Thanh tra Chính phủ (TTCP) vừa công bố kết luận thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật việc thực hiện một số dự án đầu tư theo hình thức BT, BOT tại Bộ GTVT.
Hàng loạt sai phạm được chỉ ra như trạm thu phí có khoảng cách gần, bất hợp lý, mức phí cao, tăng nhanh, thậm chí, người không sử dụng cũng bị đè ra thu phí.
Phê duyệt sai 451 tỷ đồng
Bên cạnh mặt tích cực, TTCP đã chỉ ra nhiều khuyết điểm, vi phạm.
Thứ nhất, Bộ GTVT chưa thực hiện đúng quy định về xây dựng, công bố danh mục dự án kêu gọi đầu tư theo hình thức đối tác công tư; việc công bố sau khi phê duyệt danh mục dự án, không đúng thời điểm tháng một hằng năm là thiếu chặt chẽ và ảnh hưởng không tốt đến kết quả lựa chọn nhà đầu tư, làm hạn chế số lượng nhà đầu tư tiềm năng tham gia, hoặc nhà đầu tư bị hạn chế thông tin và thời gian cần thiết cho việc tiếp cận, nghiên cứu các dự án.
Theo kết quả thanh tra, từ khi triển khai đầu tư theo hình thức hợp đồng BT, BOT trong lĩnh vực giao thông đến nay, với hơn 70 dự án đã thực hiện đều không lựa chọn được nhà đầu tư nào theo hình thức đấu thầu mà 100% là chỉ định thầu với lý do chỉ có 1 nhà đầu tư tham gia.
Trong đó có cả nhà đầu tư được lựa chọn chưa đảm bảo năng lực dẫn đến nhiều bất cập, sai sót.
Bên cạnh đó, quyết định chủ trương đầu tư một số dự án còn bất hợp lý trong cân đối tổng thể và quy hoạch; một số nội dung đầu tư, tổng mức đầu tư được phê duyệt chưa đúng quy định, còn một số khoản sai lệch.
Bộ GTVT coi nặng tiêu chí hoàn vốn dự án, thiếu nghiên cứu hợp lý khả năng nộp phí của đối tượng tham gia giao thông cũng như ảnh hưởng đến chi phí hoạt động vận tải; chi phí xã hội trước khi quyết định chủ trương đầu tư các dự án.
Việc này dẫn đến các dự án đã quyết định đầu tư bằng hình thức BT, BOT hầu hết thực hiện ở những khu vực giao thông trọng yếu, có mật độ người, phương tiện tham gia giao thông lớn, đặt một số trạm thu phí có khoảng cách gần nhau bất hợp lý, mức phí cao, tăng nhanh, gây khó khăn đối với người tham gia giao thông không có sự lựa chọn khác, điển hình như tại Hà Nội – Thái Bình – Nam Định – Hưng Yên – Hòa Bình….
Việc xác định doanh thu theo phương án tài chính một số dự án còn thiếu chuẩn xác, doanh thu thực tế của một số dự án chênh lệch cao so với phương án tài chính là gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp tham gia giao thông, vì thời gian thu phí kéo dài.
Theo TTCP, khi Bộ GTVT phê duyệt các dự án đầu tư đã ghép việc cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 6 với đầu tư xây dựng mới đường Hòa Lạc - Hòa Bình và ghép việc cải tạo, nâng cấp 7 km Quốc lộ 3 với đầu tư xây dựng đường mới đường Thái Nguyên - Chợ Mới thành 1 dự án rồi mỗi dự án đặt 2 trạm thu phí ở 2 nơi không hợp lý.
Phê duyệt dự án đầu tư nâng cấp tuyến đường Pháp Vân - Cầu Giẽ thành 2 giai đoạn thực hiện chưa đảm bảo kết nối tốt, đồng bộ các hạng mục hạ tầng giao thông, hạ tầng kỹ thuật hiện có.
Dự án khôi phục, cải tạo QL20 Km123+105 đến Km 268 Bộ GTVT đã phê duyệt mục mua quyền khai thác trạm thu phí dự án khác không thuộc danh mục quy định trong tổng mức đầu tư; phê duyệt chi phí giải phóng mặt bằng không sát, sai lệch lớn với thực tế (459,8 tỷ đồng/32,7 tỷ đồng); phê duyệt tách dự án cải tạo QL 20 đoạn Km0+000 đến Km123+ 105,17 khỏi dự án tổng thể từ Km0+000 đến Km 268 thành dự án độc lập nhưng không thực hiện đầy đủ các quy định về thẩm định dự án để xác định các chi phí phù hợp với thời điểm phê duyệt.
Kết luận của TTCP chỉ rõ, qua kiểm tra một số nội dung về tổng mức đầu tư đối với 6 dự án, xác định giá trị phê duyệt sai tăng hơn 451,5 tỷ đồng. Trong đó, dự án Hầm đường bộ Phước Tượng, Hầm Phú Gia tăng 44,1 tỷ đồng; Dự án nâng cấp tuyến đường Pháp Vân - Cầu Giẽ tăng 18,7 tỷ đồng; Dự án đường Hòa Lạc – Hòa Bình và cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai - Hòa Bình tăng 51,2 tỷ đồng; Dự án đường Thái Nguyên - Chợ Mới tăng 101 tỷ đồng; Dự án khôi phục, cải tạo QL 20 đoạn Km0+000 đến Km 123+105,7 tăng 225,1 tỷ đồng…
Trạm thu phí BOT Pháp Vân - Cầu Giẽ (Hà Nội). Ảnh: Hồng Vĩnh.
Không đi cũng phải nộp phí
TTCP cũng kết luận, việc lựa chọn nhà đầu tư, đàm phán, ký kết và giám sát thực hiện hợp đồng của cơ quan nhà nước có thẩm quyền còn thiếu chặt chẽ; nhà đầu tư đã lập, duyệt không đúng nhiều khối lượng, định mức, đơn giá trong dự toán công trình.
Theo TTCP, đoàn thanh tra, kiểm tra một số nội dung về dự toán và thanh toán đối với 7 dự án xác định các nhà đầu tư phê duyệt sai tăng về đơn giá định mức, chế độ tiền lương, phụ cấp, hoặc thiếu hồ sơ và căn cứ phê duyệt một số yếu tố phát sinh thực tế không hợp lý… với tổng giá trị 316,2 tỷ đồng.
Trong đó, Dự án hầm đường bộ Phước Tượng, hầm Phú Gia phát sinh 50,8 tỷ đồng; Dự án nâng cấp tuyến đường Pháp Vân - Cầu Giẽ phát sinh 55,6 tỷ đồng; Dự án đường Hòa Lạc - Hòa Bình và cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai - Hòa Bình phát sinh 33,7 tỷ đồng; Dự án đường Thái Nguyên - Chợ Mới phát sinh 73,5 tỷ đồng...
TTCP cũng kết luận, việc thanh quyết toán xác định giá trị công trình dự án còn bất hợp lý, hầu hết các công trình, dự án hoàn thành giai đoạn xây dựng đã đưa vào khai thác, thu phí đều chậm và chưa quyết toán được theo đúng thời gian hợp đồng.
Cùng với đó, kết quả huy động vốn thực hiện các dự án BT, BOT không đạt được mục tiêu đa dạng các nguồn vốn, các thành phần kinh tế tham gia đầu tư; xác định phương án tài chính thiếu chính xác, nhất là phương án thu phí giao thông.
TTCP chỉ rõ, cơ chế thu phí hoàn vốn tại các dự án còn bất cập, giá thu phí cao, điều chỉnh không hợp lý; dự án chưa hoàn thành, giá trị đầu tư mới thực hiện 30% nhưng giá thu phí tương đương dự án đầu tư mới (dự án nâng cấp tuyến đường Pháp Vân - Cầu Giẽ).
Cũng theo TTCP: Phương thức thu phí lạc hậu, gây ách tắc giao thông, đặc biệt là việc xác định vị trí đặt trạm thu phí không hợp lý như đặt trạm thu phí ngoài vùng dự án (dự án hầm đường bộ đèo Phước Tượng, hầm Phú Gia); Dùng trạm thu phí tuyến đường này hỗ trợ thu phí đầu tư tuyến đường khác (các dự án đường Thái Nguyên - Chợ Mới; dự án đường Hòa Lạc - Hòa Bình và cải tạo nâng cấp QL 6 đoạn Xuân Mai – Hòa Bình…).
TTCP kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo các Bộ KH&ĐT, Tài chính, Xây dựng, GTVT rà soát nhiều quy định về đầu tư theo hình thức BT, BOT đồng thời kiến nghị Bộ GTVT có trách nhiệm rà soát, xử lý phê duyệt điều chỉnh tổng mức đầu tư 6 dự án 451,5 tỷ đồng và điều chỉnh các hợp đồng dự án về tổng vốn đầu tư; Thanh lý 2 hợp đồng với nhà thầu trị giá 16,2 tỷ đồng. TTCP cũng yêu cầu 7 doanh nghiệp phải xử lý 316,2 tỷ đồng.