Chuyến thăm của một tàu khu trục, một tàu hỗ trợ và 1 tàu đổ bộ, với tổng số khoảng 700 thuỷ trên khoang, gây ngạc nhiên cho cả dư luận lẫn giới học giả Úc. Một số người đã đặt câu hỏi về thời điểm chuyến thăm và lý do tại sao chính phủ không thông báo trước.
“Chuyến thăm của Hải quân Trung Quốc có thể nhằm thể hiện một cử chỉ ngoại giao, nhưng hoá ra trở thành một thảm hoạ về quan hệ công chúng đối với Trung Quốc”, ông John Fitgerald, một học giả về Trung Quốc tại ĐH Swinburne ở Melbourne, đánh giá. Ông cho rằng chuyến thăm diễn ra sau nhiều vụ việc gây tranh cãi liên quan đến các tàu chiến Úc và Trung Quốc.
Chuyến ghé thăm của đội tàu, đang trên đường trở về từ Trung Đông, diễn ra chỉ vài ngày sau khi có thông tin một tàu của Hải quân Úc khi đi trên biển Đông đã bị một tàu của Hải quân Trung Quốc bám đuôi và các hải quân Úc bị tàu cá Trung Quốc chiếu laser.
Ông Rory Medcalf, Hiệu trưởng Trường An ninh quốc gia thuộc ĐHQG Úc, viết trên Twitter rằng Bắc Kinh có vẻ đang “thể hiện một cách nghiêm túc sự hiện diện của họ ở nam Thái Bình Dương”.
Ông Medcalf nói rằng các chuyến thăm trước đây của tàu Hải quân Trung Quốc thường chỉ có 1 tàu, và rằng Sydney không phải một địa điểm ghé thăm thuận tiện cho các tàu từ vịnh Aden ghé vào.
Ông Peter Jennings, giám đốc điều hành Viện chính sách chiến lược Úc, nói với báo chí địa phương rằng chính phủ đã không cẩn thận khi không thông báo cho người dân trước về chuyến thăm này.
Phát biểu trước các phóng viên trên quần đảo Solomon, Thủ tướng Úc Scott Morrison nói rằng chính phủ “biết về chuyến thăm của Hải quân Trung Quốc trước một thời gian”.
“Đây là một sự thu xếp, một chuyến thăm đáp lễ vì các tàu Hải quân Úc đã thăm Trung Quốc”, ông Morrison nói khi vừa kết thúc chuyến thăm nhằm củng cố vị thế của Úc ở các quốc đảo nam Thái Bình Dương, trong bối cảnh Trung Quốc được cho là đang mở rộng ảnh hưởng xuống khu vực này.
Ông Collin Koh, một nhà nghiên cứu tại Trường Quốc tế học S.Rajaratnam ở Singapore, cho rằng chuyện không thông báo trước các chuyến thăm hải quân không phải điều bất thường, tuỳ thuộc vào các yếu tố như yêu cầu an ninh và kỳ vọng của nước cụ thể.
“Một số chuyến thăm được thông báo trước v, nhưng một số chuyến khác thì không. Không phải lúc nào cũng cần thông báo trước, dù việc này phụ thuộc vào hoàn cảnh chính trị xã hội của nước chủ nhà, với tính chất minh bạch và chịu trách nhiệm cụ thể”, ông Koh nói.
Bộ Quốc phòng Úc nói rằng Trung Quốc đã đề nghị thực hiện chuyến thăm từ tháng 4, và Chính phủ Úc cũng đã cam kết thúc đẩy một “mối quan hệ xây dựng lâu dài với Trung Quốc”.
GS John Blaxland, công tác tại Trung tâm nghiên cứu chiến lược quốc phòng tại ĐHQG Singapore, cho rằng thật thú vị khi nghĩ đến chuyện đội tàu của Hải quân Trung Quốc sẽ làm gì sau chuyến ghé cảng Sydney.
“Nỗ lực của Chính phủ Úc nhằm củng cố quan hệ với các quốc đảo nam Thái Bình Dương diễn ra sau một giai đoạn thờ ơ, ngược lại Trung Quốc ngày càng quan tâm, nhất là với những nước nhỏ vẫn đang có quan hệ với Đài Loan”, ông Blaxland nói.