Một nhân viên y tế đang lấy mẫu xét nghiệm Covid-19 cho một người đàn ông ở Tây Ban Nha. Ảnh: Reuters
Kể từ khi được phát hiện lần đầu tiên ở Trung Quốc năm 2019, virus SARS-CoV-2, giống như các loại virus khác, đã trải qua những thay đổi đến một mức độ có thể thay đổi cấu trúc và hành vi của nó. Nhiều đột biến gen hầu như ảnh hưởng rất ít đến khả năng lây nhiễm của virus sang con người cũng như mức độ lây lan dịch bệnh trong dân số. Tuy nhiên, có những biến thể khác, chẳng hạn như những biến thể được phát hiện gần đây ở Anh, Brazil và Nam Phi, có thể khiến dịch bệnh dễ lây lan hơn và khiến số ca mắc tăng vọt.
Càng nhiều người nhiễm virus, nó càng có nhiều cơ hội để tiến hóa, Theodora Hatziioannou, một nhà virus học đang nghiên cứu về các biến thể mới tại Đại học Rockerfeller cho hay.
Từ khi bắt đầu đại dịch, các nhà khoa học đã sử dụng các mẫu virus SARS-CoV-2 được thu thập từ khắp nơi trên thế giới để phân loại các đột biến. Điều này giúp cho họ có thể theo dõi quá trình tiến hóa của virus đang diễn ra như thế nào.
Dưới đây là một số dấu mốc trong quá trình tiến hóa của virus SARS-CoV-2 và những bước ngoặt để những mã di truyền của nó có thể tạo ra những chủng mới dễ lay lan hơn.
Đột biến quyết định
Đầu năm ngoái, các nhà khoa học đã phát hiện một đột biến ở châu Âu khiến virus SARS-CoV-2 dễ lây lan hơn chủng virus ban đầu ở Trung Quốc.
Đột biến được gọi là D614G này đã thay đổi hình dạng của protein gai trên bề mặt virus và khiến cho nó có thể gắn vào các tế bào một cách hiệu quả hơn.
Các biến thể với đột biến D614G đã nhanh chóng lấn át chủng virus SARS-CoV-2 ban đầu.
"Vào tháng 6, biến thể này đã thay thế chủng virus ban đầu. Ở mọi nơi mà nó đi qua, nó trở thành chúng virus chiếm ưu thế nhất", Jeremy Luban, nhà virus học tại Trường Y Đại học Massachusetts cho hay.
Sự lan rộng trong mùa hè
Biến thể mới mang tên 20E (EU1) được phát hiện lần đầu tiên ở Tây Ban Nha vào mùa hè năm ngoài. Kể từ đó, nó đã lan rộng khắp châu Âu. 20E (EU1) không có các đột biến dễ lây nhiễm hơn so với chủng virus ban đầu. Thay vào đó, nó xuất hiện "đúng nơi, đúng thời điểm" - khi mà người dân châu Âu bắt đầu kỳ nghỉ hè với tần suất đi lại gia tăng và các biện pháp hạn chế được nới lỏng.
Các biến thể mới
Các biến thể mới được phát hiện gần đây ở Anh và Nam Phi đã có một vài thay đổi mới trong protein gai.
Giới khoa học cho rằng đã xuất hiện một đột biến mà các biến thể cùng có giúp cho virus tiếp cận và xâm nhập vào các tế bào dễ dàng hơn. Biến thể gần đây từ Brazil cũng có một đột biến quan trọng ở protein gai giống với biến thể ở Nam Phi.
"Những gì chúng ta đang chứng kiến chính xác là những gì chúng tôi dự kiến sẽ xảy ra. Các protein bề mặt của virus đang đứng trước sức ép mạnh mẽ phải thay đổi. Tất cả các loại virus đều thực sự tập trung vào việc nhân lên. Nếu nó có thể xâm nhập vào các tế bào của vật chủ và tránh được hệ miền dịch của vật chủ đó, nó sẽ nhân lên", Sean Whelan, một nhà virus học tại Đại học Washington cho hay.
Một số nhà khoa học lo ngại biến thể từ Nam Phi có khả năng trốn thoát các kháng thể do vaccine và miễn dịch tự nhiên tạo ra.
Các nghiên cứu sơ bộ cho thấy, biến thể từ Anh tăng mức độ lây nhiễm so với chủng virus ban đầu từ 50 - 70%, đồng thời có thể khiến tình trạng bệnh trở nên nguy hiểm hơn. Các biến thể từ Anh và Nam Phi đang trở thành những chủng virus chiếm ưu thế ở những nơi chúng được phát hiện đầu tiên.
Biến thể từ Anh đã lan rộng trên thế giới. Cho tới cuối tháng 1, nó được phát hiện ở hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thổ. Biến thể ở Nam Phi cũng được ghi nhận ở hơn 30 quốc gia.
Tại Mỹ, các trường hợp nhiễm biến thể từ Anh đã được ghi nhận ở hàng chục bang. Trung tâm Ngăn ngừa và Kiểm soát dịch bệnh (CDC) của nước này dự đoán biến thể trên có thể trở thành chủng virus lấn át các chủng virus SARS-CoV-2 ở Mỹ vào giữa cho tới cuối tháng 3 trừ khi các biện pháp được thực hiện để làm chậm sự lây lan này. Các biến thể từ Nam Phi và Brazil cũng đã được ghi nhận ở Mỹ.
Việc đánh giá đầy đủ về mức độ lây lan của các biến thể rất khó để thực hiện. Ngoài Anh và Đan Mạch, hầu như rất ít quốc gia tiến hành sắp xếp trình tự gen của các biến thể virus SARS-CoV-2, tiến sĩ Hodcroft nhận định.
"Vào thời điểm này, gần như toàn bộ thế giới đang ở trong một điểm mù", chuyên gia này cho hay./.