Ngày 15/5, Thủy quân lục chiến Mỹ được lệnh giải thoát tàu SS Mayaguez. Kết quả 15 lính Mỹ chết trong những cuộc đấu súng, 3 người bị Khmer Đỏ hành quyết, 23 người khác chết vì rơi trực thăng, không kể 50 người bị thương. Họ là những người Mỹ cuối cùng chết trong cuộc chiến Việt Nam...
Bài 1: Vụ bắt giữ tàu SS Mayaguez
Bị bắt cóc
Hạ thủy tháng 4/1944, SS Mayaguez thoạt đầu là tàu chở hàng rời, mang tên SS White Falcon, trực thuộc Ủy ban Hàng hải Mỹ. Sau Thế chiến II, nó đổi tên thành US Santa Eliana và được hoán cải thành tàu chở container với sức chứa 383 chiếc dưới hầm và 94 chiếc trên boong.
Năm 1964, một lần nữa nó lại được đổi tên thành SS Sea và cuối cùng - năm 1965 - nó mang tên SS Mayaguez, làm nhiệm vụ hợp đồng vận chuyển cho Chính phủ Mỹ.
Ngày 15/4/1975 - nửa tháng trước ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng - tàu SS Mayaguez cập bến Bạch Đằng với 170 container hàng hóa, chủ yếu là hàng viện trợ cho chính quyền Sài Gòn. Trong 10 ngày tiếp theo, nó dỡ hàng xuống rồi chất lên 77 container hồ sơ, máy móc, thiết bị của Đại sứ quán Mỹ tại Sài Gòn với số tiền bảo hiểm lên đến 5 triệu USD.
Ngày 25/4, tàu SS Mayaguez cùng thủy thủ đoàn 38 người rời bến Bạch Đằng đi Hong Kong dưới sự chỉ huy của thuyền trưởng Charles T. Miller. Trên tàu, ngoài 77 container của Đại sứ quán Mỹ thì còn có 90 container rỗng. Trước khi tàu xuất bến, thuyền trưởng Miller nhận từ Đại sứ quán một phong bì dán kín với lời dặn “chỉ được mở ra trong trường hợp khẩn cấp đặc biệt”.
Sau 14 ngày ở Hong Kong để lấy thêm hàng, sáng 9/5/1975, tàu SS Mayaguez nhổ neo đi cảng Sattahip, Thái Lan. Trưa 12/5, nó vào vịnh Thái Lan, chạy cách đảo Poulo Wai, Campuchia 6 hải lý (11km).
Trước đó, lúc chiếm được Phnom Penh, Campuchia ngày 17/4/1975, Khmer Đỏ tuyên bố chủ quyền của họ trên mặt nước quanh các hòn đảo là 12 hải lý mặc dù theo Công ước quốc tế về luật biển, các đảo như quần đảo Poulo Wai nằm trên các tuyến hàng hải quốc tế thì vùng lãnh hải của nó chỉ là 3 hải lý (4,6km) mà thôi.
Tàu SS Mayaguez bị hai thuyền cao tốc của Khmer Đỏ kèm chặt.
Bất chấp, Khmer Đỏ vẫn cương quyết hành xử theo luật của riêng mình. Ngày 2/5, hải quân Khmer Đỏ bắt 7 tàu đánh cá Thái Lan, ngày 4/5, thuyền cao tốc vũ trang của Khmer Đỏ đuổi bắt một tàu hàng Hàn Quốc, ngày 7/5, họ bắt giữ một tàu buôn mang cờ Panama rồi thẩm vấn thủy thủ đoàn trong suốt 35 tiếng, đồng thời bắn vào một tàu Thụy Điển.
Tất cả những việc này đều không có sự cảnh báo trước cho các tổ chức hàng hải thế giới nên tàu bè di chuyển trong vùng biển vịnh Thái Lan không kịp thay đổi lộ trình.
Trở lại với chiếc SS Mayaguez, 14 giờ 18 phút ngày 12/5/1975, từ phòng điều khiển, thuyền trưởng Miller nhìn thấy một thuyền cao tốc PCF treo cờ Campuchia Dân chủ lao về phía mình ở khoảng cách 1,5km.
Chưa kịp phản ứng thì chiếc PCF đã bắn một phát đạn đại bác không giật 76mm vào mũi tàu. Tiếp theo, một PCF khác xuất hiện ở mạn phải, bồi thêm một loạt đại liên 12,8mm.
Ra lệnh cho phòng máy giảm tốc độ về 0, thuyền trưởng Miller một mặt phát tín hiệu cấp cứu theo quy ước quốc tế “mayday”, mặt khác dùng loa phóng thanh liên lạc với những người trên thuyền PCF nhưng thay vì trả lời, hai chiếc PCF áp sát tàu SS Mayaguez. Một lính Khmer Đỏ đứng trước mũi thuyền, tay cầm khẩu súng phóng lựu B-41, vẫy tay ra dấu cho tàu SS Mayaguez phải hạ thang dây xuống.
Vài phút sau đó, 9 lính Khmer Đỏ lên tàu SS Mayaguez. Bằng thứ tiếng Anh “giả cầy”, chỉ huy nhóm Khmer Đỏ là Sa Mean ra lệnh cho thuyền trưởng Miller đưa tàu về cảng Ream thuộc địa phận tỉnh Kampong Som.
Làm như không hiểu, thuyền trưởng Miller cho Sa Mean biết hệ thống radar trên tàu ông bị trục trặc nên ông không thể xác định chắc chắn chiếc SS Mayaguez đang ở vị trí nào, cũng như lại càng không biết SS Mayaguez đã xâm phạm lãnh hải Campuchia Dân chủ.
Vài phút nữa trôi qua, sau khi liên lạc với cấp chỉ huy, Sa Mean lại ra lệnh cho tàu SS Mayaguez phải đi về tỉnh Kampong Som. Giữa trưa ngày 13/5, SS Mayaguez thả neo ở đảo Koh Tang, cách Kampong Som 30 hải lý. Tiếp theo, Sa Mean dùng bộ đàm gọi một số tàu đánh cá ở Kampong Som ra tàu SS Mayaguez để đưa 39 thành viên thủy thủ đoàn về trại giam.
Thời điểm này, hải quân Mỹ đã nhận được tín hiệu cấp cứu của chiếc SS Mayaguez. Một máy bay trinh sát P3-Orion, Mỹ, cất cánh từ sân bay Utapao, Thái Lan lập tức lên đường tìm kiếm. Hình ảnh do P3-Orion gửi về cho thấy SS Mayaguez bị kèm chặt bởi 2 thuyền cao tốc treo cờ Campuchia Dân chủ nên hải quân Mỹ khẳng định SS Mayaguez đã bị Khmer Đỏ bắt.
Để cứu tàu và thủy thủ đoàn, họ điều động 2 máy bay phản lực cường kích Phantom F4, 1 phản lực tiêm kích F111-A, 2 phản lực cường kích A-7D Corsairs cùng 1 máy bay vận tải vũ trang AC-130 từ căn cứ Utapao, Thái Lan đến vùng biển Koh Tang, Campuchia.
15 giờ 54 phút ngày 13/5, các phi công phát hiện SS Mayaguez thả neo cạnh đảo Koh Tang với phần mũi tàu vẫn đang bốc khói. Xung quanh nó là mấy thuyền đánh cá bằng gỗ cùng 2 chiếc PCF nên họ không hiểu chuyện gì đang xảy ra. 2 chiếc cường kích A-7D Corsairs chúi xuống, bắn vài loạt đạn cảnh cáo xung quanh chiếc SS Mayaguez thì bất ngờ nhìn thấy nhiều người Mỹ trên boong tàu qua cách ăn mặc của họ.
Tin tức do quan sát viên trên chiếc AC-130 báo về đã khiến Bộ Tư lệnh Hải quân Mỹ ở Thái Bình Dương tin rằng thủy thủ đoàn của SS Mayaguez có thể sẽ bị giam giữ trên đảo Koh Tang. Vì vậy, chỉ huy hải quân ra lệnh cho máy bay không được bắn nhằm bảo vệ an toàn tính mạng con tin, đề phòng trường hợp Khmer Đỏ giết họ để trả đũa.
19 giờ, khi những máy bay Mỹ đã rút hết, cầm đầu nhóm Khmer Đỏ bắt giữ tàu SS Mayaguez là Sa Mean ra lệnh cho thủy thủ đoàn 39 người xuống 4 ghe đánh cá rồi nổ máy hướng về Kampong Som. Tuy nhiên khi đến Kampong Som, vì sợ người Mỹ ném bom nên chỉ huy Khmer Đỏ ở đây từ chối tiếp nhận tù nhân.
Cuối cùng, Sa Mean chuyển họ đến đảo Koh Rong rồi giam họ ở đó. Các cuộc hỏi cung liên tiếp trong 2 ngày đã khiến Khmer Đỏ tin rằng SS Mayaguez chỉ là một tàu dân sự, chở hàng thuê chứ không phải là “tàu do thám của CIA” như cáo buộc ban đầu.
Trước đó, trong lúc hỗn loạn, thuyền trưởng Miller đã kịp hủy chiếc phong bì của Đại sứ quán Mỹ ở Sài Gòn mà ông chưa kịp mở ra dù đã lâm vào tình huống đặc biệt khẩn cấp.
Việc khám xét một số container do Khmer Đỏ tiến hành đã chứng minh lời khai của thuyền trưởng Miller và thủy thủ đoàn là thật bởi lẽ lính Khmer Đỏ không hề biết những khối sắt thép lằng nhằng trong container là những cụm linh kiện tháo rời từ máy tính IBM, đặt tại Đại sứ quán Mỹ ở Sài Gòn (năm 1975, một máy tính IBM dùng trong quân sự có thể chất đầy 1 căn phòng rộng 6m, dài 10m), mà Khmer Đỏ tin rằng nó là thiết bị của một... nhà máy dệt!
Kế hoạch giải cứu
Tại Mỹ, 7 giờ 40 phút sáng ngày 12/5 (giờ Mỹ), Tổng thống Ford được thông báo về việc Khmer Đỏ bắt tàu SS Mayaguez.
Nửa tiếng sau, Bộ Quốc phòng Mỹ cũng nhận được tin này. 10 giờ, Hội đồng An ninh quốc gia Mỹ bao gồm Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao, Cơ quan tình báo quốc phòng DIA, Cơ quan Tình báo trung ương CIA, tình báo Hải quân, tình báo Không quân, tình báo Lục quân tiến hành họp khẩn cấp.
Trong cuộc họp, Tổng thống Ford đặt câu hỏi rằng liệu hành động của Khmer Đỏ có vi phạm luật pháp quốc tế về giao thông trên biển hay không? Câu trả lời mà ông nhận được từ tất cả các bên là “có”.
Tổng thống Ford chủ trì phiên họp Hội đồng An ninh quốc gia về vụ tàu SS Mayaguez.
Đầu giờ chiều ngày 12/5, Bộ Ngoại giao Mỹ gửi công hàm đến Đại sứ quán Trung Quốc ở Washington, đề nghị Bắc Kinh gây sức ép, buộc Phnompenh trả tự do cho tàu SS Mayaguez cùng tất cả thủy thủ đoàn, đồng thời nhờ nơi này chuyển giúp một công hàm cho phía Campuchia dân chủ, yêu cầu Phnom Penh lập tức phóng thích tàu Mayaguez. Tuy nhiên, cả hai công hàm đều không nhận được sự hồi đáp.
Sáng 13-5, Tổng thống Ford tiếp tục triệu tập Hội đồng An ninh quốc gia, yêu cầu báo cáo tình hình tàu SS Mayaguez và 39 thành viên thủy thủ đoàn.
Tuy nhiên, do không có thông tin tình báo vì khi chiếm được Phnompenh, Khmer Đỏ đã ra lệnh cho tất cả các cơ quan ngoại giao nước ngoài phải ra đi ngay lập tức, cũng như việc xua đuổi tất cả người dân ra khỏi các thành phố lớn như Phnompenh, Battambang, Siem Reap... đã khiến mạng lưới điệp viên do CIA và một số quốc gia khác cài cắm bị tan vỡ hoàn toàn.
Hội đồng An ninh quốc gia chỉ biết rằng 39 người Mỹ hiện đang bị giam trên đảo Koh Tang trong lúc thực tế thì họ bị giam ở đảo Koh Rong, cách đó 12 hải lý.
Đến chiều 13/5, lại có một buổi họp. Do bị ám ảnh bởi vụ tàu USS Peublo bị CHDCND Triều Tiên bắt giữ năm 1968, thành viên thủy thủ đoàn bị giam suốt 11 tháng nên lần này Tổng thống Ford và các cố vấn của ông quyết định dùng vũ lực để giải cứu tàu SS Mayaguez.
Kế hoạch đặt ra là máy bay trực thăng sẽ đưa một nhóm thủy quân lục chiến từ Thái Lan đổ bộ lên đảo Koh Tang, giải phóng tù nhân trong lúc không quân sẽ ném bom Kampong Som nhằm ngăn chặn mọi cuộc phản kích của Khmer Đỏ. Nếu chiếm được tàu SS Mayaguez mà động cơ và hệ thống điều khiển không còn hoạt động được nữa thì nhóm giải cứu sẽ cho nổ tung, phá hủy toàn bộ con tàu.
Cuộc tấn công giải cứu được chỉ huy bởi Trung tướng John J. Burns, Tư lệnh binh chủng thủy quân lục chiến. Thành phần chủ lực là 1 đại đội thuộc Sư đoàn 3 thủy quân lục chiến, trú đóng ở Philippines gồm 100 quân, 1 đại đội thuộc Sư đoàn thủy quân lục chiến 21 ở Okinawa, Nhật Bản, cùng với 100 quân làm nhiệm vụ dự bị.
Vận chuyển họ đến đảo Koh Tang là 8 máy bay trực thăng MH-53. Về phía không quân thuộc hải quân, họ tung vào trận 24 chiếc AD-7, 17 chiếc AC-130, 4 chiếc trinh sát vũ trang OV-10.
Bên cạnh đó, nhóm giải cứu còn được sự yểm trợ của chiến hạm USS Coral Sea, 2 tàu khu trục USS Henry Holt và USS Henr B. Wilson. Ngoài ra còn có 75 người tình nguyện thuộc Lực lượng đặc nhiệm hải quân (SEAL), hỗ trợ thủy quân lục chiến nếu việc chiếm lại tàu SS Mayaguez gặp phải sự kháng cự mạnh của Khmer Đỏ.
Sáng 14/5, Tổng tham mưu trưởng quân đội Mỹ gửi mật lệnh cho Đô đốc Gayler, Tư lệnh Hạm đội Thái Bình Dương và Tư lệnh Tập đoàn không quân chiến lược số 7, hướng dẫn việc chiếm lại tàu SS Mayaguez.
Theo mật lệnh này, đầu tiên máy bay B-52 sẽ ném bom cảng Kampong Som và sân bay Ream rồi tiếp theo, máy bay AD-7 oanh kích các mục tiêu còn sót lại. Sau đó, các tàu khu trục sẽ bắn phá vành đai phòng thủ quanh đảo để trực thăng chở lính thủy tiến vào.
Tuy nhiên, do không biết tù nhân tàu SS Mayaguez hiện vẫn còn ở đảo Koh Tang hay đã được đưa về Kampong Som nên Đô đốc Gayler đề nghị chỉ cần dùng trực thăng thả thủy quân lục chiến xuống đảo dưới sự yểm trợ của máy bay AD-7 và AC-130, nhằm tránh cái mà ông gọi là “tổn thất ngoài dự kiến”...
(Còn tiếp)