Cuộc điện đàm của Putin
Chính phủ của Tổng thống Bashar al-Assad đang giành được ưu thế ở Syria, đều đặn chiếm lại những khu vực từng nằm dưới quyền kiểm soát của phe nổi dậy. Tình thế này có thể sẽ dẫn tới một cái kết cho cuộc xung đột nóng bỏng ở Trung Đông nhưng cũng có thể làm bùng phát một cuộc đối đầu mới, nguy hiểm hơn.
Chìa khóa để ngăn cản cuộc nội chiến Syria rơi vào một giai đoạn hỗn loạn và chết chóc hơn nằm trong tay Nga. Moscow bắt đầu hiện diện quân sự tại Syria vào tháng 9/2015 và bước đi này đã giúp Nga tiếp cận không phận của Syria, đồng thời ngồi vào một trong những vị trí quyết định về mặt chính trị.
Để hiểu được tình hình tại Syria nguy hiểm tới mức nào, ta hãy nhìn vào bản đồ Syria:
Ở phía Tây Bắc, tại tỉnh Idlib, "khu vực giảm căng thẳng" do quân đội Thổ Nhĩ Kỳ giám sát vẫn còn hạn chế. Chính phủ của ông Assad muốn đẩy người Thổ Nhĩ Kỳ, cũng như các phần tử thánh chiến và quân nổi dậy ra ngoài.
Ở phía Đông Bắc, người Kurd đã thiết lập một hình thức tự trị, dẫn đầu bởi các phiến quân Y.P.G (Đơn vị Bảo vệ Nhân dân người Kurd), một đồng minh của Mỹ trong cuộc chiến chống IS. Tuy nhiên, nhóm này là một nhánh của Đảng Công nhân Kurd P.K.K (một nhóm vũ trang ở Thổ Nhĩ Kỳ), nằm trong tầm ngắm của quân đội Thổ Nhĩ Kỳ.
Xa hơn về phía Đông, những tàn dư của IS vẫn cố bám trụ ở sa mạc gần biên giới Iraq.
Nguy hiểm lớn nhất hiện nằm ở phía Nam, dọc theo đường giới tuyến đình chiến giữa Israel và Syria. Những cuộc tấn công qua lại giữa Israel và Iran đã làm gia tăng nguy cơ leo thang căng thẳng.
Hồi tháng 2, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã gọi cho Thủ tướng Israel Netanyahu và cuộc điện đàm ấy đã khiến Israel hoãn các cuộc không kích nhằm vào các mục tiêu Iran, chính phủ Syria sau khi một máy bay người lái của Iran xâm nhập không phận Israel.
Gần đây, Israel đã lợi dụng sự bất mãn của cộng đồng quốc tế liên quan tới vụ tấn công nghi là sử dụng vũ khí hóa học để thực hiện loạt không kích thứ hai, khiến 10 binh lính Iran thiệt mạng tại một căn cứ không quân của Syria. Iran đã thề trả đũa và chắc chắn sẽ thực hiện điều đó vào thời điểm mà nước này lựa chọn.
"Trò chơi" này có thể dễ dàng vượt khỏi vòng kiểm soát.
Sân bay T-4 của Syria sau khi bị tấn công. Ảnh: GGMap
Như những gì ông Putin đã làm được với cuộc điện đàm hồi tháng 2, Nga đang ở vị trí lý tưởng để ngăn cản một cuộc chiến toàn diện giữa Israel và Iran tại Syria hoang tàn.
Khác với Mỹ, Moscow có mối quan hệ chặt chẽ với gần như tất cả các bên, cả Tel Aviv lẫn Tehran, cả Damascus lẫn Ankara, chưa kể tới lợi ích to lớn hơn cả là bảo vệ những thành tựu của chính mình.
Tuy nhiên, Nga có thể và sẵn sàng giữ vai trò này không?
Cách tốt nhất để ngăn cản một cuộc đối đầu giữa Iran (cùng Hezbollah) và Israel là thiết lập một kênh liên lạc trực tiếp giữa tất cả các bên và Kremlin, cũng như quân đội Nga.
Không rõ liệu Washington và các đồng minh phương Tây có ủng hộ một nỗ lực hòa giải của Nga hay không. Họ nên làm như vậy.
Ngay cả Israel cũng đang trông vào Nga để kiềm chế Iran và Hezbollah ở Syria, hoặc ít nhất là ngăn họ chuyển các lực lượng tấn công tới cao nguyên Golan. Mỹ, vốn đã lùi bước khỏi nỗ lực can thiệp ngoại giao trong cuộc chiến Syria, nên chấp nhận, thậm chí khích lệ vai trò hòa giải của Nga.
Mỹ còn có thể làm gì?
Trong vòng 3 năm qua, Mỹ đã dần hạn chế, chỉ còn giữ vai trò trên điều hướng một chút. Điều này được thể hiện qua cuộc không kích mà nước này thực hiện cùng Anh, Pháp nhằm đáp trả cuộc tấn công được cho là sử dụng vũ khí hóa học. Dù được tính toán nhưng các cuộc tấn công có vẻ không thu được nhiều kết quả.
Các cuộc tấn công chỉ mang ý nghĩa biểu tượng. Sau đó, Mỹ có thể đưa ra các yêu cầu cụ thể bằng việc đe dọa tiếp tục tấn công. Mỹ, với lực lượng quân sự đáng gờm của mình, vẫn có khả năng định hình chiến trường Syria nhưng sẽ cần kết hợp giữa đe dọa sử dụng vũ lực và ngoại giao.
Dù vậy, Nước Mỹ cũng vẫn có vai trò quan trọng trong việc ngăn cản tình hình xuống dốc.
Mối quan hệ giữa Nga và Mỹ có thể sẽ trở nên tồi tệ hơn nhưng có vẻ cả hai nước đều không muốn một khu vực bất ổn trở nên mất kiểm soát với những hậu quả không thể lường trước nổi. Điều này cho thấy một khả năng hợp tác trên 2 mặt trận, dù mong manh.
Thứ nhất là hạ nhiệt xung đột Syria. Khả năng thiết lập một chế độ chính trị liên quan tới phe đối lập là không còn, nhưng Nga vẫn cần một mức độ ổn định để có thể tuyên bố chiến thắng và rút bớt quân.
Đây là lý do vì sao Moscow thay thế tiến trình hòa bình Geneva yếu ớt do Liên Hợp Quốc dẫn đầu bằng những cuộc đàm phán mà nước này khởi xướng hồi đầu năm ngoái tại Astana, Kazakhstan cùng Iran và Thổ Nhĩ Kỳ.
Điểm yếu của ông Assad và nhu cầu ổn định của Nga có thể tạo đòn bẩy cho Mỹ và châu Âu, hoặc thông qua các quỹ tái thiết và bình ổn mà Nga và Iran còn thiếu hoặc đóng vai trò điều hướng.
Lĩnh vực thứ hai khả dĩ cho việc hợp tác là giảm căng thẳng giữa Israel và Iran. Ở đây, chính quyền Trump có thể hỗ trợ vai trò điều hòa do Nga dẫn đầu nhưng việc này có thể sẽ đòi hỏi Mỹ không chỉ hợp tác chủ động với Moscow mà còn phải cùng nhau tiếp cận đồng minh Iran của Syria theo một hướng khác.
Nếu Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân như nước này đang định làm thì Mỹ sẽ đặt chính mình vào con đường đối đầu quân sự với Iran.
Nhưng nếu chính quyền ông Trump theo đuổi một hướng đi giống với Iran và bắt đầu đàm phán nghiêm túc với các lãnh đạo Iran thì có thể việc này sẽ giúp giảm thiểu căng thẳng ở Trung Đông. Đây không phải một con đường dễ đi cho một chính quyền vốn đang không có chiến lược và được lãnh đạo bởi một vị Tổng thống thất thường.
* Trên đây là phần lược dịch bài viết của chuyên gia Joost Hiltermann, giám đốc chương trình Trung Đông - Bắc Phi của Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế đăng trên New York Times.
Ông Netanyahu tiết lộ số tài liệu tình báo về chương trình hạt nhân Iran.