Tại thủ đô Amsterdam (Hà Lan) có một ngôi làng đặc biệt dành riêng cho người mắc chứng sa sút trí tuệ - Hogeweyk. Đây được xem là mô hình “làng chăm sóc” đầu tiên trên thế giới phục vụ nhóm cư dân đặc biệt này, giúp họ có được một môi trường sống tiện lợi, quen thuộc và đầy nhân văn.
Hogeweyk được thành lập vào năm 2009, được thiết kế đầy đủ các tiện ích như khu sinh hoạt chung, siêu thị, nhà hát, công viên… Điều đó mang đến cho các cư dân nơi đây cảm giác thân thuộc, đời thường.
Ngôi làng gồm 30 ngôi nhà, mỗi nhà có từ 6 đến 7 cư dân sinh sống. Họ được hỗ trợ bởi đội ngũ nhân viên chăm sóc và tình nguyện viên – những người vừa giúp quản lý, vừa là “bạn cùng nhà” thân thiện và tận tâm.
Ngôi làng sa sút trí tuệ Hogeweyk là khu phức hợp với quán ăn, tiệm làm đẹp, siêu thị, rạp chiếu phim
Tình yêu là vĩnh cửu dù trí nhớ không còn
Ông Theo Visser ngồi bên người vợ 80 tuổi của mình, bà Corrie. Tay ông vẫn đan chặt lấy tay bà, một thói quen đã duy trì gần như mỗi ngày suốt nhiều năm qua. Ánh mắt ông tràn đầy trìu mến, trong khi bà Corrie, với nụ cười thoáng trên môi, đôi khi siết nhẹ bàn tay chồng như một phản xạ.
Bà không còn nhớ chuyện xưa, kể cả câu chuyện tình yêu cách đây 58 năm. Ông Theo gặp bà lần đầu trong một quầy bar, "tình yêu từ cái nhìn đầu tiên" sau một trận bóng đá. Hiện, trí nhớ của bà Corrie đã trở thành những mảnh vụn.
Bà Corrie được chẩn đoán mắc chứng sa sút trí tuệ nghiêm trọng, cần được quan tâm và hỗ trợ 24 giờ một ngày. Đây là điều kiện cần để được nhận vào Hogeweyk. Gánh nặng chăm sóc bà Corrie cuối cùng trở nên quá sức đối với ông Theo và các con gái, vì vậy họ quyết định đưa bà đến đây.
"Nơi này thật hoàn hảo. Tôi không thể tìm được chỗ nào tốt hơn cho bà ấy. Mọi thứ tốt 100%", ông Theo nói.
Những người già được nói chuyện, gặp gỡ và vui đùa cùng nhau mỗi ngày
Với ông Theo Visser, việc chăm sóc vợ giờ đây là một phần cuộc sống. Gần như mỗi ngày, ông lái xe 15km đến Hogeweyk để ở bên bà Corrie. "Tôi làm điều đó vì chính mình", ông nói. "Bà ấy vẫn nhận ra mọi người, vì thế việc tôi ở đây mỗi ngày rất quan trọng".
Dù không thể trò chuyện, ông và vợ vẫn ngồi bên nhau, tay trong tay. Đôi khi bà mỉm cười, đôi khi bật cười, như thể một phần ký ức về tình yêu ngày xưa vẫn còn nguyên vẹn, dù không thể nói thành lời.
Tại Hogeweyk, bà Corrie có thể không biết mình đang ở đâu, nhưng bà luôn cảm thấy như ở nhà.
Ngồi làng đặc biệt nhất thế giới
Hogeweyk không giống một viện dưỡng lão truyền thống. Nơi đây có siêu thị, nhà hát, quảng trường, quán cà phê, tiệm làm tóc... tất cả đều là một phần của hệ sinh thái được tạo ra để người cao tuổi mắc chứng mất trí nhớ nghiêm trọng có thể sống một cuộc đời gần như bình thường. Cư dân có thể tự do đi dạo trong khuôn viên ngập tràn cây xanh, tương tác với nhau, mua sắm hoặc xem một buổi biểu diễn.
Tuy nhiên, mọi hoạt động của họ đều được giám sát cẩn thận. Nhân viên siêu thị, thu ngân hay diễn viên nhà hát thực chất là những người chăm sóc được đào tạo chuyên sâu. Nếu một cư dân đi đến cánh cổng duy nhất dẫn ra ngoài, một nhân viên sẽ khéo léo gợi ý họ đi một lối khác, đảm bảo họ luôn ở trong không gian an toàn.
Bà Spiering cho biết: "Nếu bạn nhốt họ trong một cơ sở trông giống bệnh viện, họ sẽ bắt đầu hành xử như thể đang ở bệnh viện. Họ trở nên lo lắng và muốn thoát ra".
Sẽ chẳng ai nhận ra đâu là người bệnh, đâu là tình nguyện viên vì họ đều giống như ở nhà
Ngược lại, tại Hogeweyk, mỗi ngôi nhà đều được thiết kế để gợi nhớ lại lối sống và ký ức của cư dân. Từ đồ đạc, trang trí đến loại hình giải trí, tất cả đều nhằm mục đích tạo cho họ cảm giác quen thuộc và an toàn. "Bạn thậm chí không nhận ra ai là cư dân, ai là tình nguyện viên hay người nhà. Việc bình thường hóa môi trường là một trợ giúp cực kỳ lớn trong việc giảm bớt sự kỳ thị", Spiering chia sẻ.
Tuy nhiên, mô hình này từng bị ví von như "The Truman Show" - một chương trình truyền hình thực tế dàn dựng công phu mà nhân vật chính không hề hay biết. Phản bác lại sự chỉ trích, những người sáng lập khẳng định họ không lừa dối cư dân. "Chúng tôi có một xã hội thực sự ở đây", bà Van Amerongen nói. "Họ chỉ cảm thấy bị lừa nếu chúng tôi kể cho họ một câu chuyện không có thật và họ biết điều đó. Chúng tôi không bịa chuyện".
Song, chính việc "bịa chuyện" lại là một phần cuộc sống thường ngày của một số cư dân, như bà Jo Verhoef. "Vòng lặp" trong các câu chuyện của bà ngày càng ngắn lại. Bà liên tục hỏi về một người tên Steve Matthew - một nhân vật có thể là ký ức xa xôi, mờ ảo, hoặc cũng có thể chỉ là sản phẩm của trí tưởng tượng.
Trong bối cảnh dân số thế giới đang già hóa nhanh chóng, những mô hình như Hogeweyk ngày càng trở nên cần thiết. Theo WHO, số người mắc chứng sa sút trí tuệ trên toàn cầu đã tăng từ 35 triệu vào năm 2008 lên hơn 55 triệu hiện nay và được dự báo sẽ chạm mốc 78 triệu vào năm 2030. Tiến sĩ Tarun Dua, người đứng đầu đơn vị Sức khỏe Não bộ tại WHO, nhận định: "Đây không phải là vấn đề tự biến mất".
Việc tìm ra phương pháp chữa trị vẫn còn là một mục tiêu xa vời, và áp lực chăm sóc người cao tuổi mắc chứng sa sút trí tuệ đang đè nặng lên các gia đình. Ở Hà Lan, chi phí cho Hogeweyk không đắt hơn một viện dưỡng lão truyền thống, bởi nó được chính phủ tài trợ. Điều này giúp giảm gánh nặng tài chính và thời gian cho những người thân trong gia đình.
Lấy cảm hứng từ Hogeweyk, nhiều mô hình tương tự đã ra đời trên khắp thế giới. Từ Carpe Diem ở Na Uy đến NewDirection Care ở Australia, những cộng đồng này đều hướng tới mục tiêu mang lại một cuộc sống bình thường và chất lượng hơn cho người cao tuổi.
Nguyễn Phượng (Tổng hợp)