Nếu để ý một chút trong các cuộc trò chuyện hàng ngày, từ bàn cà phê, phòng họp cho đến comment trên mạng xã hội bạn sẽ thấy có một từ xuất hiện với tần suất ngày càng dày. Dày đến mức, chỉ cần nghe người đối diện lặp lại vài lần, ta gần như biết chắc: họ đang bí ý, bí lời, và không còn gì để nói cho ra hồn.
Ảnh minh hoạ Pinterest
Từ đó là: "kiểu".
"Kiểu là em thấy chuyện này… kiểu… cũng không hẳn đúng lắm."
"Anh nghĩ nó kiểu… sao sao á."
"Nói chung là kiểu… mọi thứ nó vậy đó."
Không phải ngẫu nhiên mà "kiểu" trở thành một trong những từ cửa miệng phổ biến nhất của người trẻ. Nó không sai về mặt ngữ pháp, cũng không phải từ thô tục. Nhưng càng dùng nhiều "kiểu", người nói càng để lộ trạng thái: đang lúng túng, mất kiểm soát câu chữ, và không đủ tự tin để khẳng định điều mình nói.
"Kiểu" - từ đệm của những lúc… không biết nói sao cho đúng
Trong ngôn ngữ học, "kiểu" vốn là một danh từ, dùng để chỉ dạng thức, phong cách, cách phân loại. Nhưng khi đi vào giao tiếp đời thường, nó nhanh chóng biến thành từ đệm – một dạng "chỗ trống" được lấp vào khi não chưa kịp xử lý ý tiếp theo.
Giống như "uh", "à", "ờ" - nhưng khác ở chỗ, "kiểu" nghe có vẻ… có nội dung, nên người nói thường dùng nó để che đi sự mơ hồ của mình.
Vấn đề là: người nghe không ngu.
Chỉ cần một câu có quá nhiều "kiểu", cảm giác lập tức xuất hiện: người nói đang nói cho xong, nói để né việc phải giải thích rõ ràng, hoặc tệ hơn là… chính họ cũng không hiểu điều mình đang nói.
Càng nói "kiểu", càng lộ ra mình không chắc
Điểm nguy hiểm nhất của từ "kiểu" không nằm ở bản thân nó, mà ở tín hiệu tâm lý mà nó phát ra.
Trong công việc, người nói "kiểu" nhiều thường bị đánh giá là thiếu chuẩn bị, thiếu logic. Trong tranh luận, "kiểu" là dấu hiệu của việc không có luận điểm rõ ràng. Trong giao tiếp xã hội, nó tạo cảm giác người nói không đủ bản lĩnh để chịu trách nhiệm cho quan điểm của mình.
Thay vì nói: "Tôi không đồng ý vì lý do A, B, C", người ta nói: "Em thấy kiểu… cái này không ổn lắm."
Nghe xong, người đối diện rất khó phản biện không phải vì lập luận quá cao siêu, mà vì… chẳng có lập luận nào để phản biện cả.
Vì sao "kiểu" lại lan rộng đến vậy?
"Kiểu" trở thành từ khóa của thời đại không phải ngẫu nhiên. Nó phản ánh đúng tâm thế của rất nhiều người trẻ hiện nay:
Sợ nói sai/ Sợ bị bắt lỗi/ Sợ bị phản bác/ Sợ phải chịu trách nhiệm cho ý kiến cá nhân
Thế nên người ta chọn nói vòng, nói mờ, nói "kiểu kiểu vậy đó" để chừa đường lui. Nếu bị hỏi sâu, có thể lảng sang chuyện khác. Nếu bị phản đối, có thể nói: "Ý em không phải vậy".
"Kiểu" vì thế trở thành cái phao an toàn của sự mơ hồ.
"Kiểu" không xấu, nhưng lạm dụng thì… hết cứu
Công bằng mà nói, "kiểu" không phải từ xấu. Nó vẫn cần thiết trong một số ngữ cảnh thân mật, trò chuyện đời thường, nơi không cần quá nghiêm ngặt về lập luận.
Nhưng khi:
Dùng "kiểu" thay cho suy nghĩ / Dùng "kiểu" thay cho quan điểm/ Dùng "kiểu" thay cho lập luận
Thì đó là lúc người nói đã hết phép thật sự.
Một câu nói càng nhiều "kiểu", càng ít thông tin. Càng nghe, người đối diện càng mệt. Và cuối cùng, thứ đọng lại không phải là nội dung, mà là cảm giác: "Người này nói nhiều nhưng không nói được gì."
Từ "kiểu" đến một vấn đề lớn hơn
Sự phổ biến của "kiểu" không chỉ là câu chuyện ngôn ngữ, mà là câu chuyện về khả năng tư duy và diễn đạt.
Khi con người quen với việc nói mơ hồ, họ cũng quen với việc suy nghĩ mơ hồ. Không rõ ràng trong lời nói sẽ dẫn đến không rõ ràng trong hành động, trong quyết định, trong lập trường sống.
Đó là lý do vì sao, càng trưởng thành, càng đi làm lâu, người ta càng ít dùng "kiểu". Không phải vì họ cao siêu hơn, mà vì họ hiểu: nói rõ ràng là một dạng trách nhiệm.
Có lẽ, điều đáng sợ không phải là nói "kiểu"
Mà là đến một lúc, mình không còn nói được gì ngoài "kiểu".
Khi đó, không chỉ là hết lời, mà là hết cả khả năng gọi tên suy nghĩ của chính mình.
Và trong một thế giới mà ai cũng phải lên tiếng – trong công việc, trong xã hội, trong các mối quan hệ – thì việc không nói được cho ra ý, đôi khi còn nguy hiểm hơn cả việc nói sai.