Có người nói: Tuổi thơ may mắn chữa lành vết thương cả đời, nhưng tuổi thơ bất hạnh phải mất cả đời mới chữa lành được.
Một chuyên gia tâm lý trẻ em cũng chia sẻ: Chúng tôi đã thảo luận về nhiều vấn đề nuôi dạy con cái trong nhiều năm, và nhiều câu chuyện bi kịch ở tuổi trưởng thành, nhìn lại, đều liên quan đến những trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu. Vì vậy, nhiều người mong muốn bản thân hoặc con cái có được một tuổi thơ hạnh phúc, thậm chí là hoàn hảo.
Tuy nhiên, thực tế có thể dội một "gáo nước lạnh" vào chúng ta.
Bởi vì một tuổi thơ tưởng chừng hoàn hảo có thể cũng độc hại như một tuổi thơ không trọn vẹn trên con đường trưởng thành của trẻ. Đây là một viên kẹo độc được bọc trong một chiếc áo khoác lộng lẫy, không dễ để phát hiện.
1. Quá bảo vệ, trẻ không biết "hạnh phúc" là gì
Cách đây nhiều năm, Southern Metropolis Daily đã đăng lại một bài viết từ tờ The Atlantic Monthly của nhà tâm lý học nổi tiếng người Mỹ Lori Gottlieb. Trong bài báo có nhắc đến một "bệnh nhân đặc biệt".
Đó là một cô gái ở độ tuổi 20, không chỉ có ngoại hình ưa nhìn mà còn có khí chất tốt. Điều khiến Lori ngạc nhiên hơn nữa là cô đã có một tuổi thơ và một gia đình hoàn hảo. Cô có cha mẹ chăm sóc chu đáo, anh chị em yêu thương nhau, có những người bạn tốt mà cô có thể tâm sự, học vấn tốt, công việc tử tế, sức khỏe tốt... và cô sống trong một ngôi nhà lớn.
Nhưng cô lại cảm thấy mình "tồi tệ lắm" vì cuộc đời và trái tim luôn trống rỗng, như có một lỗ hổng.
Thời gian trôi qua, Lori thậm chí còn phát hiện ra rằng có rất nhiều bệnh nhân có triệu chứng tương tự như cô gái này. Trong mắt người thường, cuộc sống của họ thật không thể chê vào đâu được, đặc biệt là cha mẹ, những người "cha mẹ kiểu mẫu":
Cho trẻ tự do khám phá và khuyến khích trẻ làm những gì trẻ muốn; Chăm sóc trẻ em, đưa đón trẻ đi học hàng ngày và giúp làm bài tập về nhà; Khi phát hiện trẻ bị bắt nạt hoặc cần giúp đỡ sẽ kịp thời giúp đỡ; Rất ủng hộ sở thích và sở thích của trẻ, đồng thời cho phép trẻ bỏ cuộc; Khi trẻ làm sai điều gì đó, trẻ sẽ dùng những cuộc trò chuyện chân thành thay vì những hình thức đánh đập, trừng phạt đơn giản, thô bạo...
Dù vậy, khi còn nhỏ, họ vẫn cảm thấy không vui. Một lý do rất quan trọng là từ nhỏ họ đã được bố mẹ bảo vệ rất chu đáo.
Paul Bonn, bác sĩ tâm thần tại Đại học California, cho biết: Anh đã chứng kiến quá nhiều bậc cha mẹ sợ con mình bị ngược đãi, đau đớn nên tìm mọi cách để bảo vệ, bao bọc con thật chặt. Ví dụ phổ biến nhất là nếu trẻ bị ngã, cha mẹ sẽ bế trẻ lên trước khi trẻ bắt đầu khóc, an ủi hoặc chuyển hướng sự chú ý để trẻ tránh được cảm giác đau đớn khi bị ngã.
Nhưng điều này không giúp ích gì cho đứa trẻ. Bởi thế giới không phải là môi trường chân không, sớm hay muộn, trẻ em sẽ rời xa cha mẹ và một mình đối mặt với mọi thứ bên ngoài. Ở đó có niềm vui và nỗi đau.
Nếu cha mẹ lọc bỏ hết những nỗi đau của con cái thời thơ ấu, khi chúng lớn lên và một ngày nào đó bất ngờ phải đối mặt với những nỗi đau, chúng sẽ suy sụp vì không thể chịu đựng được.
Mục đích ban đầu của cha mẹ là muốn con cái khỏi đau khổ nhưng cuối cùng lại khiến con cái đau khổ hơn. Điều tồi tệ hơn là vì chưa bao giờ phải đối mặt với những thất bại và đau đớn nên những đứa trẻ này sẽ bất lực và hoảng sợ, theo thời gian, thậm chí có thể bị trầm cảm.
Một đứa trẻ lớn lên trong sự bao bọc quá mức sẽ giống như một món đồ sứ tinh xảo. Nó có vẻ hoàn hảo nhưng lại không thể chịu được dù chỉ một va chạm nhỏ nhất.
Là cha mẹ, điều chúng ta phải làm không bao giờ là giúp con mình loại bỏ mọi trở ngại trên con đường trưởng thành của chúng mà là chuẩn bị cho chúng đối mặt với khó khăn một cách độc lập.
2. Tôn trọng quá mức, nuôi con thành đứa trẻ ích kỷ, tư lợi
Chúng ta thường nói rằng cha mẹ tốt hoàn toàn tôn trọng sở thích và mong muốn của con cái. Nhưng sự "tôn trọng" quá mức có thể biến thành sự phục tùng.
Từng có một bộ phim tài liệu kể về câu chuyện nuôi dạy con cái của một số gia đình người Anh. Những gia đình này có nhiều đặc điểm chung, trong đó nổi bật nhất là cha mẹ sẽ nghe theo yêu cầu của con cái ngay cả khi gặp khó khăn.
Một ngày nọ, cô bé 11 tuổi nói với mẹ rằng mình muốn nuôi một chú ngựa con. Người mẹ biết rất rõ việc nuôi ngựa không chỉ phiền phức mà quan trọng nhất là sẽ làm tăng chi phí của gia đình lên rất nhiều. Nhưng vì con gái thích nên cuối cùng bà cũng đồng ý.
Một bé gái 12 tuổi sở hữu nhiều chiếc túi hàng hiệu, trong đó chiếc đắt nhất lên tới 3.000 bảng Anh. Khi hỏi người mẹ, bà cho biết thực ra gia đình vẫn còn nợ phải trả nhưng vì con gái thích nên vẫn mua. Trong phim tài liệu cũng có một cô gái "cuồng giày". Cô ấy có một bộ sưu tập giày rực rỡ và đôi nào cũng đắt tiền. Bạn có thể cho rằng gia đình cô gái rất giàu có nhưng thực tế là mẹ cô đã làm ba công việc và gánh nợ để mua tất cả những thứ này cho con gái.
Những bậc cha mẹ này dù nợ nần chồng chất vẫn muốn thỏa mãn con cái, tất cả chỉ vì một chữ: "Yêu". Nhưng điều họ không biết là yêu trẻ không có nghĩa là phải vâng lời chúng.
Suy cho cùng, sự "tôn trọng" quá mức và sự chiều chuộng vô nguyên tắc không gì khác hơn là sự thỏa hiệp mù quáng. Điều đáng sợ hơn nữa là những đứa trẻ được nuông chiều không biết ơn, mà sẽ ngày càng ích kỷ, đòi hỏi.
Cũng giống như cô gái trong phim tài liệu, khi biết mẹ đang gặp khủng hoảng tài chính vì mua cho mình túi xách và giày, cô không hề cảm thấy tội lỗi hay suy ngẫm mà thay vào đó tự hào nói: "Đây đều là lựa chọn của mẹ, tôi không ép buộc".
Triết gia Rousseau từng nói: "Bạn có biết làm cách nào để chắc chắn con mình trở thành người bất hạnh không? Đó là phải vâng lời chúng".
Là cha mẹ, chúng ta phải tôn trọng sở thích và mong muốn của con mình, nhưng cũng phải có lập trường và biết đúng sai. Bởi vì mù quáng ném tiền vào người khác không phải là làm giàu, chiều chuộng một cách mù quáng không phải là yêu thương. Chúng sẽ chỉ khiến đứa trẻ trở nên kiêu ngạo và độc đoán, coi thường sự đóng góp của người khác.
Khen ngợi quá mức, để trẻ rơi vào cái bẫy "cuộc sống hoàn hảo"
Trong quá trình nuôi dạy con, nhiều bậc cha mẹ không tránh khỏi một cạm bẫy lớn đó là khen ngợi quá mức. Chúng ta luôn vỗ tay khen ngợi các "lần đầu tiên": Lần đầu tiên con biết bò, lần đầu tiên đi, lần đầu buộc dây giày và mặc quần áo, lần đầu đến trường một mình. Những khuyến khích này là bình thường và đáng giá.
Nhưng chúng ta phải thừa nhận rằng đôi khi, lời khen của mình có phần cố ý, xuất phát từ nỗi sợ con mình sẽ thất bại, thụt lùi.
Joan Tuvenzi, giáo sư tâm lý học tại Đại học bang San Diego, tin rằng: Nhiều đứa trẻ có tuổi thơ hạnh phúc nhưng khi lớn lên lại luôn gặp rắc rối, bất mãn với cuộc sống. Điều này liên quan nhiều đến sự khen ngợi quá mức từ cha mẹ.
Cha mẹ hằng ngày nói với con rằng con giỏi, tài giỏi, thậm chí biến nhược điểm thành ưu điểm để con tự tin. Đúng như cô gái đã đề cập lúc đầu (cảm thấy trống rỗng trong cuộc sống), cô từng nói trong buổi trị liệu rằng cô cảm thấy mình không tốt như bố mẹ đã nói.
Khi còn đi học, cô biết mình học không giỏi Toán nhưng bố mẹ cô lại nói khác.
Họ nói với con: Chỉ là con có phương pháp học khác với các bạn cùng lớp, chỉ cần tìm được phương pháp học phù hợp với mình là có thể tiến bộ. Vì vậy, cha mẹ đã thuê gia sư và cố gắng hết sức để cải thiện điểm Toán của con gái. Mặc dù nó có một số tác dụng nhưng trong thâm tâm đứa trẻ biết rằng môn Toán của mình không giỏi bằng các bạn cùng lớp. Nhưng mỗi lần cô gái nói điều này, bố mẹ cô đều phủ nhận.
Thậm chí không phải môn Toán mà là bất cứ thứ gì, chỉ cần một cô gái cảm thấy mình thua kém người khác, bố mẹ cô ấy sẽ nói: "Không, không phải vậy, con xuất sắc!". Cha mẹ đều có ý tốt và không muốn con gái mình mất tự tin nhưng cô gái nói: Nếu bố mẹ cô làm như vậy, điều đó sẽ chỉ khiến cô cảm thấy trong gia đình này, cô không thể làm điều gì tệ hơn những người khác, chỉ có thể làm tốt hơn.
Nhiều bậc cha mẹ cũng như cha mẹ của các bé gái, ban đầu muốn con tự tin hơn khi đối mặt với mọi việc thông qua khen ngợi, động viên nhưng không ngờ rằng điều đó sẽ khiến con mình dễ bị tổn thương hơn. Họ tô điểm những "khuyết điểm" và để trẻ sống trong sự tự tin "giả tạo";
Hậu quả của việc mù quáng làm điều này là khi trẻ em tin vào câu chuyện cổ tích đẹp đẽ được dệt nên và rời xa sự che chở của cha mẹ, chúng sẽ bị thực tế trước mắt đè bẹp. Mọi lời khen ngợi trong quá khứ sẽ khiến họ rơi vào tình trạng thiếu tự tin sâu sắc.
Việc trẻ hiểu càng sớm càng tốt rằng "bên ngoài thế giới luôn có người giỏi hơn con ở một khía cạnh nào đó, nhưng con cũng có những ưu điểm của riêng mình".
Một nền giáo dục thực sự tốt không phải là để trẻ thoát khỏi thất bại mà là cùng chúng đối mặt, giúp trẻ xây dựng "khả năng miễn dịch" trước những thất bại và ngày càng trở nên mạnh mẽ hơn.
Sự tự tin không bao giờ đến từ việc "hoàn hảo" khi mọi thứ diễn ra tốt đẹp và luôn thành công, mà đến từ việc sẵn sàng nỗ lực hết mình để đạt được một kết quả xứng đáng ngay cả khi nó không tốt. "Câu chuyện cổ tích" do cha mẹ bịa ra không thể tạo ra một đứa trẻ thực sự tự tin mà sẽ chỉ nuôi dạy một đứa trẻ tự phụ và không thể chấp nhận thua cuộc.