Đây là cuộc gặp gỡ trực tiếp đầu tiên của các nhà lãnh đạo EU kể từ khi Covid-19 bùng phát. Hội nghị lần này được kỳ vọng sẽ có tiếng nói chung thống nhất về khoản ngân sách mới của khối giai đoạn 2021-2027 và quỹ phục hồi trị giá 750 tỷ euro, trong bối cảnh các nước Bắc Âu và Tây Âu vẫn còn bất đồng với Nam Âu xung quanh ngân sách của khối và gói hỗ trợ.
Trong vai trò là Chủ tịch luân phiên của khối trong 6 tháng cuối năm, Thủ tướng Đức Angela Merkel đã kêu gọi các nhà lãnh đạo gạt bỏ bất đồng, nỗ lực để đưa khối vượt qua các thách thức, khi mà dịch Covid-19 vẫn đang diễn biến khó lường, ảnh hưởng tới mọi mặt đời sống.
Phục hồi kinh tế - Bài toán khó đối với EU
Hội nghị Thượng đỉnh Liên minh châu Âu diễn ra trong hai ngày 17 và 18/7 lần này được đánh giá là một trong những hội nghị quan trọng nhất với Liên minh châu Âu trong nhiều thập kỷ qua, vì đây thời điểm này đang được các nhà lãnh đạo EU đánh giá là giai đoạn mà châu Âu đang phải đối mặt với các thách thức lớn nhất kể từ khi khối này thành lập. Nguyên do là vì đại dịch Covid-19 đã đẩy các nước châu Âu vào cuộc khủng hoảng kinh tế lớn nhất kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ 2.
Tất cả các nước EU đều chịu thiệt hại kinh tế nặng nề, như các nước Italy, Tây Ban Nha, Pháp năm nay sẽ tăng trưởng âm đến 10%. Ngay cả một cường quốc kinh tế vững chắc như Đức cũng sẽ tăng trưởng âm. Từ khi đại dịch bùng phát, Liên minh châu Âu cũng như từng nước thành viên đã phải tung ra hàng nghìn tỷ euro cứu trợ khẩn cấp, nhưng với viễn cảnh đại dịch Covid-19 còn đang hết sức phức tạp, thậm chí có thể bùng phát trở lại trong 1đến 2 tháng tới và kéo dài đến năm 2021, châu Âu vẫn cần phải bơm thêm tiền để vực dậy các nền kinh tế.
Vì thế, Thượng đỉnh EU lần này, với nội dung là thảo luận về gói phục hồi kinh tế 750 tỷ euro, có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với tương lai của các nền kinh tế châu Âu. Nếu không nhanh chóng thông qua được gói hồi phục này thì nền kinh tế nhiều nước thành viên EU sẽ đứng trước nguy cơ sụp đổ, các tập đoàn, doanh nghiệp mũi nhọn của châu Âu trong một số ngành chiến lược có nguy cơ bị thâu tóm, rủi ro chảy máu chất xám có thể diễn ra khi nhiều lao động chất lượng cao thất nghiệp hoặc bị lôi kéo sang các công ty nước ngoài.
Đó là về mặt kinh tế, quan trọng hơn là gói cứu trợ 750 tỷ euro còn là một bài toán thử thách sự đoàn kết trong nội bộ EU, xem khối này có thực sự đoàn kết để xây dựng một tương lai chung hay không. Nhiều nhà phân tích còn đánh giá, đây mới là bài toán hóc búa nhất với EU bởi trong đại dịch Covid-19 vừa rồi, EU đã bị rạn nứt nghiêm trọng, ví dụ điển hình là việc Italy đã gần như bị EU bỏ rơi trong giai đoạn đầu đại dịch.
Do đó, nói như Thủ tướng Italy, ông Giuseppe Conte thì nếu trong thời điểm lịch sử có tính quyết định đến tương lai của EU như hiện nay mà EU vẫn không thể đưa ra được một giải pháp tương trợ thì điều đó có nghĩa là khối này chỉ thích hợp tồn tại khi tất cả các nước đều yên ổn còn khi gặp khó khăn thì rạn nứt.
Nói cách khác thì một số nước Italy, Tây Ban Nha, và thậm chí cả Pháp, đều từng tuyên bố rằng nếu sau đại dịch này mà EU không thống nhất được thì khối này không có lí do để tồn tại.
Khoản phục hồi kinh tế 750 tỷ euro và ngân sách EU giai đoạn 2021-2027 là hai vấn đề kinh tế lớn nhất mà EU phải giải quyết trong nửa năm 2020. Tuy nhiên, cấp bách nhất vẫn là gói 750 tỷ euro và vào thời điểm này, các bất đồng lớn giữa các nước thành viên EU vẫn chưa được giải quyết xong.
Cách đây 3 ngày, Thủ tướng Đức Angela Merkel, nước giữ chức Chủ tịch luân phiên của EU, cũng đã thừa nhận rằng bà không biết liệu các nước EU có đạt được thoả thuận tại Thượng đỉnh lần này hay không.
Theo bà Merkel, khả năng các nguyên thủ EU sẽ phải tiến hành ít nhất 2 cuộc thảo luận, kéo dài sang ngày 18/7 thì mới hy vọng tháo gỡ được bế tắc. Chủ tịch Hội đồng châu Âu, ông Charles Michel, người đang liên tiếp tiến hành các cuộc tiếp xúc với lãnh đạo các nước thành viên trong những ngày qua, thì cũng rất dè dặt khi nói về khả năng thành công của Thượng đỉnh lần này.
Theo giới quan sát tại châu Âu, kịch bản tốt nhất đương nhiên là việc 27 nước EU đạt được sự đồng thuận, nhưng vì khả năng này không quá cao nên kịch bản khả thi hơn là tại Thượng đỉnh này các nước sẽ thống nhất được một lộ trình khác, để thông qua gói hồi phục này trong thời gian nhanh nhất, có thể là tại một hội nghị sau.
Bất đồng vẫn còn lớn
Tuy nhiên, cần phải nhận thấy là các bất đồng giữa các nước EU hiện vẫn rất lớn. Nhóm 4 nước gồm Hà Lan, Áo, Đan Mạch, Thuỵ Điển, vẫn chưa hài lòng với cơ chế phân bổ gói 750 tỷ euro này. Lí do là vì trong 750 tỷ euro thì chỉ có 250 tỷ euro dưới dạng cho vay lãi suất thấp còn 500 tỷ euro là dưới dạng trợ cấp, tức gần như là cho không các nước.
Nhóm 4 nước phản đối, đặc biệt là Hà Lan, cho rằng phần trợ cấp này là quá lớn và nhiều nước Nam Âu (như Italy, Tây Ban Nha, Hy Lạp…) sẽ đặc biệt được hưởng lợi nên cần phải điều chỉnh lại, giảm bớt phần trợ cấp, tăng thêm phần vay trả nợ. Ngoài ra, các nước này cũng yêu cầu việc phân bổ nguồn tiền phải đi kèm với nghĩa vụ giải trình minh bạch, tức phải nói rõ xem dùng nguồn tiền đó làm gì, cũng như thực hiện một số cải cách. Điều này lại bị các nước Nam Âu phản đối vì một số nước xem yêu cầu đó là một sự xúc phạm.
Cuối cùng, đó là các bất đồng về việc gắn sự phân bổ tiền phục hồi kinh tế với nghĩa vụ đảm bảo các nguyên tắc về nhà nước pháp quyền. Điều kiện này được xem là nhắm vào các nước Đông Âu như Ba Lan, Hungary và cũng bị các nước này phản đối rất mạnh.
Việc nước Đức, cường quốc kinh tế số 1 châu Âu, đảm nhiệm chức Chủ tịch luân phiên của EU vào thời điểm này là một thuận lợi rất lớn cho EU vì với vai trò và vị thế của mình, nước Đức có thể thúc đẩy mạnh mẽ các hồ sơ lớn của EU, mà ưu tiên lớn nhất được chính Thủ tướng Đức Merkel đặt ra là sớm thông qua gói phục hồi kinh tế 750 tỷ euro, đồng thời vẫn giữ cho châu Âu thống nhất và đoàn kết lâu dài sau đại dịch này.
Đức thể hiện vai trò “đầu tàu”
Vai trò của nước Đức và Thủ tướng Angela Merkel trong vấn đề này đã được thể hiện rất rõ từ trước khi Đức đảm nhiệm chức Chủ tịch luân phiên EU. Đầu tiên, đó là gói phục hồi kinh tế 750 tỷ euro mà Uỷ ban châu Âu đề xuất trên thực tế chính là ý tưởng do hai nước Đức-Pháp đưa ra hồi cuối tháng 5/2020. Khi đó bà Merkel và Tổng thống Pháp, Emmanuel Macron đã thống nhất rằng EU đang đối mặt với một thách thức nghiêm trọng chưa từng có nên cần phải có một biện pháp ứng phó tương xứng, bằng cách tung ra gói phục hồi 500 tỷ euro.
Chi tiết đặc biệt quan trọng ở đây là chính phủ Đức của bà Angela Merkel đã thay đổi quan điểm, chấp nhận việc trả nợ chung cho các nước khác, qua đó mới có thể cho ra đời đề xuất về gói phục hồi. Cần lưu ý rằng, bản chất của gói phục hồi 750 tỷ euro là EU sẽ đi vay khoản tiền này trên thị trường tài chính để phân bổ cho các nước, còn việc trả nợ sẽ do tất cả các thành viên cùng gánh vác. Trước đây Đức luôn phản đối ý tưởng này vì cho rằng các nước Nam Âu quá ỷ lại và quản trị ngân sách không tốt.
Thủ tướng Đức Angela Merkel trong những ngày qua đang ở vị trí trung tâm trong các cuộc đàm phán giữa các nước, đặc biệt trong bối cảnh Tổng thống Pháp Macron vướng bận vào cuộc bầu cử địa phương và thay đổi chính phủ tại Pháp. Bà Merkel đã gặp và đối thoại với nguyên thủ các nước Italy, Hà Lan, Tây Ban Nha… để trung hoà quan điểm các bên.
Dù hiện tại chưa thành công nhưng vai trò của bà Merkel là quan trọng nhất vào thời điểm này. Nhiều nhà phân tích châu Âu đánh giá, bà Angela Merkel trên thực tế đang làm thay công việc của Chủ tịch Hội đồng châu Âu, ông Charles Michel. Do đó, để các nước EU gạt bỏ bất đồng và đạt được thoả thuận thì vài trò của nước Đức và cá nhân bà Merkel là không thể thiếu./.