Ngày nay, nhiều người - bao gồm cả các bác sĩ vẫn coi việc tỉnh giấc giữa đêm và không thể chợp mắt lại là một chứng bệnh, họ gọi đó là chứng mất ngủ. Tất cả những ai rơi vào tình trạng này đều sẽ cố ép mình ngủ lại, nhắm mắt và không quên dằn vặt bản thân rằng mình đã có một giấc ngủ không tốt.
Nhưng đã bao giờ bạn nghĩ điều ngược lại mới là đúng hay không? Thực ra, con người có một mô hình ngủ phân đoạn tự nhiên như vậy, họ tỉnh dậy lúc nửa đêm và rồi ngủ trở lại mà vẫn khoẻ mạnh.
Con người từng ngủ thế nào trong thời kỳ tiền công nghiệp?
Trong suốt lịch sử nhân loại, đã có rất nhiều tài liệu nói về giấc ngủ phân đoạn, từ các văn bản y tế, hồ sơ tòa án, nhật ký cá nhân cho đến tận các ghi chép về những bộ lạc thổ dân Châu Phi hoặc Nam Mỹ.
Các nhà nhân chủng học đã tìm thấy bằng chứng cho thấy trong thời kỳ tiền công nghiệp ở Châu Âu, giấc ngủ phân đoạn vốn được coi là chuẩn mực. Cuốn sách "At Day's Close: Night in Times Past" của nhà sử học A. Roger Ekirch mô tả cách các hộ gia đình sống vào thời điểm đó có một giấc ngủ ngắn từ khi mặt trời bắt đầu lặn. Sau đó, họ thức dậy và làm việc trong một đến hai tiếng đồng hồ, trước khi quay lại giường và ngủ đến khi mặt trời mọc.
Trong thời gian thức dậy giữa chừng này, mọi người thường sẽ thư giãn, suy ngẫm về những giấc mơ của họ hoặc quan hệ tình dục. Một số sẽ tham gia vào các hoạt động như may vá, chặt gỗ hay đọc sách dưới ánh sáng của mặt trăng hoặc đèn dầu.
Thế nhưng, khi Ekirch bắt đầu lần lại các tư liệu cổ, ông thấy mô hình giấc ngủ phân đoạn này biến mất vào cuối thế kỷ 17. Những người thượng lưu sống trong xã hội Bắc Âu được cho là đã phá bỏ giấc ngủ phân đoạn đầu tiên, thay vào đó, họ ngủ một giấc từ đêm cho tới sáng. Trong khoảng 200 năm sau đó, mô hình giấc ngủ này bắt đầu lan rộng xuống phần còn lại của xã hội Phương Tây.
Điều thú vị là khoảng thời gian cuối thế kỷ 19, khi giấc ngủ phân đoạn dần biến mất thì các ghi chép về chứng mất ngủ bắt đầu xuất hiện. Các nhà khoa học vì đó nghi ngờ thật ra chứng mất ngủ thực sự là tàn dư của một mô hình ngủ tự nhiên và chuẩn mực. Xã hội hiện đại có thể đang tạo ra một áp lực không cần thiết cho tất cả mọi người, rằng đã ngủ là chúng ta phải ngủ một giấc liên tục không gián đoạn.
Cơ sở sinh học
Có một hình thức ngủ hai pha vẫn còn phổ biến trong xã hội ngày nay, đó là việc ngủ trưa vào đầu giờ chiều. Chiếc đồng hồ sinh học bên trong cơ thể chúng ta thường chùn xuống sau bữa trưa cho đến 15 giờ, một hiện tượng được gọi nôm na là "căng da bụng, chùng da mắt".
Vào đầu những năm 1990, nhà tâm thần học Thomas Wehr đã tiến hành một thí nghiệm, trong đó ông cho một nhóm người tiếp xúc với chu kỳ chiếu sáng ngắn trong ngày - nghĩa là họ sẽ bị bỏ lại trong bóng tối suốt 14 giờ mỗi ngày thay vì 8 tiếng thông thường.
Thí nghiệm diễn ra dài đằng đẵng trong vòng 3 tuần không có kết quả. Nhưng đến tuần thứ tư, mô hình giấc ngủ phân đoạn đã bắt đầu xuất hiện. Các tình nguyện viên tham gia vào nghiên cứu này bắt đầu có những giấc ngủ ngắn trong 4 tiếng đồng hồ, sau đó, họ thức giấc từ 1-3 tiếng trước khi chìm trở lại giấc ngủ trong 4 tiếng nữa.
Thí nghiệm của Thomas Wehr cho thấy giấc ngủ phân đoạn là một quá trình tự nhiên có cơ sở sinh học.
Ưu và nhược điểm
Trong xã hội ngày nay, giấc ngủ phân đoạn dường như không còn được chấp nhận. Nhiều hướng dẫn y tế và khuyến cáo về giấc ngủ thống nhất rằng con người nên ngủ từ 7-9 tiếng mỗi đêm, và tốt nhất là không tỉnh giấc một lần nào giữa khoảng thời gian đó. Tuy nhiên, một lịch trình ngủ như vậy có thể không phù hợp với nhịp sinh học của chúng ta, vì nó dường như không đồng bộ hóa với chu kỳ sáng/tối 24 giờ bên ngoài.
Một giấc ngủ ngắn và duy nhất 8 tiếng liên tục sẽ tạo ra cảm giác buồn ngủ ở một giai đoạn nào đó trong 16 tiếng còn lại. Do đó, lịch trình ngủ này đôi khi làm tích tụ cảm giác uể oải và khiến bạn làm việc không hiệu quả.
Ngược lại, một lịch trình ngủ phân đoạn có thể linh hoạt hơn và cho phép bạn có 2 khoảng thời gian tăng cường hoạt động, sáng tạo và tỉnh táo trong ngày. Hiện nay, cũng đang có nhiều bằng chứng cho thấy những giấc ngủ ngắn đem lại rất nhiều lợi ích quan trọng đối với trí nhớ và học tập, giúp chúng ta tăng cường sự tỉnh táo và cải thiện được tâm trạng.
Một số người tin rằng chứng rối loạn giấc ngủ, chẳng hạn như chứng mất ngủ và tỉnh giấc giữa đêm bắt nguồn từ sở thích tự nhiên của cơ thể đối với giấc ngủ phân đoạn. Vì vậy, lịch trình ngủ chia nhỏ có thể là một nhịp điệu tự nhiên hơn đối với một số người.
Nhưng để có thể duy trì thành công một lịch trình ngủ phân đoạn, bạn phải chọn đúng thời điểm - nghĩa là bạn phải bắt đầu ngủ ngay khi có nhu cầu ngủ mạnh và trong thời gian đồng hồ sinh học hoạt động ở mức thấp. Điều này sẽ cho phép bạn đi vào giấc ngủ nhanh chóng và duy trì được nó trong thời gian cần thiết.
Lịch trình giấc ngủ phân đoạn gần đây cũng được áp dụng như một giải pháp thay thế tiềm năng cho những công nhân phải làm ca đêm liên tục. Trước đó, làm việc ca đêm gây ra rất nhiều vấn đề sức khoẻ vì sự chênh lệch nhịp sinh học mà nó gây ra.
Các công nhân thường phải thức từ 8-12 tiếng liên tục thường xuyên phàn nàn về sự mệt mỏi và giảm năng suất làm việc. Nghiên cứu cho thấy họ cũng có nhiều nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như béo phì, tiểu đường type 2 và bệnh tim mạch.
Do đó, một số công ty đã bắt đầu áp dụng một lịch làm việc linh hoạt cho phép công nhân ngủ giữa ca làm việc của mình hoặc chia chúng thành các ca 6 tiếng làm 6 tiếng nghỉ, 4 tiếng làm 8 tiếng nghỉ và 8 tiếng làm 8 tiếng nghỉ để giảm thời gian thức liên tục của họ.
Các ca làm việc sẽ ngắn hơn xen kẽ với thời gian nghỉ nhưng bù lại công nhân sẽ phải làm nhiều ca hơn. Mặc dù vậy, hiệu suất làm việc và lợi ích sức khoẻ của họ đã được ghi nhận. Một số nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra giấc ngủ phân đoạn đem lại những lợi ích tương đương với một giấc ngủ liên tục không gián đoạn, miễn là bạn có thể ngủ đủ 7-8 tiếng trên chu kỳ 24 giờ.
Do đó, dẫu biết nhiều người trong số chúng ta mong muốn có một giấc ngủ liên tục mỗi đêm, nhưng điều này có thể không phù hợp với đồng hồ cơ thể hoặc lịch trình làm việc của tất cả mọi người.
Trên thực tế, việc thức dậy giữa đêm và làm gì đó trong khoảng thời gian này có thể phù hợp hơn với mô hình giấc phủ phân đoạn của tổ tiên chúng ta, những người sống trong thời kỳ tiền công nghiệp. Đối với một số người, mô hình ngủ này vẫn có thể có ích với họ trong xã hội hiện đại ngày nay.
Tham khảo Sciencealert