Chùa Bà Bụt được xây dựng năm 1007 để thờ Đức Phật, đặc biệt là thờ Bà Bụt – người đã giúp Uy Minh Vương Lý Nhật Quang hiển thánh. Phía trước ngôi chùa là sông Lam hiền hòa, thơ mộng. Phía sau, chùa tựa lưng vào chân núi Hội như một bức tường thành bảo vệ, che chắn giúp ngôi chùa vượt qua bao biến thiên của lịch sử để trường tồn với thời gian. Lối kiến trúc cổ đã có từ ngàn năm, ngôi chùa mang một vẻ đẹp độc đáo và riêng nhất.
Tại chùa, còn lưu giữ một hệ thống tượng cổ (22 pho) bằng gỗ, sơn son thếp vàng, đa dạng về loại hình, kích thước, đặc sắc về cấu tạo, nghệ thuật chế tác. Trong những năm chiến tranh, nhiều pho tượng của một số chùa khác quanh vùng cũng được đưa về phối thờ tại đây.
Trong đó, tượng Phật bà Quan Âm 12 tay hay còn gọi là tượng “đầu người đội Phật” là pho tượng cổ duy nhất còn sót lại từ ngày ngôi chùa được xây dựng, tính đến nay đã hơn 1.000 năm. Bức tượng cao tầm 1,2 m được bài trí nơi trang trọng nhất, tuy nhiên do đầu người nằm thấp dưới đáy tượng Phật Bà nên ít người nhìn thấy toàn cảnh trọn vẹn của bức tượng cổ. Chỉ khi vào sâu trong nội điện, luồn người đi qua các bức tượng khác mới thấy rõ đầu người đội tượng Phật Bà.
Đầu người đàn ông với 2 cánh tay chống đỡ tượng Phật phía trên. Bức tượng được tạc bằng chất liệu gỗ mít.
Ngoài bức tượng “đầu người đội Phật”, chùa Bà Bụt hiện có nhiều bức tượng Phật độc đáo.
Sự tinh xảo trong nghệ thuật điêu khắc, sự khác biệt trong cấu trúc, sự sâu sắc trong các tầng nghĩa của mỗi chi tiết, họa tiết trang trí đã mang đến cho chùa Bà Bụt một sức hấp dẫn lạ kỳ.
Tồn tại qua cả nghìn năm lịch sử và còn lưu giữ được một hệ thống tượng pháp đặc sắc, chùa Bà Bụt được đánh giá là một trong những ngôi chùa cổ kính, nổi tiếng ở xứ Nghệ - điểm đến chiêm bái, tham quan hấp dẫn của phật tử và du khách.
Lãnh đạo UBND xã Lam Sơn cho biết: “Chùa Bà Bụt đã có từ ngàn năm về trước. Hàng năm cứ vào ngày 20, 21 tháng Giêng âm lịch, nhân dân trong vùng và du khách về chùa rất đông. Nơi đây, diễn ra một tục lệ mang đậm bản sắc văn hóa, người xưa gọi là lễ “Hạ Linh”, tức là lễ tạ ơn bà Bụt. Sau khi đoàn rước bộ và đoàn rước thủy làm lễ xuất thần tại Đền Quả Sơn thì rước di tượng Lý Nhật Quang về Chùa Bà Bụt để làm lễ tạ ơn. Lễ tạ diễn ra trước sự chứng kiến của mọi người dân, các vị bô lão chức sắc trong làng”.
