Cuộc chiến thuế quan của Mỹ và Trung Quốc đã được đẩy lên nấc mới khi hai bên vừa có động thái trả đũa quyết liệt trong 2 ngày cuối tuần. Chúng ta hãy điểm qua các sự kiện chính trong cuộc chiến thuế quan giữa hai nước để xem ông chủ Nhà Trắng đã chủ động và chơi sát ván đến thế nào.
Giai đoạn đấu khẩu
Ngày 22.3.2018, Tổng thống Donald Trump đã ký một bản ghi nhớ theo Mục 301 của Đạo luật Thương mại năm 1974, chỉ đạo Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) áp dụng mức thuế 50 tỉ USD hàng hóa Trung Quốc. Trong một tuyên bố chính thức, theo yêu cầu của phần này, ông Trump nói rằng các mức thuế được đề xuất là "một phản ứng đối với các hoạt động thương mại không công bằng của Trung Quốc trong những năm qua", bao gồm cả hành vi ăn cắp sở hữu trí tuệ của Mỹ.
Ngày 2.4 năm ngoái, Bộ Thương mại Trung Quốc đã dọa lại Mỹ bằng việc áp đặt thuế đối với 128 sản phẩm của Mỹ bao gồm phế liệu nhôm, máy bay, ô tô, sản phẩm thịt lợn và đậu nành (có thuế suất 25%), cũng như trái cây, hạt và ống thép (15%).
Ngay hôm sau, Mỹ đáp trả khi công bố danh sách hơn 1.300 mặt hàng nhập khẩu của Trung Quốc trị giá 50 tỉ USD phải chịu thuế bao gồm chi tiết máy bay, pin, TV màn hình phẳng, thiết bị y tế, vệ tinh và vũ khí.
Ngày 29.5 năm ngoái, Nhà Trắng tuyên bố sẽ áp đặt mức thuế 25% trên 50 tỉ USD hàng hóa của Trung Quốc với "công nghệ quan trọng trong công nghiệp"; danh sách đầy đủ các sản phẩm bị ảnh hưởng sẽ được công bố trước ngày 15.6 và mức thuế sẽ được thực hiện "ngay sau đó".
Giai đoạn khai chiến
Sau nhiều đòn dọa nạt, đến ngày 15.6, ông Trump tuyên bố Mỹ sẽ áp đặt mức thuế 25% trên 50 tỉ USD xuất khẩu của Trung Quốc. 34 tỉ USD sẽ bắt đầu vào ngày 6.7, với thêm 16 tỉ USD sẽ áp sau đó. Lập tức Bộ Thương mại Trung Quốc cáo buộc Mỹ khơi mào chiến thương mại và nói rằng Trung Quốc sẽ đáp trả tương tự với mức thuế tương tự đối với hàng nhập khẩu của Mỹ, bắt đầu từ ngày 6.7. Sau đó, Trung Quốc cũng áp thuế với khối lượng hàng hóa Mỹ tương đương. Vào thượng tuần tháng 7 năm ngoái, hai bên đánh thuế qua lại 34 tỉ USD hàng hóa của nhau, chiếm 0,1% giao dịch toàn cầu.
Ngày 8.8.2018. Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ đã công bố danh mục 279 loại hàng hóa Trung Quốc, trị giá 16 tỉ USD, phải chịu mức thuế 25% kể từ ngày 23.8.2018. Đáp lại, Trung Quốc áp thuế 25% đối với 16 tỉ USD hàng nhập khẩu từ Mỹ cũng vào ngày 23.8.2018. Như vậy vào hạ tuần tháng 8, hai bên đánh thuế qua lại 50 tỉ USD hàng hóa của nhau.
Ngày 17.9. 2018. Mỹ tuyên bố sẽ áp mức thuế 10% đối với hàng hóa trị giá 200 tỉ USD của Trung Quốc bắt đầu vào ngày 24.9.2018 và tăng lên 25% vào cuối năm 2018. Đồng thời, Mỹ cũng đe dọa sẽ áp thuế quan tiếp đối với khối hàng 267 tỉ USD nếu Trung Quốc trả đũa.
Trung Quốc phớt lờ lời đe dọa này. Ngày 18.9, Trung Quốc tuyên bố sẵn sàng trả đũa bằng việc mức thuế 10% đối với 60 tỉ USD hàng nhập khẩu của Mỹ, tức là áp thuế với hầu hết các sản phẩm Mỹ vào Trung Quốc.
Đầu tháng 12 năm ngoái, hai bên có dấu hiệu hưu chiến khi việc tăng thuế (nâng thuế từ 10% lên 25% với hàng hóa trị giá 200 tỉ USD của Trung Quốc) theo kế hoạch đã bị hoãn lại. Nhà Trắng tuyên bố rằng cả hai bên sẽ đàm phán với điều kiện "Nếu trong 90 ngày, các bên không thể đạt được thỏa thuận, mức thuế 10% sẽ được tăng lên 25% (với hàng hóa trị giá 200 tỉ USD của Trung Quốc)". Văn phòng đại diện thương mại Mỹ xác nhận thời hạn chót để tìm kiếm thỏa thuận là ngày 1.3.2019.
Chiến sự leo thang
Sau ngày 1.3, Tổng thống Mỹ không đề cập nhiều chuyện thuế quan khiến nhiều người nghĩ rằng ông không dám đấu lại với Trung Quốc. Nhưng đến ngày 5.5, ông Donald Trump tuyên bố rằng mức thuế 10% trước đây đánh vào 200 tỉ đô la hàng hóa Trung Quốc sẽ được tăng lên 25% vào ngày 10.5 (chưa tính đến 50 tỉ USD chịu thuế 25% trước đó).
Lần này, Trung Quốc có vẻ bất ngờ và khá bối rối. Vì vậy, mãi đến 1.6, Trung Quốc mới trả đũa bằng việc tăng thuế từ 10% lên 25% đối với hàng hóa trị giá 60 tỉ USD của Mỹ. Lúc này, Trung Quốc có vẻ đã chơi hết bài vì họ chỉ nắm được con tin là 110 tỉ USD hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ trong khi quân bài trong tay ông Trump còn khá nhiều.
Ngày 1.8, tổng thống Trump cho biết chính quyền của ông sẽ đánh thuế 10% đối với 300 tỉ USD hàng hóa còn lại của Trung Quốc bắt đầu từ ngày 1.9 tới đây, không kể với 250 tỉ USD đã chịu thuế 25%. Điều đó sẽ đồng nghĩa là gần như tất cả các sản phẩm còn lại mà Mỹ chưa áp dụng thuế quan sẽ phải chịu thuế, hay nói cách khác là không còn tồn tại thương mại tự do giữa hai nước ở bất kỳ lĩnh vực nào.
Trung Quốc hết bài vì đã áp hết thuế với hàng Mỹ nên chơi chiêu khác là giảm giá trị đồng nhân dân tệ để trả đũa Mỹ (theo lời của Thống đốc Ngân hàng Trung ương Trung Quốc Dịch Cương). Ngày 5.8, Trung Quốc tuyên bố không nhập nông sản Mỹ trị giá 20 tỉ USD mỗi năm.
Ngày 13.8, ông Trump có vẻ xuống nước tạo cơ hội cho Trung Quốc xuống nước theo. Tổng thống Mỹ bất ngờ rút lại mức thuế mới dự định áp dụng đối với nhiều mặt hàng Trung Quốc, bao gồm cả điện thoại di động, máy tính xách tay và đồ chơi, cho đến tận giữa tháng 12.
Theo Chad Bown, một thành viên cao cấp tại Viện Kinh tế quốc tế Peterson phân tích, tại thời điểm ấy, khoảng 112 tỉ USD hàng hóa Trung Quốc vẫn sẽ bị áp mức thuế 10% vào ngày 1.9,. Ông Bown cũng ước tính 160 tỉ USD hàng hóa khác sẽ phải chịu thuế vào ngày 15.12. Như vậy, chỉ khoảng gần 30 tỉ USD hàng hóa (chiếm 10%) được gạt ra ngoài danh sách đánh thuế trong đợt điều chỉnh mà thôi. Tuy vậy, nó cũng là động thái xuống nước của Mỹ để Trung Quốc “biết điều” hơn.
Ngày 23.8 hôm qua, Bộ Tài chính Trung Quốc tuyên bố sẽ áp dụng mức thuế bổ sung 5% hoặc 10% đối với 75 tỉ USD hàng nhập khẩu của Mỹ bắt đầu từ ngày 1.9. Thực ra thì Trung Quốc đã áp thuế hết với 110 tỉ USD hàng Mỹ rồi nên đợt thuế bổ sung này có thể khiến 75 tỉ USD hàng Mỹ bị thuế từ 25% lên thành 30% hay 35%.
Ngay lập tức, Tổng thống Mỹ tuyên bố vào 4h sáng nay 24.8 (theo giờ Hà Nội): Bắt đầu từ ngày 1.10, có 250 tỉ USD hàng hóa và sản phẩm từ Trung Quốc, hiện đang bị đánh thuế ở mức 25%, sẽ bị đánh thuế ở mức 30%. Ngoài ra, 300 tỉ USD còn lại của hàng hóa và sản phẩm từ Trung Quốc, đã bị đánh thuế từ ngày 1.9 ở mức 10%, giờ sẽ bị đánh thuế ở mức 15%.