải để sử dụng lâu hơn. Anh Mẫn bộc bạch.
Nhiều mẫu mã đèn lồng được cải tiến nhưng anh Mẫn vẫn giữ được cái hồn của lồng đèn truyền thống xứ Huế. Có một số thời điểm lồng đèn xưa bị áp đảo bởi những loại đèn hiện đại và thời điểm sau dịch bệnh, cơ sở sản xuất của gia đình anh Mẫn bị chậm tiêu thụ bởi thị trường chưa nhộn nhịp. Tuy nhiên, anh Mẫn cùng những người thợ vẫn đang gìn giữ và cố gắng phát triển nghề.