SOHA NEWS
Người cổ đại có những kỹ thuật mà chúng ta thường không nghĩ đã từng tồn tại ở thế giới lúc bấy giờ. Kỹ thuật Yakhchal (nghĩa là hố đá) là một loại tủ lạnh cổ không dùng điện được xây dựng ở vùng sa mạc của Ba Tư (nay là Iran).
Sơ dồ cơ chế làm lạnh Yakhchal (Việt hóa: Cẩm Mai).
Kỹ thuật Yakhchal có chất làm mát và sở hữu hầu hết các yếu tố của tủ lạnh hiện đại. Nó cho thấy khả năng tìm giải pháp cho khó khăn của con người bằng bất kỳ vật liệu hoặc kỹ thuật có sẵn nào.
Các kỹ sư người Ba Tư đã phát minh ra tủ lạnh kiểu đó vào khoảng năm 400 trước CN, mặc dù có thể người ta đã làm từ trước đó.
Tủ lạnh Yakhchals khá đơn giản, người nghèo cũng có thể tự làm để dùng. Hầu hết chúng có cấu trúc mái vòm với một khoang hình vuông dưới lòng đất.
Sau khi đào khoang chứa và dựng mái vòm, họ trát loại vữa làm từ đất sét, cát, tro, lông dê và vôi được gọi là sarooj, để làm cho tủ lạnh không thấm nước.
Khoang thu gom nước cần đặt đủ độ sâu để giữ mát. Vật liệu làm tủ lạnh Yakhchal phải là chất cách nhiệt để giữ nhiệt.
Nhà lạnh Yakhchal trên sa mạc Dasht-e-Kavir ở Iran
Nước được đưa đến tủ lạnh Yakhchal bằng cách vận chuyển trực tiếp băng từ các ngọn núi gần đó hoặc chuyển nước qua đường ống dẫn dưới đất gọi là qanat.
Họ xây bức tường theo hướng đông-tây ở phía nam của tủ lạnh và nước sẽ được đưa vào Yakhchal từ phía bắc của bức tường, để giữ cho nước mát trong khoảng giữa ngày khi nó chảy vào Yakhchal.
Một thiết bị khác giữ cho tủ lạnh mát mẻ là loại thiết bị bắt gió cơ học, sẽ bắt khí lạnh và chuyển nó xuống khoang lạnh.
Khi không khí đi xuống sẽ được làm lạnh bằng băng cùng với không khí mát đi kèm với nước trong khoang lạnh.
Bên trong nhà lạnh.
Ngoài ra, thiết bị làm mát cơ học còn được dùng để làm không khí nóng bốc lên và không khí mát tràn vào thay thế. Thiết bị này vẫn được dùng ở nhiều thị trấn sa mạc ở Iran hiện nay.
Trong tủ lạnh Yakhchal, nước để qua đêm sẽ đóng băng. Quá trình này có thể diễn ra nhanh chóng khi có băng từ núi chuyển vào Yakhchal. Khi nước đã đóng băng, nó sẽ được cắt thành từng khối để dễ dàng chuyển ra khỏi Yakhchal để làm nước uống và cho mục đích khác.
Ngoài những điều thú vị mang ý nghĩa lịch sử, tủ lạnh Yakhchals cũng là một cách làm mát không tốn kém và bền vững cho người Iran và các cộng đồng Trung Á hiện đại khác để họ có tủ lạnh dùng mà không cần đến điện.
Nguồn bài và ảnh: Ancient Origíns