Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí khoa học Nature đã mô tả một loài hoàn toàn mới thuộc nhóm acanthodian, một dòng họ cá có hàm cổ đại xuất hiện hàng chục triệu năm trước khi thế giới bắt đầu "kỷ nguyên cá" vào mốc 420 triệu năm trước.
Chân dung vị tổ tiên "quái vật" 455 triệu tuổi của chúng ta - Ảnh: Zhang Heming
Acanthodian là nhóm cá có hàm lâu đời nhất từng được ghi nhận và là tổ tiên chung của nhiều loài - bao gồm những con cá mập hiện đại có hình thái khá giống nó, cùng vô số động vật có hàm khác bao gồm con người chúng ta, theo nhóm tác giả đến từ Học viện Khoa học Trung Quốc, Đại học Sư phạm Khúc Tĩnh - Trung Quốc và Đại học Brimingham - Anh.
Theo PHYS, loài mới được đặt tên là Fanjingshania theo tên của nơi mà nó được khai quật - núi Phạm Tịnh Sơn cực kỳ giàu tài nguyên thiên nhiên đặc biệt là hệ động vật phong phú từ cổ đại đến hiện đại. Mẫu vật lộ diện từ Hệ tầng Longxi, huyện Thạch Thiên, Quý Châu - Trung Quốc.
Thân hình của cá Fanjingshania khá giống cá mập hiện đại nhưng có bộ da đáng sợ hơn, là một lớp giáp chắc chắn với các vây gai nhọn, nên giống phiên bản "quái vật" của cá mập.
Mẫu vật này được xác định khoảng 455 triệu tuổi nhờ sự đối chiếu hình thái của một số loài liên quan cùng thời. Như vậy nó thuộc về kỷ Ordovic.
Cá mập "quái vật" này cũng bảo lưu được nhiều đặc điểm của sự tiến hóa "dang dở", chuyển đổi từ những loài cổ xưa hơn sang trạng thái của một loài có hàm. Xương của nó cũng cho thấy bằng chứng về quá trình tái hấp thu và tái tạo xương chỉ bắt đầu phát triển ở cả xương và các loài sau này bao gồm con người, không tồn tại ở các loài cá sụn trước đó.
Khám phá mới đã chỉ ra dấu mốc quan trọng về việc sinh vật Trái Đất từ khi nào đã tiến hóa từ các loài không hàm với bộ xương còn "dính cứng" sang động vật có hàm với bộ xương linh hoạt hơn, giúp các nhà khoa học đánh giá chi tiết hơn tốc độ tiến hóa qua các thời kỳ cũng như hiểu rõ hơn các loài xa xưa nhất đã biến đổi như thế nào.
Giáo sư Zhu Min từ Học viện Khoa học Trung Quốc nhấn mạnh đây là loài cá có hàm cổ xưa nhất được biết đến với giải phẫu học chi tiết. Hài cốt hóa thạch của Fanjingshania cũng ở trạng thái tốt nên cung cấp nhiều chi tiết thú vị.