Ngày 22/8, tờ Lawfare xuất bản bài viết: Saudi Arabia and the Civil War Within Yemen’s Civil War (Tạm dịch: Arab Saudi và Cuộc nội chiến trong Nội chiến Yemen) của tác giả Bruce Riedel.
Nhằm giúp độc giả tiếp cận thêm thông tin về cuộc xung đột đang diễn ra ở Yemen, cũng như mối quan hệ lịch sử phức tạp giữa các phe phái tham chiến, chúng tôi xin được lược dịch bài viết.
Phe miền Nam trỗi dậy, "cánh cửa địa ngục" xung đột với Saudi mở lại?
Việc tiếp quản Aden bởi phe ly khai Nam Yemen ngày 7/08 là một thất bại lớn cho chiến dịch can thiệp quân sự của Arab Saudi nhằm khôi phục chính phủ của Tổng thống Abed Rabbo Mansour Hadi.
Nói cách khác, chính phủ của ông Hadi đã thất thủ cả thủ đô Sanaa (về tay lực lượng Houthi) và nay là hải cảng lớn nhất của miền nam Aden. "Vị thế yếu đuối" đồng minh Yemen của Arab Saudi về tính hợp pháp đã bị phá vỡ.
Thất bại này cũng mở lại "cánh cửa địa ngục" về mối quan hệ đẫm máu giữa vương triều Saud với những người ly khai miền Nam Yemen và phong trào độc lập của họ ở Aden.
Aden từng là thuộc địa quan trọng của Anh trong thế kỷ 19, nơi trung chuyển trên tuyến di chuyển thuyền buôn từ Anh đến Ấn Độ (lúc này bao gồm Ấn Độ - Pakistan - Bangladesh hiện tại), một viên ngọc quý khác của Đế quốc Anh cho đến năm 1947.
Lính Anh đàn áp những người bị nghi là cộng sản ở nam Yemen
Vào thời kỳ đỉnh cao, Aden là một trong những hải cảng bận rộn nhất trên thế giới. Năm 1968, người Anh đã phải tháo chạy khỏi đây do một phong trào dân tộc Arab do những người cộng sản Yemen được Liên Xô ủng hộ.
Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Yemen (PDRY) đã trở thành quốc gia cộng sản duy nhất trong thế giới Arab. PDRY bao gồm Aden cũng như các vùng "cựu bảo hộ" của người Anh ở Nam Yemen.
Đối với Arab Saudi, PDRY là hiện thân của cơn ác mộng tồi tệ nhất, một nhà nước cộng sản ở biên giới phía nam của họ và là đồng minh của Liên Xô. Trong hai thập kỷ, Arab Saudi ủng hộ mọi nỗ lực chống lại người miền Nam cho dù hậu quả có ra sao.
Một bức ảnh chụp những người lính Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Yemen (PDRY) năm 1982
Lời đề nghị của Osama bin Laden và "cái kết mở" của PDRY
Năm 1989, Trùm khủng bố Osama bin Laden đã trở nên nổi tiếng sau "chiến thắng" ở Afghanistan chống lại Liên Xô.
Lúc này bin Laden đã đề xuất với nhà cầm quyền Arab Saudi rằng hắn sẽ lãnh đạo một "cuộc thánh chiến" mới giải phóng miền nam Yemen khỏi chủ nghĩa cộng sản.
Hoàng tử Turki bin Faisal, khi đó là người đứng đầu tình báo Arab Saudi, đã lịch sự từ chối trùm khủng bố và cho rằng PDRY đang tự sụp đổ do khó khăn kinh tế khi Liên Xô trên đà sụp đổ.
Năm 1990, miền nam sáp nhập với nước láng giềng lớn hơn ở phía bắc dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Ali Abdullah Saleh để tạo thành một Yemen thống nhất.
Trùm khủng bố Osama bin Laden thời Chiến tranh Liên Xô - Afghanistan (1979-1989)
Đoàn kết là cần thiết, nhưng nó cũng là một "liều thuốc độc" đối với người nam Yemen
Thống nhất chưa bao lâu, Saleh đã nghiêng về phía Iraq trong cuộc khủng hoảng Kuwait dẫn tới Chiến tranh Vùng Vịnh lần thứ 1 năm 1991 và Arab Saudi đã trục xuất 1 triệu công nhân Yemen để trừng phạt chính phủ của ông ta.
Sau khi "cứu Kuwait" với chiến thắng sau Chiến dịch Bão táp Sa mạc của Liên quân, Arab Saudi bắt đầu tìm kiếm các đồng minh để lật đổ Saleh và chuyển sang lực lượng miền nam.
Bắc và Nam Yemen (PDRY) trước khi thống nhất
Arab Saudi lên kế hoạch cho một cuộc nổi dậy do phe ly khai miền Nam lãnh đạo, bao gồm cả những người cộng sản trước đây, để lật đổ Saleh năm 1994.
Riyadh bí mật tài trợ cho cuộc nổi dậy và mua vũ khí chợ đen từ Đông Âu cho lực lượng nổi dậy. Bộ trưởng Quốc phòng lúc bấy giờ, Hoàng tử Sultan bin Abdulaziz và con trai ông, đại sứ tại Washington, Hoàng tử Bandar bin Sultan đã lãnh đạo chiến dịch này.
Đó là một thất bại. Quân nổi dậy đã kiểm soát Aden một thời gian ngắn trước khi Saleh phát động một cuộc phản công dữ dội. Các kế hoạch của Saudi đã bị sụp đổ chỉ sau vài tuần, cuộc nổi loạn đã bị dập tắt và Yemen đã được đoàn tụ dưới thời Saleh.
Khi Mùa xuân Arab lan đến Yemen năm 2011, phe ly khai đã tham gia chiến dịch lật đổ Saleh. Riyadh cũng làm như vậy nhưng ứng cử viên ưa thích của vương triều lại là Hadi, người xuất thân là người miền nam từng phục vụ trong quân đội PDRY và được đào tạo tại Liên Xô.
Hadi tham gia một âm mưu đảo chính bất thành vào năm 1986 chống lại PDRY và chạy trốn sang miền bắc.
Cảnh quay tại Yemen tối 21/8 cho thấy một máy bay không người lái MQ-9 của Mỹ đã bị Houthi bắn hạ
Năm 1994, Hadi vẫn trung thành với Saleh và được khen thưởng khi trở thành bộ trưởng quốc phòng và sau đó là phó tổng thống.
Arab Saudi thấy người này là một "sự thay thế an toàn" cho Saleh.
Nhưng hoàn toàn trái với kỳ vọng, chính phủ của Hadi là một thảm họa, dân quân giáo phái Houthi đã tống chính phủ của ông ta khỏi thủ đô Sanaa vào đầu năm 2015, bắt nguồn cho sự can thiệp quân sự của Saudi và cuộc chiến đã trở thành thảm họa nhân đạo tồi tệ nhất trên thế giới.
Bây giờ Hadi cũng đã mất nốt quyền kiểm soát Aden. Phe ly khai đã tạo ra một cuộc nội chiến trong lòng cuộc nội chiến và Arab Saudi đã trở thành đối tác liên tục ủng hộ những "kẻ thất trận".
Tại Aden, các lực lượng của Chính phủ Hadi và phe ly khai miền nam đang ở trong tình trạng bế tắc. Phe miền nam từ chối trả các địa điểm chiến lược & doanh trại quân sự cho đến khi nhu cầu của họ được đáp ứng.
Nhà bảo trợ mới UAE và sự bất tài của Arab Saudi
Những người ly khai đã tìm thấy một nhà bảo trợ mới, các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), quốc gia đã xây dựng quyền lực của họ trong khu vực trong 3 năm qua.
Vì vậy, liên minh chống lại Houthi đã tan vỡ bởi sự hợp tác ngắn ngủi và thiếu trung thành giữa những kẻ thù không đội trời chung.
Sự thất bại này đánh dấu thất bại to lớn hơn của sự phối hợp và quản lý liên minh, đồng thời nói lên sự bất tài của các lãnh đạo chiến dịch quân sự do Arab Saudi dẫn đầu.
Các chiến binh tham chiến ở Yemen
Mặc dù có nhiều kinh nghiệm đối phó với các phong trào vũ trang ở Yemen kể từ khi bắt đầu thành lập vương quốc Arab Saudi vào những năm 1740, Arab Saudi đã có một lịch sử lâu dài về các chiến lược thất bại ở Yemen.
Những rắc rối của xã hội và chính trị Yemen đã khiến Saudi thường xuyên thất bại trong quá khứ, tuy nhiên còn nhiều "bất ngờ" khác còn chờ đợi vương quốc ở tương lai.
Lực lượng Vành đai An ninh (ly khai nam Yemen) nhảy múa ở Abyan Abdulatif Alsayed sau khi kiểm soát trại Lực lượng Đặc biệt ở Zinjbar từ tay lực lượng Hadi.