Lệnh di chuyển được phát ra trên radio vào rạng sáng ngày 6/8. Serhiy – binh nhì thuộc Lữ đoàn 80 Ukraine – là một trong những người đầu tiên lao ra từ nơi ẩn núp trong rừng. Vào thời điểm đơn vị anh ta vượt biên vào Nga dưới sự yểm trợ của hỏa lực xe tăng, vùng biên giới với tỉnh Kursk (Nga) đã bị phá hủy phần lớn.
"Các chỉ huy của chúng tôi không tiếc một viên đạn pháo nào" – Serhiy nói qua điện thoại với phóng viên của tờ Economist (Anh) từ bên trong tỉnh Kursk.
Để đánh giá tính chất bất ngờ, cũng như triển vọng của cuộc đột kích do Ukraine phát động nhằm vào Kursk, Economist cho biết, họ đã phỏng vấn những người lính trực tiếp tham gia mặt trận này và các nguồn tin nắm rõ tiến trình ra quyết định của Tướng Oleksandr Syrsky – Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang Ukraine.
Thời điểm tuyệt vọng, phương thức tuyệt vọng
Theo Economist, kế hoạch tấn công xuyên biên giới vào Nga không xuất phát từ "một tâm thế vui vẻ". Vào đầu tháng 7, Tướng Syrsky – Tổng tư lệnh mới được bổ nhiệm của Ukraine đã chịu nhiều áp lực, phải vật lộn với "di sản không mấy lý tưởng" của người tiền nhiệm Valery Zaluzhny.
Bên cạnh đó, ban lãnh đạo quân đội bất đồng quan điểm với Tổng thống Volodymyr Zelensky về các chính sách huy động, dẫn tới tình trạng thiếu hụt nhân lực đáng kể.
Tướng Oleksandr Syrsky bí mật lên kế hoạch tấn công Kursk giữa lúc có tin đồn sắp bị sa thải. Ảnh: aljazeera
Tại Mỹ, Quốc hội trì hoãn việc viện trợ cho Kiev. Trong khi đó, Avdiivka – thành trì của Ukraine ở phía bắc Donetsk – thất thủ. Các tuyến đầu ở khu vực Donetsk đang sụp đổ, đặc biệt là trung tâm hậu cần Pokrovsk.
Thời điểm này cũng là lúc xuất hiện thông tin Tướng Syrsky sắp bị sa thải, sau các cuộc công kích liên quan tới Chánh văn phòng Tổng thống Ukraine Andriy Yermak – nhân vật quyền lực đứng sau ông Zelensky. Thậm chí có những thông tin rằng ông Syrsky đã "nói dối" cấp trên.
Giữa lúc hỗn loạn, vị chỉ huy bắt đầu lên kế hoạch.
"Syrsky không giỏi các trò chơi chính trị" – Một nguồn tin thân cận với vị Tướng Ukraine cho hay – "Ông ấy giỏi về chiến tranh".
Ít nhất 4 kịch bản đã được cân nhắc cho chiến dịch tấn công vào những điểm yếu nhất trong phòng tuyến của Nga: Tấn công vào vùng Bryansk; Tấn công Kursk; Kết hợp cả 2; Tấn công nhiều mục tiêu hơn.
Mục tiêu chính của Ukraine là kéo quân ra khỏi vòng vây Donbass và tạo ra những "con bài mặc cả" cho bất cứ cuộc đàm phán nào trong tương lai.
Economist cho biết, Tướng Syrsky đã giữ bí mật kế hoạch của mình, chỉ chia sẻ với một nhóm gồm các tướng lĩnh và quan chức an ninh thân cận. Ông đồng thời trò chuyện riêng với Tổng thống Zelensky vào lúc không có sự tham gia của các phụ tá.
Bên cạnh đó, lực lượng tình báo của quân đội đã thực hiện phần lớn hoạt động trinh sát. Cơ quan tình báo quân sự Ukraine (HUR) chỉ được đưa vào tham gia ở giai đoạn cuối của kế hoạch.
Các binh sĩ Ukraine cho biết ban đầu họ đã bật cười khi nghe chỉ huy phổ biến kế hoạch tấn công Kursk. Ảnh: BBC
Cũng theo nguồn tin thân cận với Tướng Syrsky, các đồng minh phương Tây không được thông báo trước về kế hoạch tấn công Kursk.
"Syrsky đã có 2 chiến dịch trước đó bị phương Tây phá hỏng. Một chiến dịch bị rò rỉ cho phía Nga, và một lần khác, chúng tôi nhận được chỉ thị phải hủy bỏ chiến dịch" – Nguồn tin nói. Việc hạn chế giao tiếp ở mức cần thiết đã cho phép Ukraine phát động cuộc tấn công trước khi Nga nắm bắt được điều gì đang diễn ra.
"Họ nhận ra điều gì đó đang diễn ra những có lẽ cho rằng chúng tôi cần sự chấp thuận của Mỹ cho một chiến dịch táo bạo như vậy" – Nguồn tin cho hay, đồng thời nói rằng "do biết tin khi 'sự đã rồi', phương Tây không phản đối".
Quân tiếp viện Ukraine được đưa đến các khu rừng gần biên giới với lý do bề ngoài là phòng thủ trước cuộc tấn công tiềm tàng của Nga vào vùng Sumy. Cùng lúc đó, truyền thông Ukraine loan tin về "một cuộc tấn công sắp xảy ra" do Nga phát động.
"Việc luân chuyển quân diễn ra khoảng 1 tuần rưỡi trước khi bắt đầu chiến dịch Kursk" - Serhiy nhớ lại.
Các binh sĩ Ukraine bắt đầu nghi ngờ "điều gì đó lớn lao" sắp diễn ra vào đầu tháng 8, khi họ đột nhiên được cấp một loạt trang bị: Mũ bảo hiểm tích hợp tai nghe, súng trường tấn công mới. Bên cạnh đó, họ tiến hành diễn tập trên các mô hình mô phỏng cho các ngôi làng của Nga.
Lữ đoàn 80 bắt đầu chuẩn bị cho đợt tấn công thứ 2. Tướng Syrsky đã giữ lại phần lớn lực lượng tấn công của mình cho tuyến thứ hai này. Đó có thể là lý do tại sao ban đầu phía Nga nghĩ rằng cuộc đột phá vào Kursk không quá nghiêm trọng.
Các binh sĩ Ukraine cho biết, họ ban đầu không tin lời chỉ huy của mình khi ông nói về các kế hoạch.
"Chúng tôi đã bật cười", Serhiy nói, "Chúng tôi đùa rằng đó không phải là ngày ¼. Chỉ huy của chúng tôi chỉ mỉm cười, bởi ông ấy rõ chúng tôi không biết điều gì đang chờ đợi mình".
Ukraine đã bị Nga "bắt bài"
Theo Economist, Tướng Syrsky là người cầu kỳ và chi tiết. Tuy nhiên, nếu như giai đoạn đầu, chiến dịch tấn công Kursk được lên kế hoạch tỉ mỉ thì nay lại đang phát triển theo hướng ngẫu nhiên. Khi yếu tố bất ngờ mất đi, những bước tiến của Ukraine chậm lại.
Một nguồn tin trong Bộ Tổng tham mưu Ukraine cho biết, ông Zelensky vẫn đang thúc đẩy tiến độ tối đa. Tuy nhiên, ông Syrsky lại tập trung vào việc mở rộng các bên sườn dọc theo biên giới để thiết lập tuyến phòng thủ.
Trong những ngày gần đây, lực lượng tăng cường của Ukraine, gồm 10.000-20.000 binh sĩ, dường như tập trung vào việc thiết lập quyền kiểm soát ở bờ nam sông Seim, phía tây bắc thị trấn Sudzha (tỉnh Kursk).
Ngày 16/8, tên lửa Ukraine đã phá hủy một cây cầu bắc qua sông Glushkovo. Tới ngày 18/8, Không quân Ukraine tuyên bố họ đã cho nổ tung cây cầu thứ hai bắc qua sông Seim.
Ukraine tuyên bố đánh sập cây cầu chiến lược thứ hai tại tỉnh Kursk
Theo Economist, "canh bạc lớn" của Tướng Syrsky đã mang lại hy vọng cho Ukraine sau 1 năm liên tục đón tin tức ảm đạm. Nó cũng mang lại cho vị tướng này quyền lực mới. Tuy nhiên, thành công lâu dài hay không của chiến dịch này sẽ phụ thuộc lớn vào cách Nga phản ứng.
Có vẻ như Moscow đang theo đuổi cách tiếp cận song song: Vừa phản ứng mạnh mẽ với cuộc đột kích của Ukraine tại Kursk, vừa duy trì áp lực bên trong lãnh thổ Ukraine dọc theo chiến tuyến Donbass.
Bằng chứng về phản ứng ngày càng tăng của Nga tại Kursk đã rõ ràng. Binh sĩ Ukraine trên mặt trận này cho biết, họ đã nhận thấy một mức độ kháng cự khác so với giai đoạn đầu. Tổn thất với lực lượng Ukraine đang gia tăng.
Nga phá hủy xe chiến đấu bọc thép của Ukraine tại Kursk. Nguồn: Bộ QP Nga ngày 18/8
Nga đã bắt đầu tăng cường các đơn vị được huấn luyện tốt hơn, bao gồm lính thủy đánh bộ và đặc nhiệm tới Kursk. Bên cạnh đó, họ đã nghiên cứu kỹ khu vực này.
Nga buộc phải chuyển một lượng quân từ Ukraine về phòng thủ Kursk. Tuy nhiên, theo Economist, có một ngoại lệ lớn, đó là Pokrovsk. Quân đội Nga đã duy trì đà tấn công vào thành phố này trước khi Ukraine tấn công Kursk, và giờ đây họ đang tiếp tục gây áp lực nặng nề cho Kiev.
Có thể nói, Nga muốn đập tan cuộc xâm nhập của Ukraine vào Kursk, đồng thời muốn lợi dụng sự cạn kiệt nhân lực và vật lực của Ukraine bằng cách đẩy mạnh tấn công vào Pokrovsk.
"Phía Nga đã tìm ra cách chiến đấu và chúng hiểu chiến thuật của chúng tôi" - Serhiy thừa nhận.
Theo báo cáo của Bộ Quốc phòng Nga ngày 18/8, kể từ khi bắt đầu chiến dịch tấn công Kursk, Ukraine đã thiệt hại 3.460 binh sĩ, 50 xe tăng, 25 xe chiến đấu bộ binh, 45 xe bọc thép chở quân, 262 xe thiết giáp loại khác, 115 xe mô tô, 5 hệ thống tên lửa đất-đối-không, 7 hệ thống phóng loạt (MLRS), 25 hệ thống pháo dã chiến, 4 trạm tác chiến điện tử, 4 xe kỹ thuật (trong đó có 1 xe chống chướng ngại vật và 1 xe gỡ mìn).