Từ nhiều năm nay, nghệ thuật xếp đá thăng bằng đã trở thành trào lưu thu hút sự chú ý của nhiều người, đặc biệt là các nghệ sĩ trẻ thích trải nghiệm, hòa mình với thiên nhiên và làm đẹp cho đời. Người ta bỏ lại sau lưng những ồn ào náo nhiệt, về với núi rừng, sông suối để "làm bạn" với những hòn đá, giúp bản thân thoát khỏi những bộn bề lo toan, tĩnh tâm mà sống. Một trào lưu tốt đẹp như vậy thì có gì mà nguy với hại? Ấy thế mà nếu các nhà khoa học không lên tiếng, khéo chẳng ai nghĩ đến...
Nghệ thuật "chơi đá" tuyệt đỉnh
Michael Grab được xem là nghệ sĩ và nhiếp ảnh gia sáng tạo ra nghệ thuật xếp đá thăng bằng (rock balancing) vào năm 2008 trong chuyến đi khám phá, thăm thú cảnh quan ở dòng sông Boulder Creek, Colorado (Mỹ). Sau đó, anh đã đặt những viên gạch nền móng đầu tiên cho bộ môn nghệ thuật đỉnh cao này.
Nghệ thuật xếp đá thăng bằng thường được gọi vui bằng cái tên "chơi đá" là việc sắp xếp những hòn đá vô tri vô giác trong tự nhiên lên nhau cân bằng, phi thường tới ngưỡng nghệ thuật. Cái khó ở đây là những hòn đá xếp lên nhau không vuông, không đều như gạch xây nhà, và người nghệ sĩ không được sử dụng bất cứ dụng cụ gì như đục, đẽo, dao, băng keo… mà chỉ được sử dụng tay không.
Nhiều người yêu thích “chơi đá" vì phía sau môn nghệ thuật này là hành trình đi tìm sự cân bằng trong cuộc sống, trong thiên nhiên. Để cân bằng và xếp chúng lên nhau, người nghệ sĩ không chỉ có bàn tay khéo léo mà còn cần tâm hồn đồng điệu với thiên nhiên.
Michael Grab từng chia sẻ: "Điều quyết định căn bản bạn có xếp đá thăng bằng thành công hay không, đó là bạn hiểu chúng rõ tới mức nào. Mỗi viên đá, hòn đá đều có nguồn gốc, chủng loại và cấu trúc hoàn toàn khác nhau. Chỉ khi làm chủ được đá, bạn mới có thể hô biến chúng thành nghệ thuật".
Nghệ sĩ này cho hay, về mặt vật lý học, bề mặt đá không bao giờ bằng phẳng mà thay vào đó là những lỗ từ nhỏ li ti tới rất lớn. Mỗi lỗ ấy có thể gọi là một “tripod” - chiếc kiềng ba chân - giúp đá đứng thẳng theo mọi góc độ.
Khi xếp đá, nghệ sĩ bằng cảm nhận và sự tinh tế tìm ra được “tripod” ấy và mọi chuyện sau đó sẽ vô cùng đơn giản. Theo Michael Grab, càng “chơi đá", anh càng cảm thấy thư giãn và đến gần hơn với sự tĩnh tâm, cân bằng trong chính con người mình.
Tất nhiên những chồng đá xếp lên nhau như thế không tránh được những tác động ngoại lực như gió, bão, mưa lớn. Vậy mà có đôi lúc, Michael trở lại nơi mình từng xếp đá, tác phẩm của anh vẫn vẹn nguyên ở đó như thể điều kỳ diệu không thể nào lý giải được.
Tại sao "chơi đá" lại trở thành mối nguy hại?
Sau khi nghệ thuật xếp đá thăng bằng trở thành trào lưu, người ta dễ dàng tìm thấy hình ảnh những chồng đá thăng bằng ấy trên các nền tảng mạng xã hội bằng cách tìm kiếm những dòng hastag như #rockstacks hoặc #stonestacks...
Dân du lịch, dân ưa khám phá mạo hiểm, dân thích xê dịch thi nhau học nghệ thuật này và đi đến đâu cũng "chơi đá" rồi chụp ảnh đăng lên mạng xã hội và khiến nhiều người ngưỡng mộ vì "giỏi quá", "khéo tay quá", "nghệ thuật thế", "sao lại làm được như vậy?"... Thế là mọi người thi nhau nhặt đá sỏi ở bất kỳ đâu họ tiện tay để xếp đá và ít ai biết rằng đằng sau trào lưu tưởng như vô hại này lại là một sự thật vô cùng đen tối, theo nghiên cứu từ các nhà khoa học từ Úc.
Nhà sinh thái học Nick Clemann từ Viện khoa học môi trường Arthur Rylah (Úc) trả lời báo chí rằng: "Thực sự đây là một hiện tượng trên toàn cầu, bất kỳ nơi nào có nhiều đá, người ta lại nhặt chúng để xếp thăng bằng. Năm 2019, chúng tôi bắt đầu tìm hiểu về môi trường sống của một số loài vật đang nguy cấp tại những khu vực này. Và kết quả thì thật đáng báo động. Dù ở bãi biển, vùng sông suối, sa mạc hay bất kỳ nơi đâu, khi mọi người thay đổi vị trí và cách sắp xếp của những tảng đá thì thứ ảnh hưởng không chỉ là đá thôi đâu. Bên dưới những tảng đá, hòn sỏi vô tri ấy thực chất là môi trường sống của vô số sinh vật. Và khi bạn xáo trộn nó chỉ để thỏa mãn thú vui của mình, bạn đã khiến sinh vật ấy, thậm chí là cả giống loài ấy gặp nguy hiểm".
Ông Clemann nói: "Mọi người không nhận ra rằng việc di chuyển các tảng đá để chụp ảnh, hoặc thứ mà họ coi là 'nghệ thuật', sẽ phá hủy môi trường sống của nhiều loài sinh vật nhỏ bé. Đối với một số loài như thằn lằn, rắn và ếch, đá là nơi trú ẩn duy nhất của chúng khỏi những kẻ săn mồi và thời tiết, và khi đá bị dịch chuyển, những con vật này bị ép ra ngoài và dễ dàng bị tiêu diệt".
Clemann lấy ví dụ về loài thằn lằn Guthega Skink, chúng lấy những tảng đá nhỏ làm thuộc địa, và việc xếp lại đá khiến thuộc địa ấy bị xáo trộn, thậm chí là phá hủy hoàn toàn.
Tờ The Weekly Advertiser của Úc từng bình luận rằng: "Rock-stacking (nghệ thuật xếp đá thăng bằng) là "hành vi phá hoại". Một xu hướng truyền thông xã hội với hơn 60.000 bài đăng liên quan trên nền tảng chia sẻ hình ảnh Instagram đang bị cho là một hình thức phá hoại môi trường vì tác động của nó đối với động vật hoang dã bản địa".
"Việc xếp chồng đá có thể gây hiệu ứng hết sức không tốt cho hệ sinh thái của sông và suối - thứ vốn khá nhạy cảm với sự thay đổi" - website của Hiệp hội sông ngòi Ausable giải thích.
"Lấy đá dưới sông sẽ gây xáo trộn nghiêm trọng hệ thống sinh thái dành cho cá và các loài thủy sinh. Rất nhiều loài cá đẻ trứng dưới các kẽ đá, và việc dời dá đi sẽ làm thay đổi dòng chảy, khiến trứng bị cuốn trôi rồi làm mồi cho các loài khác".
"Khi bạn nhặt một hòn đá lên, hãy nghĩ tới khả năng là bạn đang lật nóc nhà của một con tôm hùm đất, hoặc làm xáo động ổ trứng cá hồi vốn đang dần khan hiếm. Chẳng khác nào đang yên đang lành bạn đến tháo cửa, dỡ nhà người ta", Randall Bonner chia sẻ trên website Wide Open Spaces.
Nói tóm lại, việc xếp đá rồi chụp ảnh chẳng có mục đích gì xấu nhưng có lẽ mọi người cần xem xét lại. Bởi tích tiểu thành đại, góp gió thành bão, bạn cho rằng một vài tảng đá, viên sỏi chẳng làm nên trò trống gì nhưng ai cũng làm như bạn thì vấn đề hoàn toàn khác. Đừng lấy lý do hòa mình với thiên nhiên mà lại vô tình bóp chết thiên nhiên, bạn nhé!