Phôi hợp kim titan tại nhà máy VSMPO-AVISMA ở Verkhnyaya Salda, Nga năm 2018. Ảnh: Bloomberg
"Trừng phạt Nga là trừng phạt chính chúng tôi"
Theo đánh giá dữ liệu xuất khẩu của Nga, các công ty phương Tây đã mua hàng trăm triệu USD kim loại titan từ một công ty Nga sau khi Moscow khởi xướng chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine.
Các nhà phân tích ngành công nghiệp và quốc phòng cho biết, titan rất quan trọng trong việc sản xuất cả máy bay thương mại và quân sự.
Các thương vụ này cho thấy phương Tây vẫn phụ thuộc vào Nga đối với một số sản phẩm nhất định.
William George, giám đốc nghiên cứu của ImportGenius, một công ty cung cấp dữ liệu thương mại, cho biết: "Nga có thể chặn dòng chảy của những nguyên liệu này và khiến các công ty có vai trò quan trọng trong lĩnh vực hàng không dân dụng và quốc phòng gặp khó khăn".
Sau hơn hai năm chiến tranh ở Ukraine, Nga tiếp tục xuất khẩu dầu và khí đốt đến Mỹ và các đồng minh, bên cạnh đó, các công ty Nga vẫn có thể bán mọi thứ từ kim cương đến uranium.
Công ty titan VSMPO-AVISMA hiện chưa bị Mỹ và Liên minh Châu Âu trừng phạt mặc dù thuộc sở hữu một phần của Rostec - tập đoàn quốc phòng Nga có hàng trăm công ty con và đang chịu cấm vận.
Theo dữ liệu xuất khẩu, khoảng 15.000 tấn titan trị giá 370 triệu USD đã được VSMPO xuất khẩu vào năm 2022, phần lớn trong số đó được gửi đến các quốc gia phương Tây ủng hộ Ukraine. Đức, Pháp, Mỹ và Anh là những nước đứng đầu danh sách.
Ukraine là quốc gia duy nhất đặt công ty Nga này vào danh sách trừng phạt.
Vào tháng 9 năm ngoái, Bộ Thương mại Mỹ đã áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với VSMPO, tuyên bố rằng công ty "trực tiếp tham gia sản xuất và sản xuất các sản phẩm titan và kim loại cho quân đội và các cơ quan an ninh của Nga". Tuy nhiên, những biện pháp kiểm soát đó cấm xuất khẩu hàng hóa cho công ty ở Nga, chứ không cấm đưa mặt hàng titan sang Mỹ.
Giám đốc điều hành Airbus Guillaume Faury nói với các phóng viên vào tháng 6/2022: "Chúng tôi nghĩ rằng việc cấm nhập khẩu titan từ Nga sẽ là trừng phạt chính chúng tôi".
Titan Nga vào các nước phương Tây qua lỗ hổng nào?
Sau khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra từ tháng 4/2022, các công ty phương Tây bắt đầu cắt đứt quan hệ với VSMPO. Đáng kể nhất, liên doanh Ural Boeing Manufacturing giữa Boeing và VSMPO đã bị hủy bỏ vào cùng năm. Boeing tuyên bố họ hiện "chủ yếu tìm kiếm nguồn cung titan ở Mỹ".
Tuy nhiên, các nhà cung cấp lớn cho Boeing vẫn được cho phép tiếp tục mua titan của Nga.
Safran, công ty hàng không vũ trụ của Pháp chuyên sản xuất động cơ và thiết bị hạ cánh cho các công ty hàng không vũ trụ, bao gồm cả Boeing, đã ghi nhận lượng nhập khẩu từ VSMPO tăng vào năm 2022, đạt hơn 20 triệu USD so với 8,6 triệu USD của năm trước.
Các giám đốc điều hành của Rolls-Royce, công ty của Anh sản xuất động cơ cho cả Airbus và Boeing, cho biết vào mùa xuân năm 2022 rằng họ sẽ ngừng mua titan của Nga. Dữ liệu thương mại cho thấy rằng hoạt động nhập khẩu từ VSMPO tiếp tục diễn ra trong suốt năm 2022, tăng từ 5 triệu USD vào năm 2021 lên 6,7 triệu USD vào năm 2022, trong đó các đơn giao hàng của VSMPO được chuyển cho Rolls-Royce gần đây nhất là vào tháng 4/2023.
Trong khi đó, theo cơ sở dữ liệu xuất khẩu, titan của Nga được cung cấp cho Airbus đã tăng lên ít nhất 24 triệu USD vào năm 2022, mức cao nhất trong dữ liệu hiện có đối với bất kỳ công ty châu Âu hoặc Mỹ nào và tăng 940% từ con số của chính Airbus vào năm trước đó.
Airbus cho biết vào tháng 12/2022 rằng họ sẽ dần giảm phụ thuộc vào titan của Nga trong vòng vài tháng; Tuy nhiên theo dữ liệu có sẵn của năm ngoái, có vẻ như họ vẫn nhập khẩu hàng từ công ty Nga cho đến ít nhất là tháng 11/2023.
Tầm quan trọng của titan đến từ nhiều yếu tố. Với tính chất cứng như thép nhưng nhẹ hơn 45%, kim loại này cũng có khả năng chịu nhiệt và ăn mòn cao hơn, đồng thời có thể được sử dụng trong nhiều sản phẩm từ sơn cho đến cấy ghép cơ thể. Ứng dụng hiện đại quan trọng nhất của nó là trong ngành hàng không vũ trụ, với xu hướng sản xuất những chiếc máy bay ngày càng nhẹ hơn.
Theo quy định được gọi là Sửa đổi kim loại đặc biệt, Bộ Quốc phòng Mỹ được yêu cầu cung cấp titan và hợp kim titan từ các nguồn của Mỹ hoặc các quốc gia đủ tiêu chuẩn khác - thường là các thành viên NATO hoặc các đồng minh khác của Mỹ.
Nhưng các quy tắc rất phức tạp. Jeff Green, nhà vận động hành lang và cựu nhân viên của Ủy ban Dịch vụ Vũ trang Hạ viện Mỹ, chỉ ra rằng các công ty thương mại được phép mua kim loại từ những quốc gia không đủ tiêu chuẩn để sử dụng cho những mặt hàng có công dụng kép, miễn là họ cũng mua một tỷ lệ nhất định kim loại được Mỹ sản xuất.
Jeff Green chỉ ra kẽ hở là Nga có thể chuyển hàng qua các quốc gia đối tác. Ông nói: "Hiện tại có một lỗ hổng quan trọng".