Dân số Ấn Độ vượt Trung Quốc vào cuối tuần này, theo đánh giá của Liên hợp quốc. Ảnh: Timeofindia
Vài năm trước, Thủ tướng Narendra Modi đã bày tỏ lo ngại về “sự bùng nổ dân số” của Ấn Độ và dành nhiều lời khen ngợi cho những gia đình đã cân nhắc cẩn thận tác động của việc sinh thêm con, đối với chính họ và quốc gia.
“Ở Ấn Độ thế kỷ 21, khả năng thực hiện ước mơ bắt đầu từ một người, bắt đầu từ một gia đình. Nếu người dân không được giáo dục, không được khỏe mạnh, thì cả gia đình và đất nước đều không thể hạnh phúc”, ông Modi nói.
Vậy làm thế nào mà dân số Ấn Độ lại đông như vậy, và quy mô đó sẽ tồn tại trong bao lâu? CNN đã phân tích dữ liệu Triển vọng Dân số thế giới của Liên hợp quốc (LHQ) và trao đổi với các chuyên gia để tìm hiểu chi tiết về sự thay đổi nhân khẩu học của Ấn Độ.
Biểu đồ dân số so sánh giữa Ấn Độ (màu vàng) và Trung Quốc (màu tím), Ấn Độ bắt đầu vượt Trung Quốc trong năm 2023 và ngày càng bỏ xa khi dân số Trung Quốc giảm mạnh. Nguồn: LHQ
"Quán tính nhân khẩu học"
Không có gì ngạc nhiên khi mức sinh là chìa khóa để hiểu điều gì thúc đẩy sự gia tăng hay giảm dân số của một quốc gia. Người ta thường cho rằng tỷ lệ sinh trung bình của một quốc gia - số con trên một phụ nữ - phải là 2,1 để dân số tự duy trì - và thậm chí cần cao hơn để tăng trưởng.
Quay trở lại những năm 1960, khi thế hệ ông bà ngày nay có con, tỷ lệ sinh của Ấn Độ là 6,0, ngang với tỷ lệ của một số nước châu Phi hiện nay.
Tuy nhiên, theo chính phủ, tổng tỷ suất sinh của Ấn Độ đã giảm xuống 2,0 trong giai đoạn đánh giá toàn quốc mới nhất từ năm 2019 đến năm 2021, giảm từ mức 3,4 từ năm 1992 đến năm 1993. Sự gia tăng dân số mặc dù tỷ lệ sinh giảm có thể được giải thích bởi khái niệm “quán tính nhân khẩu học”.
“Khi tỷ lệ sinh giảm, dân số vẫn tiếp tục tăng trong vài thập kỷ", Frank Swiaczny, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu dân số liên bang cho biết, đó là bởi vì những nhóm trẻ hơn, đông đảo vẫn đang lớn lên ở độ tuổi đó khi họ trở thành cha mẹ.
Vì vậy, ngay cả với tỉ lệ sinh chỉ ở mức duy trì, dân số Ấn Độ sẽ tiếp tục tăng chậm do có một số lượng đáng kể phụ nữ bước vào độ tuổi sinh sản.
Các bà mẹ Ấn Độ bế con mới sinh tại bệnh viện phụ sản ở Kolkata, vào "Ngày Dân số Thế giới" 11/07/2012. Ảnh: Reuters
Theo phân loại của Liên hợp quốc, Ấn Độ hiện là một “xã hội già hóa”, nghĩa là 7% dân số nước này từ 65 tuổi trở lên. Ở một số bang, chẳng hạn Kerala ở miền Nam, dân số trên 65 tuổi đã tăng gấp đôi trong 30 năm qua và hiện ở mức 12%. Mô hình tương tự sẽ mở rộng ra nhiều bang hơn, nơi có tổng tỷ suất sinh thấp.
Barbara Seligman, Phó chủ tịch cấp cao của PRB, một nhóm phi lợi nhuận tập trung vào dữ liệu nhân khẩu học và dân số, nói: “Chúng ta sẽ chứng kiến ngày càng nhiều tiểu bang già đi trong vòng 30 năm tới giống như Kerala hiện nay".
Tốc độ tăng dân số đang chậm lại
Ấn Độ có thể đã vượt qua Trung Quốc về tổng dân số, nhưng dữ liệu của LHQ cũng cho thấy tốc độ tăng trưởng của nước này đã chậm lại.
Từ năm 1971 đến 1981, dân số Ấn Độ tăng trung bình 2,2% mỗi năm. Đến năm 2001 đến năm 2011, con số đó đã giảm xuống còn 1,5% và hiện nay thậm chí còn thấp hơn. Theo dự báo của LHQ, dân số Ấn Độ dự kiến sẽ đạt đỉnh vào khoảng 1,7 tỷ người vào năm 2064.
Hiện tại, hơn 40% cư dân của đất nước dưới 25 tuổi và độ tuổi trung bình ước tính vào năm 2023 là 28 - trẻ hơn gần 10 năm so với Trung Quốc - theo dữ liệu của LHQ.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), vào năm 2021, dân số trong độ tuổi lao động của Ấn Độ là hơn 900 triệu người và dự kiến sẽ đạt 1 tỷ người trong thập kỷ tới.
Không chỉ lực lượng lao động đông đảo và được trả lương tương đối thấp, nhóm này còn trẻ, phần lớn nói tiếng Anh, hiểu biết về kỹ thuật số và nổi tiếng về tinh thần kinh doanh. Điều đó khiến Ấn Độ trở thành điểm đến thu hút lớn đối với các công ty phương Tây đang tìm kiếm một trung tâm sản xuất thay thế Trung Quốc.
Nhưng sự đóng góp của Ấn Độ vào tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động của thế giới dự kiến sẽ chậm lại trong những thập kỷ tới, nhường chỗ cho lực lượng lao động trẻ hơn mới nổi lên từ châu Phi.
Chuyện gì tiếp theo với Ấn Độ?
Mặc dù vẫn là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới tính theo thu nhập đầu người, nhưng Ấn Độ đang tiến bước trên bảng xếp hạng kinh tế toàn cầu - với GDP gần 3,5 nghìn tỷ USD, nước này hiện là nền kinh tế lớn thứ năm thế giới và nằm trong số những nền kinh tế phát triển nhanh nhất.
Nhân khẩu học Ấn Độ đang có sự thay đổi mạnh mẽ. Biểu đồ: LHQ/CNN
Trong năm 2023, Ngân hàng Thế giới (WB) kỳ vọng Ấn Độ sẽ vượt trội so với tất cả các nền kinh tế lớn khác với mức tăng trưởng 6,6% — so với 4,3% của Trung Quốc và chỉ 0,5% của Mỹ. Theo một số dự đoán, Ấn Độ dự kiến sẽ chiếm vị trí thứ 3 trong bảng xếp hạng trong 10 năm tới và trở thành quốc gia thứ ba duy nhất có GDP trị giá 10 nghìn tỷ USD vào năm 2035.
Tuy nhiên, bất chấp vận may của mình, sự giàu có của Ấn Độ không được trải đều. Nghèo đói vẫn là thực tế hàng ngày đối với hàng triệu người Ấn Độ, và mặc dù có một lượng lớn thanh niên đang sẵn sàng làm việc, nhưng không có đủ việc làm cho họ.
Vấn đề trở nên tệ hơn ở các vùng kinh tế khó khăn ở phía Bắc, nơi phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp. Chẳng hạn, Uttar Pradesh là nơi sinh sống của 17% dân số Ấn Độ nhưng chỉ có 9% việc làm trong ngành công nghiệp.
Bên cạnh đó, dữ liệu của WB cho thấy sau khi rời ghế nhà trường, mức độ tham gia của phụ nữ vào lực lượng lao động chỉ là 19% vào năm 2021. Con số này chưa bằng một nửa so với tỷ lệ phụ nữ Ấn Độ tham gia lực lượng lao động nói chung là 46%, vốn thuộc loại thấp nhất ở châu Á. Tỷ lệ này ở Trung Quốc và Mỹ là 68% và 61%.
Chuyên gia Desai cho biết, Ấn Độ không chỉ cần những chính sách tốt hơn để đưa phụ nữ đi làm mà còn cần đảm bảo rằng họ có thể duy trì được công việc. Vì vậy, cần có nhiều lựa chọn hơn về các biện pháp tránh thai để giúp phụ nữ kiểm soát tốt việc sinh con.